• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بایسنقر میرزا (فرزند شاهرخ)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



بایسنقر میرزا فرزند شاهرخ‌ پسر تیمور، امیرزاده‌ی نامور و هنرپرور گورکانی بوده‌است‌.



جایگاه‌ او در زندگی‌ و پس‌ از مرگ‌ (۷۹۹-۷ جمادی‌اول‌ ۸۳۷ق‌/۱۳۹۷-۲۰ دسامبر ۱۴۳۳م‌) چنان‌ بود که‌ - با آنکه‌ به‌ مرتبه ولیعهدی‌ شاهرخ‌ نرسید - تاریخ‌نویسان‌ از وی‌ با عنوان‌ها و القابی‌ چون‌ پادشاه‌، سلطان‌، غیاث‌الدین‌ و الدنیا، و غیاث‌السلطنه‌ یاد کرده‌، و او را به‌ سبب‌ داشتن‌ منش‌های‌ پسندیده‌ به‌ شیوه‌ای‌ گزافه‌آمیز ستوده‌اند.
[۱] احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۱۴۰، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
[۲] احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۷۲-۲۷۳، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
[۳] عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، ج۱، ص۵۱۱، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
[۴] عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، ج۲، ص۸۹۴، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
[۵] دولتشاه‌ سمرقندی‌، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۶۴، به‌ کوشش‌ محمد رمضانی‌، تهران‌، ۱۳۳۸ش‌.
[۶] غیاث‌الدین‌ خواندمیر، حبیب‌السیر، ج۳، ص۶۲۲، به‌ کوشش‌ محمد دبیرسیاقی‌، تهران‌، ۱۳۶۲ش‌.
[۷] علیشیر نوایی‌، مجالس‌ النفائس‌، ج۱، ص۱۲۵، به‌ کوشش‌ علی‌اصغر حکمت‌، تهران‌، ۱۳۲۳ش‌.



بایسنقر میرزا در زندگی‌ کوتاه‌ مدت‌ خود نقش‌ مهمی‌ در کار مملکت‌داری‌ برعهده‌ داشت‌. او سومین‌ پسر از ۷ پسر شاهرخ‌ بود و هنگام‌ به‌ پادشاهی‌ رسیدن‌ پدرش‌ تنها ۸ سال‌ داشت‌.
[۸] احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۱۵۴، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
[۹] شرف‌الدین‌ علی‌ یزدی‌، ظفرنامه‌، ج۱، ص۴۹۱‌، به‌ کوشش‌ عصام‌الدین‌ اورونبایف‌، تاشکند، ۱۹۷۲م‌.
در ۸۱۳ق‌/۱۴۱۰م‌ که‌ شاهرخ‌ از هرات‌ برای‌ سرکوب‌ شورش‌ ماوراءالنهر بدانجا لشکر کشید، بایسنقر را در هرات‌ به‌جای‌ خود نشاند.
[۱۰] عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، ج۱، ص۳۶۱، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
[۱۱] عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، ج۱، ص۳۶۴، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
بدین‌سان‌، او از ۱۴ سالگی‌ وارد میدان‌ کشورداری‌ شد. در ۸۱۷ق‌ شاهرخ‌ او را به‌ حکومت‌ تمامی‌ خراسان‌ و بخش‌های‌ شرقی‌ آن‌ برگزید.
[۱۲] عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، ج۱، ص۵۱۲، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
[۱۳] احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۱۴، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
[۱۴] عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۱۷۰، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
پس‌ از طغیان‌ امیرزاده‌ بایقرا (۸۱۸ق‌/۱۴۱۵م‌) و تصرف‌ شیراز و گسترش‌ آشوب‌ در فارس‌ و کاشان‌ و قم‌، شاهرخ‌ خود عازم‌ شیراز شد و به‌ امیرزادگان‌ دیگر از جمله‌ بایسنقر دستور داد با سپاهیان‌ خود به‌ سرکوب‌ بایقرا روند. چون‌ شیراز به‌ محاصره‌ درآمد، بایقرا ناچار به‌ بایسنقرمیرزا متوسل‌ شد و با پایمردی‌ او موردبخشش‌ شاهرخ‌ قرار گرفت‌
[۱۵] عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، ج۱، ص۵۹۱- ۶۰۰، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
[۱۶] عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، ج۲، ص۶۰۳، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
[۱۷] عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۱۸۲، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
و آشوبی‌ که‌ می‌رفت‌ خاندان‌ تیمور را در یک‌ جنگ‌ خانگی‌ درگیر کند، فرونشست‌. در ۸۱۹ق‌ بایسنقر میرزا به‌ سِمت‌ پراهمیت‌ «امیر دیوان‌» منصوب‌ شد.
[۱۸] عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۱۸۹- ۱۹۰، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
[۱۹] عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، ج۲، ص۶۲۸ - ۶۲۹، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
[۲۰] احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۲۶، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
برگزیدن‌ این‌ امیرزاده ۲۰ ساله‌ به‌ منصبی‌ که‌ به‌ قول‌ حافظ ابرو باید «داد دادخواهان‌ و انصاف‌ مظلومان‌ از ظالمان‌ بدهد و بستاند»،
[۲۱] عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، ج۲، ص۶۲۹، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
[۲۲] عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۱۸۹، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
درخور توجه‌ است‌.

