• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابو عبدالله زنجانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اَبوعَبْدُ اللهِ زَنْجانی، فرزند میرزا نصرالله شیخ الاسلام (۱۳۰۹-جمادی الآخر ۱۳۶۰ق/۱۸۹۲-ژوئیه ۱۹۴۱م)، فقیه ، مفسر، قرآن شناس و نویسنده برجسته معاصر ایرانی می‌باشد.


او در زنجان در خاندانی اهل علم و فتوا زاده شد. پدرش، میرزا نصرالله، شیخ الاسلام زنجان بود.
[۱] مشار خان بابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۲، ص۳۳۲۳، تهران، ۱۳۵۲ ش.


ابوعبدالله علوم متعارف زمان را در همان شهر آموخت و در فلسفه و کلام و فلکیات ، خاصه از میرزا ابراهیم زنجانی فلکی ، از شاگردان برجسته میرزا ابوالحسن جلوه ، از ۱۳۲۶ تا ۱۳۲۹ ق بهره جست.
[۲] مدرس محمد علی، ریحانة الادب، ج۲، ص۳۸۴، تبریز، ۱۳۴۷ ش.
[۳] مشکور محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی»، ج۱، ص۲۰۱-۲۰۲، مجلة مجمع اللغة العربیة، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج ۵۳، شم ۱.

وی سپس برای ادامه تحصیل به تهران رفت، ولی اندکی بعد همراه برادر بزرگ تر خود میرزا فضل الله عزم نجف کرد و سال ها نزد استادان و مجتهدان برجسته ای نظیر سید محمد کاظم یزدی ، سید ابوالحسن اصفهانی ، شیخ الشریعه اصفهانی ، شیخ ضیاء الدین عراقی و میرزا حسین نائینی به تحصیل علوم دینی پرداخت.

در اواخر ۱۳۳۸ ق پس از احراز درجه اجتهاد به زنجان بازگشت
[۴] مشکور محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی»، ج۱، ص۲۰۲، مجلة مجمع اللغة العربیة، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج ۵۳، شم ۱.
[۵] امین محسن، اعیان الشیعة، ج۲، ص۳۷۸، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
و مدتی بعد به حج رفت. وی در همین سفر رهسپار سوریه ، فلسطین و مصر شد و با دانشمندان آن نواحی ملاقات کرد و به ایران بازگشت.
در محرم ۱۳۴۷ به عنوان اولین ایرانی، به عضویت « المجمع العلمی العربی » دمشق برگزیده شد و رساله ورودی او با عنوان «الفیلسوف الفارسی الکبیر، صدرالدین الشیرازی» در «مجلة المجمع العربی» به چاپ رسید.

در اواخر ۱۳۵۳ ق یا اوایل ۱۳۵۴ ق دوباره به کشورهای عربی رفت و در مصر با استقبال دانشمندان آن دیار روبه رو شد و طی سخنرانی هایی در الازهر مسلمانان را به اتحاد فرا خواند.
[۶] مدرس محمد علی، ریحانة الادب، ج۲، ص۳۸۴، تبریز، ۱۳۴۷ ش.
[۷] امین محسن، اعیان الشیعة، ج۲، ص۳۷۸، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۸] مشکور محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی»، ج۱، ص۲۰۲، مجلة مجمع اللغة العربیة، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج ۵۳، شم ۱.
[۹] مشکور محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی»، ج۱، ص۲۰۳، مجلة مجمع اللغة العربیة، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج ۵۳، شم ۱.
سپس به ایران بازگشت و مدت ۴ سال تا ۱۳۵۸ ق در دانشکده معقول و منقول و یک سال در دانشسرای عالی به تدریس تفسیر و فلسفه پرداخت، اما به سبب سکته قلبی به زنجان رفت و همان‌جا سکنی گزید تا درگذشت.
[۱۰] مدرس محمد علی، ریحانة الادب، ج۲، ص۳۸۴، تبریز، ۱۳۴۷ ش.


