• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

امامت امام حسن مجتبی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


امام حسن (علیه‌السلام)، سومین امام شیعیان است.

فهرست مندرجات

۱ - مشخصات امام حسن علیه‌السلام
۲ - دلایل امامت امام حسن علیه‌السلام
       ۲.۱ - نصوص پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم
       ۲.۲ - وصیت‌نامه امام علی علیه السلام
       ۲.۳ - اجماع اهل بیت و پیامبر
       ۲.۴ - اجماع شیعه بر امامت امام حسن علیه‌السلام
       ۲.۵ - دلایل عقلی و نقلی
۳ - کلام امام حسن در مورد قضا و قدر
۴ - کلام امام حسن در مورد علت تفرقه در بین مسلمانان
۵ - کلام امام حسن در مورد حضرت مهدی
۶ - پاسخ‌های امام حسن به شبهات
۷ - کرامات امام حسن علیه السلام
۸ - خطابه‌های امام حسن علیه السلام
۹ - فهرست منابع
۱۰ - پانویس
۱۱ - منبع


امام حسن (علیه‌السلام) فرزند علی بن ابوطالب (علیه‌السلام) کنیه‌اش ابومحمد و ملقب به مجتبی در نیمه ماه رمضان سال سوم هجری قمری در مدینه متولد شد.
[۱] الارشاد، مفید، ج۲، ص۲، محمد بن محمد، انتشارات علمیه، تهران.    

و در سال ۵۰ یا ۵۱ هجری قمری با دسیسه یزید بن معاویه توسط همسرش جعده دختر اشعث، مسموم گردیده و در چهل و هفت سالگی شهید شد
[۲] ینابیع المودة، قندوزی، ج۲، ص۴۲۷، سلیمان بن ابراهیم، دارالاسوة، ۱۴۱۶ق.
[۳] المقنعه، مفید، ج۱، ص۴۶۴، محمد بن محمد، مؤسسه نشر اسلامی، قم، ۱۴۱۰ق مناقب آل ابوطالب، ابن شهرآشوب، مطبعه حیدریه، نجف اشرف، ۱۳۷۶ق.
و در قبرستان بقیع دفن گردید.
[۴] الارشاد، مفید، ج۲، ص۱۲، محمد بن محمد، انتشارات علمیه، تهران.    




۲.۱ - نصوص پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم


یکی از دلایل، نصوص پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می باشد و یکی از این نصوص، روایتی است که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) مصادیق «اولی الامر» را برای جابر بیان می‌کند و می‌فرماید: «هم خلفائی یا جابر وأئمة المسلمین من بعدی أوّلهم علی بن ابوطالب ثمّ الحسن والحسین و...».
[۵] کشف الغمه، اربلی، ج۳، ص۳۱۲، علی بن عیسی، ابن ابوالفتح، دارالاضواء، بیروت.
[۶] کمال الدین وتمام النعمة، صدوق، ج۱، ص۲۵۳، محمد بن علی، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۰۵ق.    

حدیث دیگر از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در خصوص امامت امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) می‌باشد که فرمود: «الحسن والحسین ابنای هذان امامان قاما أو قعدا»؛ این دو فرزند من حسن و حسین دو امامند، خواه قیام به امر امامت نمایند و خواه از جور ظالمان پنهان دارند».
[۷] علل الشرایع، صدوق، ج۱، ص۲۱۱، محمد بن علی، منشورات المکتبة الحیدریة، نجف اشرف، ۱۳۸۵ق.
[۸] کفایة الأثر، قمی، ج۱، ص۱۱۷، علی بن محمد خزاز، بیدار، قم، ۱۴۰۱ق.
[۹] فضائل امیرالمؤمنین، کوفی، ج۱، ص۱۶۸، ابن عقدة، ابوالعباس احمد بن محمد بن سعید، بی تا.


۲.۲ - وصیت‌نامه امام علی علیه السلام


امام علی (علیه‌السلام) در وصیت نامه‌اش به امامت امام حسن (علیه‌السلام) بعد از خودش تصریح کرده و امام حسین (علیه‌السلام) و دیگران را بر آن شاهد گرفته است.
[۱۰] اصول کافی، کلینی، ج۱، ص۲۹۸، محمد بن یعقوب، دارالتعارف، بیروت، ۱۴۰۱ق.

در روایات دیگری نیز امام علی (علیه‌السلام) به امامت امام حسن (علیه‌السلام) بعد از خودش و امامت سایر امامان تصریح نموده است.
[۱۱] احتجاج، طبرسی، ج۱، ص۳۵۷ـ ۳۵۹، احمد بن علی، اسوه، ۱۴۱۳ق.


