• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابولبابه انصاری در شأن نزول

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



بشير‌بن عبدالمنذر بن زَنْبَر (زُبَير)بن‌زيد انصارى از قبيله اوس، تيره عمروبن‌عوف است.



بشیر‌بن عبدالمنذر بن زَنْبَر (زُبَیر)
[۱] الاستیعاب، ج‌۴، ص‌۳۰۳
[۲] الثقات، ج‌۳، ص‌۳۲
بن‌زید انصاری از قبیله اوس ، تیره عمروبن‌عوف
[۳] جمهرة انساب‌العرب، ص‌۳۳۴
[۴] الاستیعاب، ج‌۴، ص‌۳۰۳
[۵] اسدالغابه، ج‌۲، ص‌۲۸۵
و از توبه‌کنندگان زمان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) از او به نام رفاعه
[۶] تاریخ یحیی‌بن معین، ج‌۱، ص‌۱۰۸؛
[۷] حلیة‌الاولیاء، ج‌۱، ص‌۳۶۶؛
[۸] رجال الطوسی، ص‌۳۹
نیز یاد‌شده است.برخی برآنند که «رفاعة بن‌المنذر» نام برادر وی است.
[۹] الثقات، ج‌۳، ص‌۳۲
[۱۰] الاصابه، ج۲، ص۴۰۹



ابولبابه در بیعت عقبه دوم و در غزوه بدر • نیز حضور داشت؛
[۱۱] رجال الطوسی، ص‌۲۷
[۱۲] الاستیعاب، ج۴، ص۳۰۳
ولی مشهور برآنند که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در غزوه بدر دستور داد:ابولبابه از روحاء به مدینه بازگردد و جانشین آن حضرت باشد و همانند حاضران در بدر، سهم او را از غنایم پرداخت.
[۱۳] الطبقات، ج۳، ص‌۳۴۸
[۱۴] السیرة النبویه، ج۲، ص‌۶۸۸
[۱۵] المغازی، ج۱، ص۱۵۹



در غزوه « سویق و بنی‌قَینُقاع » نیز وی را در مدینه به جای خود گذاشت.
[۱۶] المغازی، ج‌۱، ص‌۱۸۰
[۱۷] السیرة النبویه، ج۳، ص‌۴۵ و ۴۹
[۱۸] تاریخ‌طبری، ج‌۲، ص‌۴۹‌۵۰
وی در غزوه اُحد • و دیگر جنگ‌ها حضور داشت.
[۱۹] الطبقات، ج۳، ص۳۴۸
[۲۰] الاستیعاب، ج۴، ص‌۳۰۴
در غزوه حنین •، پرچم قبیله بنی•عمروبن عوف
[۲۱] المغازی، ج ۳، ۸۹۶
و در فتح مکه ، • پرچم بنی‌خطمه
[۲۲] المغازی، ج‌۲، ص‌۸۰۰
یا بنی‌عمروبن عوف
[۲۳] الطبقات، ج۳، ص۳۴۹؛
[۲۴] الاستیعاب، ج۴، ص‌۳۰۴
را حمل می‌کرد؛ امّا بنا به نقل یعقوبی ، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در فتح مکّه، او را جانشین خود در مدینه قرار داد.
[۲۵] تاریخ یعقوبی، ج‌۲، ص‌۵۸



وی از راویان حدیث بود
[۲۶] رجال الطوسی، ص‌۲۷
[۲۷] الجرح و التعدیل، ج‌۱، ص‌۳۷۵
[۲۸] الثقات، ج۳، ص‌۳۲
و عده‌ای از او روایت کرده‌اند.
[۲۹] الجرح والتعدیل، ج‌۱، ص‌۳۷۵
ابن‌شهر آشوب او را در ردیف کسانی آورده که حدیث غدیر • را روایت کرده‌اند.
[۳۰] مناقب، ج‌۳، ص‌۳۵



براساس‌روایتی منسوب به امام‌عسکری (علیه‌السلام) ابولبابه در میان کسانی بود که پس از هجرت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به مدینه، در پی ردّ و انکار حضرت برآمدند؛ ولی با معجزه‌ای که به وقوع پیوست، به ناچار تسلیم شدند.
[۳۱] تفسیر منسوب به امام عسکری (علیه‌السلام)، ص‌۹۲‌۹۶
برخی نیز گفته‌اند:خصومت او بر سر نخله‌ای با یتیمی از انصار بود که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به نفع او حکم فرمود؛ ولی پس از مشاهده ناراحتی شدید آن یتیم، از او خواست نخله را به ازای نخله‌ای در بهشت به یتیم واگذارد و او نپذیرفت.
[۳۲] المغازی، ج‌۱، ص‌۲۸۱
[۳۳] المغازی، ج‌۲، ص‌۵۰۵
نیز گفته‌اند:پس از انهدام و تخریب مسجد ضرار ، ابولبابه از چوب‌های آن منزلی بنا کرد؛ ولی در آن خانه هیچ خیر و برکتی‌حاصل نمی‌شد.
[۳۴] المغازی، ج‌۳، ص‌۱۰۴۷