۲.۱ - مأموریت‌های‌ جنگی

از ۸۲۰ق‌/۱۴۱۷م‌ به‌ بعد بایسنقر میرزا به‌ مأموریتهای‌ متعدد جنگی‌ از سوی‌ شاهرخ‌ فرستاده‌ شد: تاخت‌ به‌ سوی‌ هزاره‌ در همان‌ سال‌،
[۲۳] احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۳۲، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
تعقیب‌ و دستگیری‌ امیرزاده‌ قیدو بهادر در ۸۲۱ق‌،
[۲۴] احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۳۳-۲۳۴، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
[۲۵] عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۲۱۰- ۲۱۲، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
همراهی‌ با پدرش‌ شاهرخ‌ در حمله‌ به‌ آذربایجان‌ در ۸۲۳ق‌، و ادامه لشکرکشی‌ با عبور از رود ارس‌ و رفتن‌ به‌ گنجه‌ برای‌ سرکوب‌ طغیان‌ یاراحمد قرامان‌ در ۸۲۴ق‌،
[۲۶] عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۲۲۵- ۲۲۶، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
[۲۷] عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۲۳۰- ۲۳۴، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
[۲۸] احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۴۰، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
[۲۹] عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، ج۲، ص۷۶۰- ۷۶۵، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
در شمار این‌ مأموریتهای‌ جنگی‌ است‌. در ۸۳۰ق‌ او همراه‌ پدر و برادرش‌ جوکی‌ بهادر برای‌ یاری‌ رساندن‌ به‌ الغ‌بیگ‌ و فرونشاندن‌ فتنه براق‌ به‌ سوی‌ سمرقند رفت‌؛ اما در میانه راه‌ به‌ دستور شاهرخ‌ از بلخ‌ به‌ هرات‌ بازگشت‌.
[۳۰] احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۶۱-۲۶۲، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
[۳۱] عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۳۱۰- ۳۱۷، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
بایسنقر در دومین‌ لشکرکشی‌ شاهرخ‌ به‌ آذربایجان‌ در ۸۳۲ق‌/ ۱۴۲۹م‌ برای‌ سرکوب‌ اسکندر بن‌ قرایوسف‌ والی‌ آذربایجان‌ که‌ قلعه سلطانیه‌، ابهر، زنجان‌ و قزوین‌ را گرفته‌ بود، نقشی‌ مهم‌ به‌ عهده‌ داشت‌.
[۳۲] احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۶۳- ۲۶۵، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
بایسنقر پس‌ از بازگشت‌ از این‌ سفر در ۸۳۳ق‌ در بسطام‌ بیمار شد و این‌ بیماری‌ به‌ مدت‌ ۴۰ روز ادامه‌ یافت‌.
[۳۳] احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۶۶، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.

در واپسین‌ سال‌های‌ عمر او نشانه‌ای‌ از فعالیتهای‌ سیاسی‌ و نظامی‌ دیده‌ نمی‌شود و می‌توان‌ گمان‌ برد که‌ او سلامت‌ خود را از دست‌ داده‌ بوده‌ است‌.