۲.۳ - اجماع اهل بیت و پیامبر


اهل بیت (علیهم‌السلام) و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بر امامت امام حسن (علیه‌السلام) اجماع داشته‌اند و اجماع اهل بیت، حجت قطعی می‌باشد.
[۱۲] مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، شافعی، ج۳، ص۱۴۱، محمد بن طلحه، بی تا.


۲.۴ - اجماع شیعه بر امامت امام حسن علیه‌السلام


اجماع شیعه بر امامت امام حسن (علیه‌السلام) دلیل دیگر امامت آن حضرت است.
[۱۳] گوهر مراد، لاهیجی، ج۱، ص۵۸۳، عبدالرزاق، وزارت ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۷۲ش.

امام حسن (علیه‌السلام) به امامت خود معتقد بوده و مردم را به بیعت با خودش دعوت کرده است، بدون شک او در این مدعا بر حق بوده است.
[۱۴] مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، شافعی، ج۳، ص۱۴۱، محمد بن طلحه، بی تا.


۲.۵ - دلایل عقلی و نقلی


مطابق دلایل عقلی و نقلی عصمت و افضلیت امام از شرایط امامت است و از کسانی که در زمان امام حسن (علیه‌السلام) مدعی امامت بودند، کسی جز او دارای صفات مزبور نبود و در زمان امام حسن (علیه‌السلام) جز معاویه کس دیگری ادعای امامت نداشته است و با اثبات فسق، بلکه کفر معاویه، امامت امام حسن (علیه‌السلام) مطابق با اوصاف مذکور ثابت می‌گردد.
[۱۵] مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، شافعی، ج۳، ص۱۴۱، محمد بن طلحه، بی تا.



امام حسن (علیه‌السلام) در مسئله قضا و قدر با بیان مطالب مفصل، تفویض و جبر را نفی کرده و با اثبات اختیار، ایمان به قدَر را چه نیک و چه بد (خیر و شر) لازم دانسته و منکر قدَر را کافر می‌داند و در توضیح این مطلب می‌فرماید: خدا مردم را به حال خود رها نساخته و از سیطره خویش خارج ننموده و نیز آنان را به انجام کاری قدرت بخشید تا اوامر خدا را با اختیار خودشان بپذیرند و از نواهی خدا طبق اختیار خودشان دوری نمایند و اگر به گناه گرایش یابند خدا می‌تواند بین او و گناه مانع ایجاد نماید، ولی اگر چنین نکند این خدا نیست که آنان را با زور و جبر به گناه واداشته باشد
[۱۶] تحف العقول، حرانی، ج۱، ص۲۳۱، ابومحمد حسن بن شعبه، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق.
و در تبیین رضا به قدر الهی می‌گوید: اعتماد بر نیکو بودن اختیار خداوند باعث می‌شود که انسان غیر از آنچه را که خدا برای او اختیار نموده آرزو نکند.
[۱۷] کنزالعمال، متقی هندی، ج۳، ص۷۱۲، حسام الدین، مؤسسة الرسالة، بیروت، ۱۴۰۹ق.
[۱۸] تاریخ مدینه دمشق، ابن عساکر، ج۱۳، ص۲۵۳، ابوالقاسم علی بن حسن، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۵ق.    



امام حسن (علیه‌السلام) آغاز تفرقه و کشتار در بین مسلمانان را اختلاف در مسئله ولایت و امامت می‌داند
[۱۹] احتجاج، طبرسی، ج۲، ص۶۲، احمد بن علی، اسوه، ۱۴۱۳ق.
و در مسئله امامت فرموده است که خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نکرد، مگر این‌که از اهل بیت او برایش وصی قرار داد و علی (علیه‌السلام) وصی رسول خدا بود.
[۲۰] احتجاج، طبرسی، ج۲، ص۵۳، احمد بن علی، اسوه، ۱۴۱۳ق.



امام حسن (علیه‌السلام) در ضمن بیان دوازده امام بعد از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، مهدی این امت را نهمین امام از صلب برادرش حسین دانسته
[۲۱] کفایة الأثر، قمی، ج۱، ص۲۲۳، علی بن محمد خزاز، بیدار، قم، ۱۴۰۱ق.
و می‌گوید خداوند عمر او را در غیبت طولانی نموده و سپس با قدرت خود او را به صورت جوان چهل ساله ظاهر می‌گرداند، تا مردم بدانند که خداوند بر هر چیزی قادر است
[۲۲] الامامة والتبصره، صدوق، ج۱، ص۱، محمد بن بابویه، مدرسه امام مهدی، قم، ۱۴۰۴ق.
[۲۳] احتجاج، طبرسی، ج۲، ص۶۸، احمد بن علی، اسوه، ۱۴۱۳ق.