ابوعبدالله زنجانی از کسانی چون سید حسن صدرعاملی ، سید محمود شکری آلوسی و سید محمد بدرالدین مغربی محدث دمشقی اجازه روایت داشت
[۱۱] امین محسن، اعیان الشیعة، ج۲، ص۳۷۸، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
و طی سال ها تحقیق و تألیف و تدریس، مجموعه بسیار نفیسی از کتب خطی و چاپی گرد آورد
[۱۲] اقبال آشتیانی عباس، خاندان نوبختی، ج۱، ص۱۳، تهران، ۱۳۱۱ ش.
[۱۳] نعمه شیخ عبدالله، فلاسفه شیعه، ج۱، ص۴۲۷، ترجمه سید جعفر غضبان، تهران، ۱۳۶۷ ش.
[۱۴] صفا ذبیح الله، تاریخ علوم عقلی، ج۱، ص۳۴۶، تهران، ۱۳۳۶ ش.
که پس از مرگش، کتابخانه مجلس شورای ملی آن را خریداری کرد.
[۱۵] مشکور محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی»، ج۱، ص۲۰۱، مجلة مجمع اللغة العربیة، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج ۵۳، شم ۱.
برادر او میرزا فضل الله نیز از دانشمندان برجسته و شیخ الاسلام زنجان بود.

ابوعبدالله کتاب ها و رساله‌ها و مقالات متعددی در زمینه های فلسفی و دینی و اجتماعی نوشت یا ترجمه کرد که بسیاری از آن‌ها چاپ و منتشر شده است.
این آثار عبارتند از:
۱. الافکار، به زبان عربی در عقاید اسلامی؛
[۱۶] مدرس محمد علی، ریحانة الادب، ج۲، ص۳۸۴، تبریز، ۱۳۴۷ ش.

۲. الاسلام و الاروبیون، رساله ای مختصر در دعوت مسلمانان به اتحاد و استقلال ؛
[۱۷] مشکور محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی»، ج۱، ص۲۰۵، مجلة مجمع اللغة العربیة، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج ۵۳، شم ۱.

۳. اصول القرآن الاجتماعیة، به عربی؛
[۱۸] مدرس محمد علی، ریحانة الادب، ج۲، ص۳۸۴، تبریز، ۱۳۴۷ ش.

۴. اندرز ارسطو به اسکندر، که آن را از عربی به فارسی ترجمه کرد و در مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران
[۱۹] مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، سال ۱۷، شماره ۳ و ۴.
منتشر شده است؛
۵. تاریخ القرآن، به عربی که معروف ‌ترین اثر ابوعبدالله زنجانی است و بارها در تهران ، تبریز و قاهره با مقدمه احمد امین به چاپ رسیده است. ترجمه فارسی این کتاب نیز توسط ابوالقاسم سحاب در ۱۳۱۷ ش در تهران منتشر شد.
این کتاب از مآخذ مهم نویسندگان پس از عبدالله در زمینه تاریخ و تحقیقات قرآنی است و برخی از کسانی که در این موضوعات آثاری پدید آوردند، به آن کتاب استناد جسته اند
[۲۰] شاهین عبدالصبور، تاریخ القرآن، ج۱، ص۷۸، قاهره، ۱۹۶۶ م.
[۲۱] شاهین عبدالصبور، تاریخ القرآن، ج۱، ص۷۹، قاهره، ۱۹۶۶ م.
[۲۲] صغیر محمد حسین علی، تاریخ القرآن، ج۱، ص۵۲، بیروت، ۱۴۰۳ ق.
[۲۳] صغیر محمد حسین علی، تاریخ القرآن، ج۱، ص۵۹-۹۶، بیروت، ۱۴۰۳ ق.
[۲۴] رامیار محمود، تاریخ قرآن، ج۱، ص۷۱۷، تهران، ۱۳۶۲ ش.

۶. «توضیحاتی راجع به عین القضاة همدانی»، مقاله ای است به فارسی که در مجله یادگار
[۲۵] مجله یادگار، سال ۳، شم ۴.
منتشر شد؛
۷. درین الفطرة؛ به فارسی.
[۲۶] مدرس محمد علی، ریحانة الادب، ج۲، ص۳۸۴، تبریز، ۱۳۴۷ ش.

۸. رسالة فی التصوف؛
[۲۷] کحاله عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۶، ص۱۵۹، بیروت، ۱۳۵۷ ق.