بایسنقر میرزا به‌ عنوان‌ یک‌ شاهزاده هنرمند و هنرمندپرور در تاریخ‌ ایران‌ شهرت‌ بسیار دارد. دولتشاه‌ سمرقندی‌ می‌نویسد که‌ او به‌ «شش‌ قلم‌ خط نوشتی‌»
[۳۴] دولتشاه‌ سمرقندی‌، تذکره الشعراء، ج۱، ص‌ ۲۶۴، به‌ کوشش‌ محمد رمضانی‌، تهران‌، ۱۳۳۸ش‌.
و متأخران‌ او را نه‌ تنها در شمار استادان‌ طراز اول‌ خوش‌نویسی‌ قلم‌های‌ محقق‌ و ثلث‌، بلکه‌ از «ارکان‌ اربعه کاخ‌ خطوط» دانسته‌اند.
[۳۵] قاضی‌ احمد قمی‌، گلستان‌ هنر، ج۱، ص۲۹، به‌ کوشش‌ احمد سهیلی‌ خوانساری‌، تهران‌، ۱۳۵۲ش‌.
[۳۶] عبدالمحمد ایرانی‌، پیدایش‌ خط و خطاطان‌، ج۱، ص۱۴۳، تهران‌، ۱۳۴۵ش‌.
[۳۷] محمدحسن‌ سمسار، کاخ‌ گلستان‌، ج۱، ص۲۶، به‌ کوشش‌ کریم‌ امامی‌، تهران‌، ۱۳۷۹ش‌،.
اما بین‌ شهرت‌ او در خوش‌نویسی‌ و آثار باقی‌مانده‌ از او تناسبی‌ نیست‌. تنها اثر رقم‌دار منسوب‌ به‌ او کتیبه‌ای‌ به‌ قلم‌ ثلث‌ بر پیش‌ طاق‌ ایوان‌ مسجد گوهرشاد مشهد با رقم‌ «بایسنقر بن‌ شاهرخ‌ بن‌ تیمور گورکانی‌ فی‌ ۸۲۱» است‌.
[۳۸] محمدحسن‌ اعتمادالسلطنه‌، مطلع‌ الشمس‌، ج۱، ص۱۴۷، تهران‌، ۱۳۶۱ش‌.
بخش‌ بزرگی‌ از این‌ شهرت‌ مدیون‌ نسبت‌ متواتر قرآنی‌ در اندازه ۱۷۷ئ۱۰۱ سانتی‌متر به‌ قلم‌ محقق‌ جلی‌ عالی‌ شامل‌ ۷ سطر در هرصفحه‌ به‌ اوست‌. این‌ اثر عظیم‌ترین‌ نسخه خطی‌ قرآنی‌ است‌ که‌ خوش‌نویسان‌ مسلمان‌ در سده‌های‌ گذشته‌ بر کاغذ کتابت‌ کرده‌اند.
[۳۹] احمد گلچین‌ معانی‌، راهنمای‌ گنجینه قرآن‌، ج۱، ص۱۲۹، مشهد، ۱۳۴۷ش‌.
[۴۰] London، ۱۹۷۶، The Arts of Islam، Hayward Gallery ۸ April - ۴ July ۱۹۷۶، London، ۱۹۷۶، ص۳۴۰.
[۴۱] محمدحسن‌ سمسار، کاخ‌ گلستان‌، ج۱، ص۲۶، به‌ کوشش‌ کریم‌ امامی‌، تهران‌، ۱۳۷۹ش‌،.
[۴۲] محمدحسن‌ سمسار، کاخ‌ گلستان‌، ج۱، ص۳۱، به‌ کوشش‌ کریم‌ امامی‌، تهران‌، ۱۳۷۹ش‌،.
بر هیچ‌ یک‌ از اوراق‌ موجود این‌ قرآن‌ عظیم‌ رقم‌ یا نشانی‌ که‌ گویای‌ کتابت‌ آن‌ به‌ دست‌ بایسنقر میرزا باشد، دیده‌ نمی‌شود و در هیچ‌ یک‌ از مآخذ همزمان‌ و پس‌ از او تا سده ۱۳ق‌ به‌ این‌ نسبت‌ اشاره‌ نشده‌ است‌. نسبت‌ شاعری‌ نیز به‌ او داده‌اند و در تذکره‌ها ابیاتی‌ از وی‌ آمده‌ است‌.
[۴۳] علیشیر نوایی‌، مجالس‌ النفائس‌، ج۱، ص۱۲۵، به‌ کوشش‌ علی‌اصغر حکمت‌، تهران‌، ۱۳۲۳ش‌.
[۴۴] دولتشاه‌ سمرقندی‌، تذکره الشعراء، ج۱، ص‌ ۲۶۴، به‌ کوشش‌ محمد رمضانی‌، تهران‌، ۱۳۳۸ش‌.
[۴۵] احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۷۳، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.