و از میان ائمه (علیهم‌السلام) فقط مهدی است که در تحت بیعت هیچ کسی نبوده و به همین جهت خداوند او را غائب نموده است.
[۲۴] احتجاج، طبرسی، ج۲، ص۶۸، احمد بن علی، اسوه، ۱۴۱۳ق.

بیزاری مسلمانان از همدیگر، لعن آنان به وسیله یکدیگر، و تف انداختن بر صورت های همدیگر و شهادت بر کفر یکدیگر برخی از نشانه های ظهور مهدی است، که توسط امام حسن (علیه‌السلام) بیان شده است.
[۲۵] الغیبه، طوسی، ج۱، ص۴۳۸، محمد بن حسن، مؤسسه معارف اسلامی، قم، ۱۴۱۱ق.
[۲۶] الخرائج والجرائح، راوندی، ج۳، ص۱۱۵۳، قطب الدین، مؤسسه امام مهدی، قم، ۱۴۰۹ق.



امام حسن (علیه‌السلام) به برخی از پرسش‌ها پاسخ گفته که از جمله درباره جایگاه روح در هنگام خواب
[۲۷] علل الشرایع، صدوق، ج۱، ص۹۷، محمد بن علی، منشورات المکتبة الحیدریة، نجف اشرف، ۱۳۸۵ق.
و پس از مرگ می‌باشد.
و همچنین در ضمن این پاسخ، صخره بیت المقدس را عرش ادنای خدا دانسته که خداوند از همین محل زمین را بسط داده و به سوی همین محل آن را درهم خواهد پیچید.
[۲۸] تفسیر قمی، قمی، ج۲، ص۲۷۲، علی بن ابراهیم، مکتبة الهدی، ۱۳۸۷ش.
[۲۹] تحف العقول، حرانی، ج۱، ص۲۴۲، ابومحمد حسن بن شعبه، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق.

یکی از پاسخ های امام حسن (علیه‌السلام) در حل شبهه‌ای بوده که به وسیله یک یهودی بر حدیث «الدنیا سجن المؤمن وجنّة الکافر» به این صورت وارد شده بود که این دنیا برای برخی از کافران به خاطر زندگی سختی که دارند زندان است و بر عکس برای برخی از مؤمنان به خاطر رفاه و آسایشی که دارند بهشت است.
امام در حل شبهه می‌گوید که دنیای کافر در مقایسه با عذاب دردناک اخروی برای او جنت است و نیز رفاه و آسایش مؤمن در این دنیا در مقایسه نعمت های بهشتی زندان به حساب می‌آید.
[۳۰] مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، شافعی، ج۱، ص۳۴۰، محمد بن طلحه، بی تا.
[۳۱] الفصول المهمة فی معرفة الأئمة، ابن صباغ، ج۲، ص۷۰۴، علی بن محمد، دار الحدیث للطباعة، قم، ۱۴۲۲ق.



امام حسن (علیه‌السلام) کرامات و معجزه‌هایی را که از او نقل شده از مصادیق استجابت دعا شمرده است
[۳۲] اصول کافی، کلینی، ج۱، ص۴۶۲، محمد بن یعقوب، دارالتعارف، بیروت، ۱۴۰۱ق.



و در موضوعات مختلف مناظره‌ها و خطابه های متعددی بعد از شهادت پدرش انجام داده است.
از جمله مناظره‌هایی است که معاویه با مشورت عمروعاص در جهت منکوب نمودن آن حضرت دایر می‌نموده که هر بار به زیان خود معاویه تمام گردیده است.
[۳۳] احتجاج، طبرسی، ج۳، ص۱۷ـ ۴۲، احمد بن علی، اسوه، ۱۴۱۳ق.
[۳۴] احتجاج، طبرسی، ج۳، ص۵۲، احمد بن علی، اسوه، ۱۴۱۳ق.

و نیز در یکی از خطابه های آن حضرت که با توطئه معاویه برای استهزا و تحقیر وی انجام گرفت خود معاویه شرمسار و خشمگین می‌گردد.
[۳۵] تاریخ طبری، طبری، ج۶، ص۸۱۸۰، محمد بن جریر، دارالفکر، بیروت، ۱۴۰۷ق.