وفات او را در زمان خلافت‌ علی (علیه‌السلام)
[۳۵] الثقات، ج‌۳، ص‌۳۲
[۳۶] الطبقات، ج‌۳، ص‌۳۴۹
یا بعد از سال پنجاهم هجری ذکر‌کرده‌اند.
[۳۷] تهذیب الکمال، ج‌۳۴، ص‌۲۳۳
[۳۸] الاصابه، ج‌۷، ص‌۲۹۰



آن‌چه سبب شهرت‌ابولبابه در تاریخ اسلام شده است، داستان خیانت او و توبه‌اش در جریان محاصره یهود بنی‌قریظه و نیز تخلّفش از غزوه تبوک • و بستن خود به ستون مسجد و نزول آیاتی در شأن او است.


۱. «یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا لا تَخونُوا اللّهَ والرَّسولَ وتَخونوا اَمنتِکُم واَنتُم تَعلَمون • واعلَموا اَنَّما اَمولُکُم واَولدُکُم فِتنَةٌ واَنَّ اللّهَ عِندَهُ اَجرٌ عَظیم= ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید، به خدا و پیامبر خیانت نکنید و (نیز) در امانت‌های خود خیانت روا مدارید؛ در‌حالی‌که می‌دانید (این کار، گناه بزرگی است) و بدانید که اموال و اولاد شما وسیله آزمایش است و (برای کسانی‌که از عهده امتحان• برآیند) پاداش عظیمی نزد خدا است.» واحدی ،
[۴۰] اسباب النزول، ص‌۱۹۳
زمخشری ،
[۴۱] الکشاف، ج‌۲، ص‌۲۱۳‌۲۱۴
طبرسی ،
[۴۲] مجمع البیان، ج‌۴، ص‌۸۲۳
از کلبی ، زهری و قتاده ، روایت کرده‌اند که در ماجرای محاصره یهود بنی•قریظه، پس از آن‌که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) پیشنهاد صلح آنان را رد کرد بنا به تقاضای آنان، ابولبابه را نزدشان فرستاد و فرمود:تنها باید حکمیّت سعدبن معاذ را بپذیرند. آنها با ابولبابه مشورت کردند که آیا شایسته است حکمیّت سعد‌بن معاذ را بپذیرند؟ ابولبابه با اشاره به گلوی خود به آنان فهماند که اگر بپذیرند کشته خواهند شد و بدین ترتیب به خدا و پیامبر خیانت کرد و این آیه درباره او نازل شد. بر اساس روایتی از امام باقر (علیه‌السلام) مراد از خیانت•، معصیت است.
[۴۳] تفسیر قمی، ج‌۱، ص‌۲۷۰
برخی معتقدند اموال و فرزندان ابولبابه که نزد بنی‌قریظه بود، او را به چنین خیانتی واداشت.
[۴۴] مجمع‌البیان، ج‌۴، ص‌۸۲۳

۲. نقل است که آیه «یأیّها الّذین ءامنَوُا لاتَتّخِذوا الیَهودَ والنّصری أَولِیاءَ بَعضُهُم أولِیَاءُ بَعض و مَن یَتَولَّهم مِنکُم فإنّه مِنهم إنّ اللّهَ لایَهدی القوَم الظلِمینَ= ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید! یهود و نصارا را ولیّ (و دوست و تکیه‌گاه خود) نگیرید. آنان اولیای یک‌دیگرند و کسانی‌که از شما با آنان دوستی کنند، از آن‌ها هستند. خداوند، جمعیت ستم‌کار را هدایت نمی‌کند» درباره ابولبابه در داستان خیانت او نازل شده است.
[۴۶] جامع‌البیان، مج۴، ج۶، ص‌۳۷۳
[۴۷] مجمع البیان، ج‌۳، ص‌۳۱۸

