تبرج (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تبرج، از ماده برج، به معنای آشکار کردن
زن، زیباییهای خود را برای مردان است.
شرط
جواز برگرفتن
حجاب، از سوی زنان سالخورده و ناامید از
زناشویی اجتناب از خودآرایی است:
و القوعد من النساء التی لایرجون نکاحا فلیس علیهن جناح ان یضعن ثیابهن غیر متبرجـت بزینة... «بر زنان از کار افتاده‌ای که (دیگر) امید زناشویی ندارند گناهی نیست که پوشش خود را کنار نهند (به شرطی که) زینتی را آشکار نکنند و
عفت ورزیدن برای آنها بهتر است و
خدا شنوای داناست.»
کلمه (قواعد)، جمع قاعده است، که به معنای زنی است که از
نکاح بازنشسته باشد، یعنی دیگر کسی به خاطر پیری اش میل به او نمی‌کند، بنابراین جمله (اللاتی لا یرجون نکاحا) وصفی توضیحی برای کلمه قواعد است، و بعضی گفته‌اند: کلمه مذکور به معنای زنی است که از
حیض یائسه شده باشد، و وصف بعد از آن صرفا برای رفع اشتباه است.
و در مجمع البیان گفته: کلمه (تبرج) به معنای این است که زن محاسن و زیباییهای خود را که باید بپوشاند اظهار کند، و این کلمه در اصل به معنای ظهور بوده، برج را هم به همین جهت برج نامیده‌اند، که بنایی است ظاهر و پیدا.
این
آیه در معنای استثنایی است از عموم حکم
حجاب، و معنایش این است که بر هر زنی
حجاب واجب است الا زنان مسن، که می‌توانند بی حجاب باشند، البته در صورتی که
کرشمه و تبرج نداشته باشند.
و جمله (و ان یستعففن خیر لهن) کنایه است از خودپوشی، یعنی همین زنان سالخورده نیز اگر خود را بپوشانند بهتر از برهنه بودن است، و جمله (و الله سمیع علیم) تعلیل حکمی است که
تشریع کرده، و معنایش این است که خدا شنوا است آنچه را که زنان به
فطرت خود در خواستش را دارند، و دانا است به احکامی که به آن محتاجند.
دستور لزوم اجتناب از خودآرایی برای زنان، در برابر بیگانه نامحرم در
سوره نور آیه ۶۰ آمده است:
و القوعد من النساء التی لایرجون نکاحا فلیس علیهن جناح ان یضعن ثیابهن غیر متبرجـت بزینة... «بر زنان از کار افتاده‌ای که (دیگر) امید
زناشویی دارند گناهی نیست که پوشش خود را کنار نهند (به شرطی که) زینتی را آشکار نکنند و عفت ورزیدن برای آنها بهتر است و خدا شنوای داناست.»
وقرن فی بیوتکن ولاتبرجن تبرج الجـهلیة الاولی... «و در خانه هایتان قرار گیرید و مانند روزگار
جاهلیت قدیم زینتهای خود را آشکار مکنید و
نماز برپا دارید و
زکات بدهید و
خدا و فرستاده اش را فرمان برید خدا فقط می‌خواهد آلودگی را از شما خاندان (
پیامبر) بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.»
قرن از ماده
وقار به معنی سنگینی است، و کنایه از قرار گرفتن در خانه‌ها است، بعضی نیز احتمال داده‌اند که از ماده قرار بوده باشد که از نظر نتیجه تفاوت چندانی با معنی اول نخواهد داشت.
تبرج به معنی آشکار شدن در برابر مردم است، و از ماده برج گرفته شده که در برابر دیدگان همه ظاهر است.
اما اینکه منظور از
جاهلیت اولی چیست؟ ظاهرا همان جاهلیتی است که مقارن عصر
پیامبر - صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم - بوده، و به طوری که در تواریخ آمده در آن موقع زنان
حجاب درستی نداشتند، و دنباله روسریهای خود را به پشت سر می‌انداختند به طوری که گلو و قسمتی از سینه و گردنبند و گوشواره‌های آنها نمایان بود، و به این ترتیب
قرآن همسران پیامبر - صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم - را از این گونه اعمال باز می‌دارد.
بدون شک این یک حکم عام است، و تکیه آیات بر
زنان پیامبر - صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم - به عنوان تاکید بیشتر است، درست مثل اینکه به شخص دانشمندی بگوئیم تو که دانشمندی
دروغ مگو، مفهومش این نیست که دروغ گفتن برای دیگران
مجاز است، بلکه منظور این است که یک مرد عالم باید به صورت مؤکدتر و جدیتری از این کار پرهیز کند.
به هر حال این تعبیر نشان می‌دهد که جاهلیت دیگری همچون جاهلیت
عرب در پیش است که ما امروز در عصر خود آثار این پیشگوئی
قرآن در دنیای متمدن مادی را می‌بینیم، ولی مفسران پیشین نظر به اینکه چنین امری را پیش بینی نمی‌کردند، برای
تفسیر این کلمه به زحمت افتاده بودند لذا
جاهلیت اولی را به فاصله میان
آدم و
نوح ، و یا فاصله میان
عصر داوود و
سلیمان که زنان با پیراهنهای بدننما بیرون می‌آمدند، تفسیر کرده‌اند، تا جاهلیت قبل از
اسلام را
جاهلیت ثانیه بدانند!.
ولی چنانکه گفتیم نیازی به این سخنان نیست، بلکه ظاهر این است جاهلیت اولی همان جاهلیت قبل از اسلام است که در جای دیگر قرآن نیز به آن اشاره شده است مثل
سوره آل عمران آیه ۱۴۳
و
سوره مائده آیه ۵۰
و
سوره فتح آیه ۲۶
و جاهلیت ثانیه، جاهلیتی است که بعدا پیدا خواهد شد (همچون عصر ما) شرح بیشتر این موضوع را در بحث نکات خواهیم داد.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تبرج».