در یکی از خطابه‌ها به مردم کوفه می‌گوید شما را با سه چیز که در حق من انجام دادید ترک می‌کنم: کشتن پدرم، طعن خودم و به غارت بردن اموالم.
و باز در آخرین خطابه اش در مسجد کوفه به مردم کوفه می‌گوید: ای اهل کوفه از خدا بترسید در مورد همسایگان و مهمانان و در مورد اهل بیت پیامبرتان که خداوند پلیدی را از آنان برداشته و پاکیزه‌شان نموده است.
[۳۶] تاریخ طبری، طبری، ج۶، ص۸۱۸۰، محمد بن جریر، دارالفکر، بیروت، ۱۴۰۷ق.



• احتجاج، طبرسی، احمد بن علی، اسوه، ۱۴۱۳ق.
• اصول کافی، کلینی، محمد بن یعقوب، دارالتعارف، بیروت، ۱۴۰۱ق.
• الارشاد، مفید، محمد بن محمد، انتشارات علمیه، تهران.
• الامامة والتبصره، صدوق، محمد بن بابویه، مدرسه امام مهدی، قم، ۱۴۰۴ق.
• تاریخ طبری، طبری، محمد بن جریر، دارالفکر، بیروت، ۱۴۰۷ق.
• تاریخ مدینه دمشق، ابن عساکر، ابوالقاسم علی بن حسن، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۵ق.
• تحف العقول، حرانی، ابومحمد حسن بن شعبه، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق.
• تفسیر قمی، قمی، علی بن ابراهیم، مکتبة الهدی، ۱۳۸۷ش.
• الخرائج والجرائح، راوندی، قطب الدین، مؤسسه امام مهدی، قم، ۱۴۰۹ق.
• علل الشرایع، صدوق، محمد بن علی، منشورات المکتبة الحیدریة، نجف اشرف، ۱۳۸۵ق.
• الغیبه، طوسی، محمد بن حسن، مؤسسه معارف اسلامی، قم، ۱۴۱۱ق.
• الفصول المهمة فی معرفة الأئمة، ابن صباغ، علی بن محمد، دار الحدیث للطباعة، قم، ۱۴۲۲ق.
• فضائل امیرالمؤمنین، کوفی، ابن عقدة، ابوالعباس احمد بن محمد بن سعید، بی تا.
• کشف الغمه، اربلی، علی بن عیسی، ابن ابوالفتح، دارالاضواء، بیروت.
• کفایة الأثر، قمی، علی بن محمد خزاز، بیدار، قم، ۱۴۰۱ق.
• کمال الدین وتمام النعمة، صدوق، محمد بن علی، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۰۵ق.
• کنزالعمال، متقی هندی، حسام الدین، مؤسسة الرسالة، بیروت، ۱۴۰۹ق.
• گوهر مراد، لاهیجی، عبدالرزاق، وزارت ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۷۲ش.
• مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، شافعی، محمد بن طلحه، بی تا.
• المقنعه، مفید، محمد بن محمد، مؤسسه نشر اسلامی، قم، ۱۴۱۰ق مناقب آل ابوطالب، ابن شهرآشوب، مطبعه حیدریه، نجف اشرف، ۱۳۷۶ق.
• ینابیع المودة، قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، دارالاسوة، ۱۴۱۶ق.

