|
| ||||||||||||||||||
آدابُ السُّلوک، عنوانی برای برخی از کتاب‌های عرفانی و اخلاقی که عده‌ای از عارفان و دانشمندان مسلمان به نگارش آن پرداخته‌اند. در اینجا به برخی از نویسندگان کتاب آداب السلوک می‌پردازیم: ۱.۱ - بیابانکی سمنانیبعضی از نویسندگانی که ذیلِ این عنوان کتابی دارند، بدین شرح‌اند:بیابانکی سمنانی، علاءالدوله احمد بن محمد بن احمد (د ۷۳۶ق/۱۳۳۶م)، از عارفان و بزرگان صوفیه است. کتاب او به زبان فارسی است و نسخه‌ای از آن که از روی دستخط نویسنده تهیه شده و تاریخ ذیقعده ۹۹۳ق/ اکتبر ۱۵۸۵م دارد، در کتابخانه ملی تهران موجود است. علاءالدوله در این رساله نشان می‌دهد که چگونه ترک دنیا گفت و به جامه درویشان درآمد و راه حق پویید. نیز بیان می‌کند که سالک باید چه کند تا به مقام‌های والای عرفانی دست یابد. وی آداب سالکان را یکایک بیان می‌کند و از تجارب خویش در این آداب سخن‌ها می‌گوید. [۱]
کتابخانه ملی، فهرست خطی، ج۵، ص۲۳۲.
۱.۲ - رشتیرشتی، سیدکاظم بن قاسم حسینی (د ۱۲۵۹ق/۱۸۴۳م)، پیشوای معروف شیخیّه است.کتاب او به زبان عربی است درباره چگونگی سلوک یعنی روش تفکر و آداب و اعمال مقرب‌کننده سالک به ذات حق که با استشهاد به مأثورات شرعی و تأویلات آن‌ها به نثری روان نگاشته شده و مؤلف در پایان، روش برخی از صوفیان را نکوهیده است. نسخه‌های خطی این کتاب از روزگار نویسنده است و از آن میان نسخه‌ای با تاریخ شعبان ۱۲۴۵ق/ ژانویة ۱۸۳۰م و نسخه دیگری با تاریخ ۱۲۵۹ق/۱۸۴۳م در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. ۱.۳ - سیدعبدالله شبرشُبَّر ، سیّدعبدالله بن محمدرضا بن محمد بن احمد بن علی علوی حسینی موسوی (د ۱۲۴۲ق/۱۸۲۶م)، از مجتهدان طراز اول شیعی.کتاب او نیز به زبان عربی است. وی در دیباچه آن می‌گوید: برخی پنداشته‌اند که راه رسیدن به خدا تنها مکاشفه و تحمل رنج ریاضت‌های مخترعه و خواندن اذکار و اوراد مبتدعه است با اعراض از آداب و احکام شرعی. برخی دیگر نیز گمان برده‌اند که راه به سوی حق تعالی تنها ادای همه اعمال ظاهری است هرچند عامل بدانها دارای رفتارهای بد و گرفتار آفات قلبی مانند حسد و خودپسندی و خودنمایی و کینه باشد. مؤلف تقریباً به جمع میان عمل به احکام ظاهری و کوشش برای رسیدن به خلوص قلبی و طهارت نفسانی معتقد است و طیّ ۲۰ فصل، به اختصار، عقاید درست و طاعات و معاصی «جوارحی و جوانحی» و آداب و احکام را طبق نصوص شریعت برشمرده است. [۲]
آستان قدس، فهرست، ج۶،ص۳۶۷ـ ۳۶۸.
نسخه‌ای خطی از آداب السّلوک شُبَّر مورخ پنجشنبه ۱۵ جمادی‌الاول ۱۲۴۰ق (۵ ژانویة ۱۸۲۵م) در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.۱.۴ - عصار لواسانیعصّار لواسانی، سیدمحمد بن محمود (د ۱۳۵۶ق/۱۹۳۷م).کتاب او آدابُ السّلوک لِلرّعیّهِ و المُلوک نام دارد و به شعر فارسی است. مشار از شماره دوم روزنامه «کانون شعرا» نقل می‌کند که این اثر از کمال‌الدین حاج محمد کریم صابونی تاجر تهرانی متخلص به ناظم است و دانسته نیست چرا سید محمد عصار این کتاب و چند کتاب دیگر ناظم را به خود انتساب داده است (۱/۵۰). این اثر در ۱۳۳۲ق/۱۹۱۳م در تهران چاپ شده است. ۱.۵ - گیسودرازگیسودراز، صدرالدین سیدمحمد بن یوسف حسینی دهلوی چَشتی (د ۸۲۵ق/۱۴۲۲م)، عارف و صوفی معروف.کتاب او عنوان آداب سلوک دارد و به زبان فارسی است و نسخه‌ای خطی از آن در مشهد در کتابخانه عبدالحمید مولوی (اکنون جزو کتاب‌های دانشکده الهیات) موجود است. ۱.۶ - خوقینجمالدین کبری، احمد بن عمر بن محمد خوقی (خیوقی، خیوه‌ای) خوارزمی (مق ۶۱۸ق/۱۲۲۱م)، عارف و صوفی معروف و پایه‌گذار سلسله کبرویّه.کتاب او به زبان عربی است و نسخه‌ای خطی از آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران یافت می‌شود. ۱.۷ - نسفینَسَفی، عبدالعزیز بن محمد (د ۶۸۶ق/۱۲۸۷م).کتاب او به زبان فارسی است و نسخه‌ای خطی از آن در دارالکتب المصریه موجود است. ۱.۸ - نوری مازندرانینوری مازندرانی، محمد ولیّ بن مهدی.کتاب او به زبان عربی است و نسخه‌ای خطی از آن‌که تاریخ فراغت از تألیف یا استنساخ آن چهارشنبه ۱۰ ربیع الثانی ۱۲۵۶ق (۱۱ ژوئن ۱۸۴۰م) است، در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. (۱) آقابزرگ، الذّریعه، ۱/۲۰ـ۲۱، ۹/۹۳۷. (۲) آستان قدس، فهرست. (۳) بغدادی، اسماعیل پاشا، هدیّه العارفین، استانبول، ۱۹۵۱م، ص ۲۲۲ـ۲۲۳. (۴) شورای ملی (سابق)، فهرست خطی، ۵/۲۳۲. (۵) طرازی، نصرالله، فهرس المخطوطات الفارسیّه، ۱/۲، ۲۱۵، ۲۱۶، ۲۲۲ـ۲۲۳، ۲۴۱، ۲۴۲. (۶) کتابخانه مرکزی، فهرست خطی، ۸/۲۴۴ـ ۲۴۵، ۱۲/۲۶۰۴ـ ۲۶۰۵. (۷) کتابخانه ملی، فهرست خطی. (۸) مشار، خانبابا، فهرست چاپی فارسی. (۹) منزوی، احمد، فهرست خطی، ۱/۱۰۱۱.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «آداب السلوک»، ج۱، ص۱۱۸. |
||||||||||||||||||