۹. رسالة فی قاعدة فلسفیة اغریقیة الاصل: الواحد لا یصدر عنه الا الواحد؛
[۲۸] امین محسن، اعیان الشیعة، ج۲، ص۳۷۸، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.

۱۰. رسالة فی الزوم الحجاب یا فلسفه حجاب؛ به فارسی که در ۱۳۰۲ ش در نجف چاپ شد.
۱۱. زندگانی محمد، (صلی الله علیه و آله و سلم) ترجمه از کتاب الابطال (قهرمانان) نوشته توماس کارلایل.
این کتاب چندین بار و از جمله در ۱۳۱۲ ش در تبریز چاپ شد؛
۱۲. سِرّ انتشار اسلام؛ به فارسی.
[۲۹] مدرس محمد علی، ریحانة الادب، ج۲، ص۳۸۴، تبریز، ۱۳۴۷ ش.

۱۳. بقاء النفس بعد فناء الجسد؛ اصل این اثر از خواجه نصیر الدین طوسی است و ابوعبدالله زنجانی شرحی بر آن نوشته است.
این کتاب که در ۱۳۴۰ ق نوشته شده بود، در ۱۳۴۳ ق در قاهره به چاپ رسید
[۳۰] واعظ چرندابی عباسعلی، مقدمه بر زندگانی محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، ج۱، ذیل «ید»، توماس کارلایل، ترجمه ابوعبدالله زنجانی، تبریز، ۱۳۳۰ ش.
[۳۱] مجلة المجمع العلمی العربی، دمشق، ج۴، ص۵۲۸، ۱۹۲۴ م.

۱۴. طهارة اهل الکتاب؛ که گویا سخنرانی ابوعبدالله به عربی بوده
[۳۲] مشکور محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی»، ج۱، ص۲۰۴، مجلة مجمع اللغة العربیة، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج ۵۳، شم ۱.
و در ۱۳۴۵ ق در بغداد چاپ و منتشر شده است.
۱۵. عظمت حسین بن علی (علیه‌السلام)؛ به فارسی که چندین بار در تبریز انتشار یافته است.
۱۶. الفیلسوف الفارسی الکبیر صدرالدین الشیرازی؛ به عربی که در مجلة المجمع العلمی العربی
[۳۳] مجلة المجمع العلمی العربی، دمشق، ۱۹۳۰م، شماره ۹ و ۱۰، ۱۹۲۴ م.
چاپ شده است.
۱۷. نورالمنابر، گردآوری شده از کتب مقاتل؛ به فارسی که در ۱۳۱۲ ش در تهران به چاپ رسیده است.

۶.۱ - مقالات و حواشی

مقالات متعددی نیز از او در مجله های الزهراء مصر و لغة العرب بغداد منتشر شده است.
[۳۴] واعظ چرندابی عباسعلی، مقدمه بر زندگانی محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، ج۱، ذیل «یه»، توماس کارلایل، ترجمه ابوعبدالله زنجانی، تبریز، ۱۳۳۰ ش.

ابوعبدالله همچنین بر مقاله «اسراء» چاپ اول « دائرة المعارف اسلام » حواشی و توضیحاتی نوشت که در ترجمه عربی آن
[۳۵] دائرة المعارف الاسلامیة، ترجمه ابراهیم زکی خورشید و دیگران، ج۲، ص۱۰۷-۱۱۰، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م.
چاپ شده است.

۶.۲ - سایر مقالات و آثار

برای فهرست مقالات و دیگر آثار او می‌توان به مشکور
[۳۶] مشکور محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی»، ج۱، ص۲۰۵، مجلة مجمع اللغة العربیة، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج ۵۳، شم ۱.
[۳۷] مشکور محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی»، ج۱، ص۲۰۶، مجلة مجمع اللغة العربیة، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج ۵۳، شم ۱.
و عواد
[۳۸] عواد کورکیس، فهارس المخطوطات العربیة فی العالم، ج۱، ص۱۷۹، کویت، معهد المخطوطات العربیة.
[۳۹] عواد کورکیس، فهارس المخطوطات العربیة فی العالم، ج۱، ص۱۹۴، کویت، معهد المخطوطات العربیة.
[۴۰] عواد کورکیس، فهارس المخطوطات العربیة فی العالم، ج۱، ص۲۱۸، کویت، معهد المخطوطات العربیة.
مراجعه کرد.