 
۱. ↑ الارشاد، مفید، ج۲، ص۲، محمد بن محمد، انتشارات علمیه، تهران.    
۲. ↑ ینابیع المودة، قندوزی، ج۲، ص۴۲۷، سلیمان بن ابراهیم، دارالاسوة، ۱۴۱۶ق.
۳. ↑ المقنعه، مفید، ج۱، ص۴۶۴، محمد بن محمد، مؤسسه نشر اسلامی، قم، ۱۴۱۰ق مناقب آل ابوطالب، ابن شهرآشوب، مطبعه حیدریه، نجف اشرف، ۱۳۷۶ق.
۴. ↑ الارشاد، مفید، ج۲، ص۱۲، محمد بن محمد، انتشارات علمیه، تهران.    
۵. ↑ کشف الغمه، اربلی، ج۳، ص۳۱۲، علی بن عیسی، ابن ابوالفتح، دارالاضواء، بیروت.
۶. ↑ کمال الدین وتمام النعمة، صدوق، ج۱، ص۲۵۳، محمد بن علی، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۰۵ق.    
۷. ↑ علل الشرایع، صدوق، ج۱، ص۲۱۱، محمد بن علی، منشورات المکتبة الحیدریة، نجف اشرف، ۱۳۸۵ق.
۸. ↑ کفایة الأثر، قمی، ج۱، ص۱۱۷، علی بن محمد خزاز، بیدار، قم، ۱۴۰۱ق.
۹. ↑ فضائل امیرالمؤمنین، کوفی، ج۱، ص۱۶۸، ابن عقدة، ابوالعباس احمد بن محمد بن سعید، بی تا.
۱۰. ↑ اصول کافی، کلینی، ج۱، ص۲۹۸، محمد بن یعقوب، دارالتعارف، بیروت، ۱۴۰۱ق.
۱۱. ↑ احتجاج، طبرسی، ج۱، ص۳۵۷ـ ۳۵۹، احمد بن علی، اسوه، ۱۴۱۳ق.
۱۲. ↑ مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، شافعی، ج۳، ص۱۴۱، محمد بن طلحه، بی تا.
۱۳. ↑ گوهر مراد، لاهیجی، ج۱، ص۵۸۳، عبدالرزاق، وزارت ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۷۲ش.
۱۴. ↑ مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، شافعی، ج۳، ص۱۴۱، محمد بن طلحه، بی تا.
۱۵. ↑ مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، شافعی، ج۳، ص۱۴۱، محمد بن طلحه، بی تا.
۱۶. ↑ تحف العقول، حرانی، ج۱، ص۲۳۱، ابومحمد حسن بن شعبه، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق.
۱۷. ↑ کنزالعمال، متقی هندی، ج۳، ص۷۱۲، حسام الدین، مؤسسة الرسالة، بیروت، ۱۴۰۹ق.
۱۸. ↑ تاریخ مدینه دمشق، ابن عساکر، ج۱۳، ص۲۵۳، ابوالقاسم علی بن حسن، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۵ق.    
۱۹. ↑ احتجاج، طبرسی، ج۲، ص۶۲، احمد بن علی، اسوه، ۱۴۱۳ق.
۲۰. ↑ احتجاج، طبرسی، ج۲، ص۵۳، احمد بن علی، اسوه، ۱۴۱۳ق.
۲۱. ↑ کفایة الأثر، قمی، ج۱، ص۲۲۳، علی بن محمد خزاز، بیدار، قم، ۱۴۰۱ق.
۲۲. ↑ الامامة والتبصره، صدوق، ج۱، ص۱، محمد بن بابویه، مدرسه امام مهدی، قم، ۱۴۰۴ق.
۲۳. ↑ احتجاج، طبرسی، ج۲، ص۶۸، احمد بن علی، اسوه، ۱۴۱۳ق.
۲۴. ↑ احتجاج، طبرسی، ج۲، ص۶۸، احمد بن علی، اسوه، ۱۴۱۳ق.
۲۵. ↑ الغیبه، طوسی، ج۱، ص۴۳۸، محمد بن حسن، مؤسسه معارف اسلامی، قم، ۱۴۱۱ق.
۲۶. ↑ الخرائج والجرائح، راوندی، ج۳، ص۱۱۵۳، قطب الدین، مؤسسه امام مهدی، قم، ۱۴۰۹ق.
۲۷. ↑ علل الشرایع، صدوق، ج۱، ص۹۷، محمد بن علی، منشورات المکتبة الحیدریة، نجف اشرف، ۱۳۸۵ق.
۲۸. ↑ تفسیر قمی، قمی، ج۲، ص۲۷۲، علی بن ابراهیم، مکتبة الهدی، ۱۳۸۷ش.
۲۹. ↑ تحف العقول، حرانی، ج۱، ص۲۴۲، ابومحمد حسن بن شعبه، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق.
۳۰. ↑ مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، شافعی، ج۱، ص۳۴۰، محمد بن طلحه، بی تا.
۳۱. ↑ الفصول المهمة فی معرفة الأئمة، ابن صباغ، ج۲، ص۷۰۴، علی بن محمد، دار الحدیث للطباعة، قم، ۱۴۲۲ق.
۳۲. ↑ اصول کافی، کلینی، ج۱، ص۴۶۲، محمد بن یعقوب، دارالتعارف، بیروت، ۱۴۰۱ق.
۳۳. ↑ احتجاج، طبرسی، ج۳، ص۱۷ـ ۴۲، احمد بن علی، اسوه، ۱۴۱۳ق.
۳۴. ↑ احتجاج، طبرسی، ج۳، ص۵۲، احمد بن علی، اسوه، ۱۴۱۳ق.
۳۵. ↑ تاریخ طبری، طبری، ج۶، ص۸۱۸۰، محمد بن جریر، دارالفکر، بیروت، ۱۴۰۷ق.
۳۶. ↑ تاریخ طبری، طبری، ج۶، ص۸۱۸۰، محمد بن جریر، دارالفکر، بیروت، ۱۴۰۷ق.



دانشنامه کلام اسلامی، مؤسسه امام صادق(ع)، برگرفته از مقاله «امام حسن جتبی علیه السلام»، شماره۷۳.    



جعبه ابزار