احمد بن جعفر سبتی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سَبَتی، احمد بن جعفر،
کنیه‌اش ابوالعباس،
صوفی و
فقیه مراکشی سده ششم و هفتم می‌باشد.
احمد بن جعفر سبتی اصالتآ از
قبیله خزرج بود.
وی در ۵۲۴ در سَبَته متولد شد.
ده ساله بود که پدرش را از دست داد و مادرش، برای تأمین
معاش خانواده، او را به کار پارچه‌بافی گماشت، اما او از آن کار گریخت و نزد
ابوعبداللّه فخار ، شاگرد
قاضی عیاض (
فقیه مالکی )، به
تحصیل پرداخت و پس از مدتی (در شانزده یا بیست سالگی)
قرآن را از حفظ کرد و فنون ادب و عربی و
احکام فقهی را فراگرفت.
سبتی در شانزده یا بیست سالگی، برای دیدار
مشایخ و طلب
علم ، از سبته عازم
شهر مراکش (در
کشور مغرب) شد، اما چون شهر در محاصرۀ
موحدون بود، در کوهی سکنا گزید.
به گزارش تذکره‌ها،
سبتی در آغاز ورودش به مراکش در مسافرخانه‌ای سکونت داشت و
حساب و
نحو تدریس می‌کرد و
اجرت حاصل از آن را برای طلبه‌های دور از
وطن انفاق می‌نمود.
وی در امور دینی به مردم
تذکر می‌داد و با آن‌هایی که
نماز نمی‌خواندند به شدت برخورد می‌کرد.
احتمالا این گزارش، به دورۀ عبدالمؤمن بن علی (یکی از خلفای موحدون) مربوط است.
سبتی به کوه برگشت تا این‌که یعقوب منصور، فرزند و وارث عبدالمؤمن، با
تکریم او را از آن‌جا به
شهر آورد و
مدرسه و
زاویه و
خانه‌ای به سبتی اختصاص داد و وی در آن‌جا
ازدواج کرد.
عیسی بن شعیب ،
ابوبکر بن مساعد ،
ابویعقوب یوسف بن احمد معروف به حکیم، از شاگردان او بودند.
ابومدین اندلسی از معاصران سبتی است.
عیسی، بنابر شواهدی، این احتمال را که
ابومدین شاگرد سبتی بوده باشد، درست نمی‌داند.
ابن عربی ، سبتی را ملاقات کرده و از او به صاحب
صدقه و «شیخنا» یاد نموده و حکایاتی از او نقل کرده است.
هم‌چنین در موضعی از
فتوحات ،
از تعجیل سبتی در دست‌یابی به برخی تصرف‌ها در این دنیا، از جمله
احیا و
اماته ،
انتقاد نموده است.
ابن رشد نیز شخصی را برای آشنایی با طریقۀ سبتی نزد او فرستاد و در پایان،
طریق عرفانی او را همانند یکی از فیلسوفان قدیم ــکه قائل بودند «
وجود » صرفآ با «جود» منفعل می‌شود ــ ارزیابی کرد.
گفته‌اند که ابن رشد شخصآ برای دیدار سبتی به مراکش رفته است.
او را صاحب
همت ،
قطب ، دارای توانایی فوق‌العاده در
مناظره و پاسخ‌گویی به مسائل، و از
ملامتیه دانسته‌اند،
البته دربارۀ او اظهارنظرهای متضادی شده است؛ برخی او را قطب و عده‌ای او را
زندیق و
ساحر تلقی می‌کردند.
عَلّال بَختی طریقۀ ابوالعباس را
تصوف فلسفی مشتمل بر عقاید اسلامی، فلسفۀ مشرق زمین و عقاید گِنوسی دانسته است.
مشرب عرفانی سبتی مبتنی بر «صدقه» و «
جود » است، چنان‌که
سخاوت نفس، سلامت
صدر ، صدقه و
ایثار را موجب وصول به مرتبۀ قُصوای
اصحاب رسول اللّه تلقی کرده و افزون بر آن، سایر اصول
شرع را به صدقه تحویل نموده است.