۳. طبری
[۴۸] جامع البیان، مج‌۴، ج‌۶، ص‌۳۱۵
از سدّی نقل می‌کند که آیه «یاَیُّهَا الرَّسولُ لا یَحزُنکَ الَّذینَ یُسرِعونَ فِی الکُفرِ مِنَ الَّذینَ قالوا ءامَنّا بِاَفوهِهِم ولَم تُؤمِن قُلوبُهُم= ای فرستاده (خدا!) آن‌ها که در مسیر کفر شتاب می‌کنند و با زبان می‌گویند: ایمان آوردیم؛ حال آن‌که قلب آن‌ها ایمان نیاورده است، تو را اندوهگین نسازد» درباره همو و همین واقعه است.
۴. «وءاخَرونَ اعتَرَفوا بِذُنوبِهِم خَلَطوا عَمَلاً صلِحًا وءاخَرَ سَیِّئًا عَسَی اللّهُ اَن یَتوبَ عَلَیهِم اِنَّ اللّهَ غَفورٌ رَحیم= و گروهی دیگر، به گناهان خود اعتراف کردند و کار خوب و بد را به‌هم آمیختند. امید است که خداوند توبه • ایشان را بپذیرد. همانا خداوند آمرزنده و مهربان است.» بنا به نقل مفسران ، این آیه درباره ابولبابه و همراهان او در تخلّف از غزوه تبوک و توبه آنان نازل شده؛
[۵۱] جامع البیان، مج۷، ج۱۰، ص‌۱۹‌۲۲
[۵۲] التبیان، ج۵، ص۲۹
[۵۳] مجمع‌البیان، ج۵، ص۱۰۱
امّا بر اساس پاره‌ای روایات، این آیه درباره او و ماجرای بنی‌قریظه فرود آمده‌است؛
[۵۴] جامع‌البیان، مج۷، ج۱۰، ص‌۲۱
[۵۵] مجمع‌البیان، ج‌۵، ص‌۱۰۱

۵. «خُذ مِن اَمولِهِم صَدَقَةً تُطَهِّرهُم و‌تُزَکّیهِم بِها و صَلِّ عَلَیهِم اِنَّ صَلَوتَکَ سَکَنٌ لَهُم واللّهُ سَمیعٌ عَلیم= از اموال ایشان صدقه‌ای (‌=‌ زکات ) بگیر تا با آن آن‌ها را پاک‌سازی و پرورش دهی و (هنگام گرفتن زکات) برای آن‌ها دعا کن که دعای تو، مایه آرامش آن‌ها است و خداوند شنوا و دانا است.» گفته‌اند:پس از آن‌که خداوند توبه متخلّفان از جنگ تبوک را پذیرفت و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) آن‌ها را از ستون باز‌کرد، ابولبابه همه اموال خود را پیش رسول خدا آورده، از حضرت خواست که آن‌ها را در راه خدا انفاق • کند. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود:هنوز دستوری در این‌باره بر من نازل نشده است. چیزی نگذشت که آیه‌پیشین نازل شد و فرمان داد که پیامبر قسمتی از اموال آن‌ها را بگیرد.
[۵۷] جامع‌البیان، ج‌۷، ص‌۲۳‌۲۴
[۵۸] مجمع‌البیان، ج‌۵، ص‌۱۰۱
[۵۹] روض‌الجنان، ج‌۱۰، ص‌۲۶
به نقل ابن‌کثیر ، پس از پذیرفته‌شدن توبه ابولبابه، جز خیر در اسلام از او دیده نشد.
[۶۰] البدایة والنهایه، ج‌۵، ص‌۲۱



اسباب‌النزول، واحدی؛ الاستیعاب‌فی‌معرفة الاصحاب؛ اسدالغابة فی معرفة الصحابه؛ الاصابة فی تمییزالصحابه؛ البدایة والنهایه؛ تاریخ الامم والملوک، طبری؛ تاریخ یحیی بن‌معین؛ تاریخ الیعقوبی؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تفسیر القمی؛ التفسیرالمنسوب الی الامام العسکری (علیه‌السلام)، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال؛ جامع‌البیان عن تأویل آی‌القرآن؛ الجرج والتعدیل؛ جمهرة انساب العرب؛ حلیة‌الاولیاء و طبقات الاصفیاء؛ رجال الطوسی؛ روض‌الجنان و روح‌الجنان؛ السیرة النبویه، ابن‌هشام؛ الطبقات الکبری؛ کتاب الثقات؛ الکشاف؛ الکنی والالقاب؛ مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن؛ المغازی؛ مناقب آل‌ابی‌طالب.