(۱) اقبال آشتیانی عباس، خاندان نوبختی، تهران، ۱۳۱۱ ش.
(۲) امین محسن، اعیان الشیعة، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۳) دائرة المعارف الاسلامیة، ترجمه ابراهیم زکی خورشید و دیگران، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م.
(۴) رامیار محمود، تاریخ قرآن، تهران، ۱۳۶۲ ش.
(۵) شاهین عبدالصبور، تاریخ القرآن، قاهره، ۱۹۶۶ م.
(۶) صغیر محمد حسین علی، تاریخ القرآن، بیروت، ۱۴۰۳ ق.
(۷) صفا ذبیح الله، تاریخ علوم عقلی، تهران، ۱۳۳۶ ش.
(۸) عواد کورکیس، فهارس المخطوطات العربیة فی العالم، کویت، معهد المخطوطات العربیة.
(۹) کحاله عمر رضا، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۳۵۷ ق.
(۱۰) مجلة المجمع العلمی العربی، دمشق، ۱۹۲۴ م.
(۱۱) مدرس محمد علی، ریحانة الادب، تبریز، ۱۳۴۷ ش.
(۱۲) مشار خان بابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران، ۱۳۵۲ ش.
(۱۳) مشکور محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی»، مجلة مجمع اللغة العربیة، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج ۵۳، شم ۱.
(۱۴) نعمه شیخ عبدالله، فلاسفه شیعه، ترجمه سید جعفر غضبان، تهران، ۱۳۶۷ ش.
(۱۵) واعظ چرندابی عباسعلی، مقدمه بر زندگانی محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، توماس کارلایل، ترجمه ابوعبدالله زنجانی، تبریز، ۱۳۳۰ ش.

