ام‌الکتاب (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
به اساس هر چیزی در وجود،
تربیت،
اصلاح و یا
مبدا آن ام گفته می‌شود و ام الکتاب یعنی کتابی که اساس و منشأ همه علوم است.
این واژه سه بار در سورهای (
آل عمران آیه۷؛
رعد آیه۳۹؛
زخرف آیه ۴) آمده است. در مورد اول، وصف
آیات محکم و در دو مورد دیگر به معنای
لوح محفوظ است.
برگرفته شدن
قرآن (ملفوظ) از ام الکتاب (
لوح محفوظ ):
إِنَّا جَعَلْنَهُ قُرْءَناً عَرَبِیًّا لَّعَلَّکمْ تَعْقِلُونَ «ما آن را قرآنی عربی قرار دادیم باشد که بیندیشید»
وانه فی ام الکتـب.... . «همانا که آن در کتاب اصلی (لوح محفوظ) به نزد ما سخت والا و پر
حکمت است»
ضمیر در (جعلناه) به
کتاب برمى گردد، و معناى (قرانا عربیا) این است که این کتابى است که به لغت عربى قرائت مى شود.(لعلکم تعقلون) این جمله غایت و غرض جعل آن کتاب را بیان مى کند.
و همین که امید تعقل و فهمیدن مردم را غایت و غرض
جعل مذکور قرار داده ، خود شاهد بر این است که
قرآن قبل از آنکه به
زبان عربى درآید، در مرحله اى از کینونت (هستى ) وجود داشته که در آن مرحله عقول بشر دسترسى بدان نداشته ، با اینکه کار عقل این است که هر امر فکرى و مساءله ذهنى را درک کند، هر چند که آن مساءله در نهایت درجه دقت و لطافت باشد.
آیات محکم (ام الکتاب)، اصل و اساس
قرآن است:
... منه ءایـت محکمـت هن ام الکتـب.... «این کتاب را در حالی که مؤید آنچه (از کتابهای آسمانی) پیش از خود می‌باشد به
حق (و به تدریج) بر تو نازل کرد و
تورات و
انجیل را»
ام الکتاب فقط نزد
خداوند قرار دارد:
یمحوا الله... وعنده ام الکتـب. «خدا آنچه را بخواهد
محو یا
اثبات می‌کند و اصل
کتاب نزد اوست»
همچنین
علامه طباطبایی می فرماید: (محو) هر چیز به معناى از بین بردن آثار آنست ، وقتى گفته مى شود من نوشته را محو کردم ، معنایش این است که خطوط و نقشه هاى آن را از بین بردم . و معناى اینکه در
آیه ۲۴
سوره شورى فرمود: ((و یمحو اللّه الباطل و یحق الحق بکلماته )) این است که خداوند آثار باطل را از بین مى برد، همچنانکه فرموده : ((فاما الزبد فیذهب جفاء...))، و نیز فرموده : ((و جعلنا اللیل و النهار ایتین فمحونا آیه اللیل و جعلنا آیه النهار مبصره ))، یعنى اثر بینا کنندگى را از شب گرفتیم . پس معناى محو قریب به معناى
نسخ است . وقتى گفته مى شود: (نسخت الشمس الظل ) معنایش این است که آفتاب سایه و اثر آنرا از بین برد.
اینکه فرمود: (و عنده ام الکتاب ) معنایش این است که نزد
خدا اصل کتاب و ریشه آن وجود دارد، چون کلمه (
ام ) به معناى اصل هر چیز است که از آن ناشى گشته و بدان باز مى گردد.
انسان‌ها از قوانین موجود در ام الکتاب آگاهی ندارند:
یمحوا الله ما یشاء ویثبت وعنده ام الکتـب. «خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات می‌کند و اصل کتاب نزد اوست.»
از کلمه «عنده» در این آیه استفاده می‌شود که کسی غیر از خدای متعال از محتویات ام الکتاب اطلاع ندارد.
وجود داشتن همه حوادث و کائنات در‌ام الکتاب:
یمحوا الله ما یشآء ویثبت وعنده‌ام الکتـب. «خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات می‌کند و اصل کتاب نزد اوست»
(ام الکتاب»، کتابی است که حوادث و کاینات در آن موجودند
آیات محکم قرآن (ام الکتاب)، مرجع فهم و تفسیر
آیات متشابه هستند:
... انزل علیک الکتـب منه ءایـت محکمـت هن‌ام الکتـب و اخر متشـبهـت.... «این کتاب را در حالی که مؤید آنچه (از کتابهای آسمانی) پیش از خود می‌باشد به حق (و به تدریج) بر تو نازل کرد و
تورات و
انجیل را.»
(مقصود از «ام الکتاب» در آیه یاد شده آیاتی است که مرجع تفسیر متشابهات‌اند.
)
تغییرناپذیری‌ام الکتاب (
لوح محفوظ):
یمحوا الله ما یشآء ویثبت وعنده‌ام الکتـب. «خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات می‌کند و اصل کتاب نزد اوست»
روایت پیامبر: از رسول خدا-صلی الله علیه وآله- روایت شده است که دو کتاب وجود دارد: یکی «لوح محو و اثبات» که غیر از ام الکتاب است... و دیگر «ام الکتاب» که چیزی در آن تغییر داده نمی‌شود.
قرآن در در اصل خود«ام الکتاب» پیش از نزولش تفصیل و تفکیک نداشته است:
انا جعلناه قرءنا عربیا... «ما آن را قرآنی
عربی قرار دادیم باشد که بیندیشید»
وانه فی‌ام الکتـب لدینا لعلی حکیم «و همانا که آن در کتاب اصلی (لوح محفوظ) به نزد ما سخت والا و پر حکمت است».
(وصف «حکیم» برای «ام الکتاب» بیانگر آن است که
قرآن در لوح محفوظ بدون تفصیل و تجزیه است.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «ام‌الکتاب».