۱. الاستیعاب، ج‌۴، ص‌۳۰۳
۲. الثقات، ج‌۳، ص‌۳۲
۳. جمهرة انساب‌العرب، ص‌۳۳۴
۴. الاستیعاب، ج‌۴، ص‌۳۰۳
۵. اسدالغابه، ج‌۲، ص‌۲۸۵
۶. تاریخ یحیی‌بن معین، ج‌۱، ص‌۱۰۸؛
۷. حلیة‌الاولیاء، ج‌۱، ص‌۳۶۶؛
۸. رجال الطوسی، ص‌۳۹
۹. الثقات، ج‌۳، ص‌۳۲
۱۰. الاصابه، ج۲، ص۴۰۹
۱۱. رجال الطوسی، ص‌۲۷
۱۲. الاستیعاب، ج۴، ص۳۰۳
۱۳. الطبقات، ج۳، ص‌۳۴۸
۱۴. السیرة النبویه، ج۲، ص‌۶۸۸
۱۵. المغازی، ج۱، ص۱۵۹
۱۶. المغازی، ج‌۱، ص‌۱۸۰
۱۷. السیرة النبویه، ج۳، ص‌۴۵ و ۴۹
۱۸. تاریخ‌طبری، ج‌۲، ص‌۴۹‌۵۰
۱۹. الطبقات، ج۳، ص۳۴۸
۲۰. الاستیعاب، ج۴، ص‌۳۰۴
۲۱. المغازی، ج ۳، ۸۹۶
۲۲. المغازی، ج‌۲، ص‌۸۰۰
۲۳. الطبقات، ج۳، ص۳۴۹؛
۲۴. الاستیعاب، ج۴، ص‌۳۰۴
۲۵. تاریخ یعقوبی، ج‌۲، ص‌۵۸
۲۶. رجال الطوسی، ص‌۲۷
۲۷. الجرح و التعدیل، ج‌۱، ص‌۳۷۵
۲۸. الثقات، ج۳، ص‌۳۲
۲۹. الجرح والتعدیل، ج‌۱، ص‌۳۷۵
۳۰. مناقب، ج‌۳، ص‌۳۵
۳۱. تفسیر منسوب به امام عسکری (علیه‌السلام)، ص‌۹۲‌۹۶
۳۲. المغازی، ج‌۱، ص‌۲۸۱
۳۳. المغازی، ج‌۲، ص‌۵۰۵
۳۴. المغازی، ج‌۳، ص‌۱۰۴۷
۳۵. الثقات، ج‌۳، ص‌۳۲
۳۶. الطبقات، ج‌۳، ص‌۳۴۹
۳۷. تهذیب الکمال، ج‌۳۴، ص‌۲۳۳
۳۸. الاصابه، ج‌۷، ص‌۲۹۰
۳۹. انفال/سوره۸، آیه۲۷‌۲۸.    
۴۰. اسباب النزول، ص‌۱۹۳
۴۱. الکشاف، ج‌۲، ص‌۲۱۳‌۲۱۴
۴۲. مجمع البیان، ج‌۴، ص‌۸۲۳
۴۳. تفسیر قمی، ج‌۱، ص‌۲۷۰
۴۴. مجمع‌البیان، ج‌۴، ص‌۸۲۳
۴۵. مائده/سوره۵، آیه۵۱.    
۴۶. جامع‌البیان، مج۴، ج۶، ص‌۳۷۳
۴۷. مجمع البیان، ج‌۳، ص‌۳۱۸
۴۸. جامع البیان، مج‌۴، ج‌۶، ص‌۳۱۵
۴۹. مائده/سوره۵، آیه۴۱.    
۵۰. توبه/سوره۹، آیه۱۰۲.    
۵۱. جامع البیان، مج۷، ج۱۰، ص‌۱۹‌۲۲
۵۲. التبیان، ج۵، ص۲۹
۵۳. مجمع‌البیان، ج۵، ص۱۰۱
۵۴. جامع‌البیان، مج۷، ج۱۰، ص‌۲۱
۵۵. مجمع‌البیان، ج‌۵، ص‌۱۰۱
۵۶. توبه/سوره۹، آیه۱۰۳.    
۵۷. جامع‌البیان، ج‌۷، ص‌۲۳‌۲۴
۵۸. مجمع‌البیان، ج‌۵، ص‌۱۰۱
۵۹. روض‌الجنان، ج‌۱۰، ص‌۲۶
۶۰. البدایة والنهایه، ج‌۵، ص‌۲۱



دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «ابولُبابه انصارى»، ج۲.    



جعبه ابزار