۱. ↑ مشار خان بابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۲، ص۳۳۲۳، تهران، ۱۳۵۲ ش.
۲. ↑ مدرس محمد علی، ریحانة الادب، ج۲، ص۳۸۴، تبریز، ۱۳۴۷ ش.
۳. ↑ مشکور محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی»، ج۱، ص۲۰۱-۲۰۲، مجلة مجمع اللغة العربیة، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج ۵۳، شم ۱.
۴. ↑ مشکور محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی»، ج۱، ص۲۰۲، مجلة مجمع اللغة العربیة، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج ۵۳، شم ۱.
۵. ↑ امین محسن، اعیان الشیعة، ج۲، ص۳۷۸، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۶. ↑ مدرس محمد علی، ریحانة الادب، ج۲، ص۳۸۴، تبریز، ۱۳۴۷ ش.
۷. ↑ امین محسن، اعیان الشیعة، ج۲، ص۳۷۸، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۸. ↑ مشکور محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی»، ج۱، ص۲۰۲، مجلة مجمع اللغة العربیة، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج ۵۳، شم ۱.
۹. ↑ مشکور محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی»، ج۱، ص۲۰۳، مجلة مجمع اللغة العربیة، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج ۵۳، شم ۱.
۱۰. ↑ مدرس محمد علی، ریحانة الادب، ج۲، ص۳۸۴، تبریز، ۱۳۴۷ ش.
۱۱. ↑ امین محسن، اعیان الشیعة، ج۲، ص۳۷۸، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۱۲. ↑ اقبال آشتیانی عباس، خاندان نوبختی، ج۱، ص۱۳، تهران، ۱۳۱۱ ش.
۱۳. ↑ نعمه شیخ عبدالله، فلاسفه شیعه، ج۱، ص۴۲۷، ترجمه سید جعفر غضبان، تهران، ۱۳۶۷ ش.
۱۴. ↑ صفا ذبیح الله، تاریخ علوم عقلی، ج۱، ص۳۴۶، تهران، ۱۳۳۶ ش.
۱۵. ↑ مشکور محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی»، ج۱، ص۲۰۱، مجلة مجمع اللغة العربیة، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج ۵۳، شم ۱.
۱۶. ↑ مدرس محمد علی، ریحانة الادب، ج۲، ص۳۸۴، تبریز، ۱۳۴۷ ش.
۱۷. ↑ مشکور محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی»، ج۱، ص۲۰۵، مجلة مجمع اللغة العربیة، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج ۵۳، شم ۱.
۱۸. ↑ مدرس محمد علی، ریحانة الادب، ج۲، ص۳۸۴، تبریز، ۱۳۴۷ ش.
۱۹. ↑ مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، سال ۱۷، شماره ۳ و ۴.
۲۰. ↑ شاهین عبدالصبور، تاریخ القرآن، ج۱، ص۷۸، قاهره، ۱۹۶۶ م.
۲۱. ↑ شاهین عبدالصبور، تاریخ القرآن، ج۱، ص۷۹، قاهره، ۱۹۶۶ م.
۲۲. ↑ صغیر محمد حسین علی، تاریخ القرآن، ج۱، ص۵۲، بیروت، ۱۴۰۳ ق.
۲۳. ↑ صغیر محمد حسین علی، تاریخ القرآن، ج۱، ص۵۹-۹۶، بیروت، ۱۴۰۳ ق.
۲۴. ↑ رامیار محمود، تاریخ قرآن، ج۱، ص۷۱۷، تهران، ۱۳۶۲ ش.
۲۵. ↑ مجله یادگار، سال ۳، شم ۴.
۲۶. ↑ مدرس محمد علی، ریحانة الادب، ج۲، ص۳۸۴، تبریز، ۱۳۴۷ ش.
۲۷. ↑ کحاله عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۶، ص۱۵۹، بیروت، ۱۳۵۷ ق.
۲۸. ↑ امین محسن، اعیان الشیعة، ج۲، ص۳۷۸، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۲۹. ↑ مدرس محمد علی، ریحانة الادب، ج۲، ص۳۸۴، تبریز، ۱۳۴۷ ش.
۳۰. ↑ واعظ چرندابی عباسعلی، مقدمه بر زندگانی محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، ج۱، ذیل «ید»، توماس کارلایل، ترجمه ابوعبدالله زنجانی، تبریز، ۱۳۳۰ ش.
۳۱. ↑ مجلة المجمع العلمی العربی، دمشق، ج۴، ص۵۲۸، ۱۹۲۴ م.
۳۲. ↑ مشکور محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی»، ج۱، ص۲۰۴، مجلة مجمع اللغة العربیة، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج ۵۳، شم ۱.
۳۳. ↑ مجلة المجمع العلمی العربی، دمشق، ۱۹۳۰م، شماره ۹ و ۱۰، ۱۹۲۴ م.
۳۴. ↑ واعظ چرندابی عباسعلی، مقدمه بر زندگانی محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، ج۱، ذیل «یه»، توماس کارلایل، ترجمه ابوعبدالله زنجانی، تبریز، ۱۳۳۰ ش.
۳۵. ↑ دائرة المعارف الاسلامیة، ترجمه ابراهیم زکی خورشید و دیگران، ج۲، ص۱۰۷-۱۱۰، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م.
۳۶. ↑ مشکور محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی»، ج۱، ص۲۰۵، مجلة مجمع اللغة العربیة، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج ۵۳، شم ۱.
۳۷. ↑ مشکور محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی»، ج۱، ص۲۰۶، مجلة مجمع اللغة العربیة، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج ۵۳، شم ۱.
۳۸. ↑ عواد کورکیس، فهارس المخطوطات العربیة فی العالم، ج۱، ص۱۷۹، کویت، معهد المخطوطات العربیة.
۳۹. ↑ عواد کورکیس، فهارس المخطوطات العربیة فی العالم، ج۱، ص۱۹۴، کویت، معهد المخطوطات العربیة.
۴۰. ↑ عواد کورکیس، فهارس المخطوطات العربیة فی العالم، ج۱، ص۲۱۸، کویت، معهد المخطوطات العربیة.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوعبدالله زنجانی»، ج۵، ص۲۳۳۲.    



جعبه ابزار