در همین راستا او برخی
مفاهیم قرآنی ، از جمله «
فساد در
زمین »
و «
امانت »
و «
سعی »،
را به ترتیب به
بخل ،
رزق ،
انفاق تفسیر کرده است.
وی در
سیرۀ عملی خود نیز بسیار
کریم و بخشنده بود.
به گزارش
غرمینی ،
سبتی نزد عامۀ مردم بیش‌تر به
فقاهت مشهور بود و
مشرب او به
فقیهان نزدیک‌تر بود، چنان‌که برخی مفاهیم ذوقی، از جمله
خمر و
تغزل در
اشعار ، را به
الفاظ شرعی تغییر می‌داد.
برخی
علم زایچه را به او منسوب دانسته‌اند.
به او
کراماتی نسبت داده‌اند.
برخی سلاطین و شخصیت‌های مشهور در قرون بعد بر این
عقیده بودند که از برکات معنوی او برخوردار شده‌اند.
در مراکش و
الجزایر ،
دهقانان و
کشاورزان برای
برکتِ محصولات و بارش
باران به او متوسل می‌شوند.
در
فرهنگ عامۀ مراکش، وی یکی از «
سبعة رجال » یا
هفت اولیایی است که مردم به
زیارت آنان
اعتقاد فراوان دارند.
برخی مصلحان مراکشی قرن چهاردهم/ بیستم، هم‌چون
ابن موقت ، برای نیل به
عدالت اجتماعی، او را الگوی خود دانسته‌اند.
سبتی در ۶۰۱ در مراکش درگذشت.
او را در خارج باب تاغزوت به خاک سپردند.
کتابی از سبتی در دست نیست، اما برخی تذکره‌ها کتاب
نزهة الخاطر فی اخراج الضمایر را منسوب به او دانسته‌اند.
کتاب‌هایی دربارۀ
مناقب و
فضائل سبتی نوشته شده است.
اشعاری نیز از او برجای مانده است.
(۱) ابن عربی، الفتوحات المکیه، بیروت، بی‌تا.
(۲) ابن قنفذ، انس الفقیر، به اهتمام محمدفاس وادولف‌نور، ۱۹۶۵.
(۳) ابن موقت، تعطیرالانفاس فی‌التعریف الشیخ ابی‌العباس، احمد متفکر، مراکش ۲۰۰۳ م.
(۴) ابن موقت، السعادةالابدیه، به اهتمام حسن جلاب و احمد متفکر، مراکش ۱۴۲۳ه/ ۲۰۰۲ م.
(۵) احمدبابا تنکبتی، نیل الابتهاج، عبدالحمید عبداللّه العرانه، طرابلس ۱۳۹۸ه /۱۹۸۹.
(۶) حاجی خلیفه، خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۹۹.
(۷) عباس بن ابراهیم سملاکی، الاعلام بمن حَلّ مراکش و اغمات من الأعلام، عبدالوهاب بن منصور، رباط ۱۴۱۳ه /۱۹۹۳.
(۸) جمال علال بختی، الحضورالصوفی، قاهره ۱۴۲۶ه /۲۰۰۵.
(۹) عبدالسلام غرمینی، المدارس الصوفیه المغربیة و الاندلسیه، مغرب ۱۴۲۰ه /۲۰۰۰ م.
(۱۰) لطفی عیسی، مغرب‌المتصوفة، تونس ۲۰۰۵ م.
(۱۱) معلمةالمغرب، رباط ۱۴۲۳ه/ ۲۰۰۱ م.
(۱۲) احمد بن محمد مقری تلمسانی، نفخ‌الطیب، احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸ه /۱۹۶۸ م.
(۱۳) دانشنامه اسلام؛
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «احمد بن جعفر سبتی»، شماره۵۴۷۲.