۳.۱ - تأسیس‌ کتابخانه

تأسیس‌ کتابخانه‌ای‌ که‌ مکتب‌ نگارگری‌ و کتاب‌آرایی‌ هرات‌ در آن‌ به‌ اوج‌ تکامل‌ رسید، یکی‌ از مهم‌ترین‌ عوامل‌ شهرت‌ پایدار بایسنقر میرزا است‌. دولتشاه‌ سمرقندی‌ می‌نویسد: گویند ۴۰ کاتب‌ خوش‌نویس‌ در این‌ کتابخانه‌ مشغول‌ کتابت‌ بودند.
[۴۶] دولتشاه‌ سمرقندی‌، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۶۴، به‌ کوشش‌ محمد رمضانی‌، تهران‌، ۱۳۳۸ش‌.
پیداست‌ که‌ این‌ گزارش‌ نیز از گزافه‌نویسی‌ به‌ دور نیست‌، زیرا پس‌ از کوشش‌ مصطفی‌ عالی‌ درگردآوری‌ نام‌ آنها، شمار این‌ خوش‌نویسان‌ از ۱۷ تن‌ فراتر نرفت‌،
[۴۷] مصطفی‌عالی‌، مناقب‌ هنروران‌، ج۲، ص۲۸- ۲۹، استانبول‌، ۱۹۲۶م‌.
و بیانی‌ با اشرافی‌ که‌ بر احوال‌ خوش‌نویسان‌ داشته‌، تنها توانسته‌ است‌ نام‌ ۲۵ تن‌ را ثبت‌ کند.
[۴۸] مهدی‌ بیانی‌، احوال‌ و آثار خوش‌نویسان‌، ج۱-۲، ص۱۱۷- ۱۱۸، تهران‌، ۱۳۵۸ش‌.
آنچه‌ مسلم‌ است‌ این‌ شاهزاده تیموری‌ توانست‌ شمار بسیاری‌ از برجسته‌ترین‌ هنرمندان‌ تمام‌ شاخه‌های‌ هنری‌ عصر خویش‌ را از جمله‌ نگارگران‌، خوش‌نویسان‌، مذهبان‌، جلدسازان‌ و دیگر هنرمندانی‌ که‌ در کار کتاب‌آرایی‌ استاد بودند، در کتابخانه خود گرد آورد.
[۴۹] غیاث‌الدین‌ خواندمیر، حبیب‌السیر، ج۳، ص۶۲۲، به‌ کوشش‌ محمد دبیرسیاقی‌، تهران‌، ۱۳۶۲ش‌.
ریاست‌ کتابخانه او را فریدالدین‌ جعفر تبریزی‌ بایسنقری‌ بر عهده‌ داشت‌ که‌ برکار دیگر هنرمندان‌ در کتاب‌ آرایی‌ نظارت‌ می‌کرد.
[۵۰] دولتشاه‌ سمرقندی‌، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۶۴، به‌ کوشش‌ محمد رمضانی‌، تهران‌، ۱۳۳۸ش‌.
[۵۱] مهدی‌ بیانی‌، احوال‌ و آثار خوش‌نویسان‌، ج۱-۲، ص۱۱۷، تهران‌، ۱۳۵۸ش‌.


۳.۲ - شاهنامه بایسنقری

بایسنقر میرزا یکی‌ از بزرگ‌ترین‌ حامیان‌ هنر کتاب‌سازی‌ و کتاب‌ آرایی‌ است‌ که‌ جهان‌ به‌ خود دیده‌ است‌ و از این‌رو، از کتاب‌دوستان‌ نامور هم‌ عصر و سده‌های‌ بعد از خود نامی‌ برتر دارد.
[۵۲] مهدی‌ بیانی‌، احوال‌ و آثار خوش‌نویسان‌، ج۴، ص۴۲، تهران‌، ۱۳۵۸ش‌.
[۵۳] Martin، F R، The Miniature Painting and Painters of Persia ،ج۱، ص۳۵، India and Turkey from ۸th to the ۱۸th Century، London.
امروزه‌ کمتر موزه‌ یا کتابخانه معتبری‌ را در جهان‌ می‌توان‌ یافت‌ که‌ نسخه‌ای‌ از کتابهای‌ نفیس‌ کتابخانه او را در خود نداشته‌ باشد.
[۵۴] مهدی‌ بیانی‌، احوال‌ و آثار خوش‌نویسان‌، ج۴، ص۴۲، تهران‌، ۱۳۵۸ش‌.
از مشهورترین‌ این‌ آثار باید از شاهنامه بایسنقری‌ نام‌ برد که‌ در کتابخانه کاخ‌ گلستان‌ تهران‌ نگاهداری‌ می‌شود. این‌ نسخه‌ را جعفر بایسنقری‌ در ۸۳۳ق‌ کتابت‌ کرده‌، و دارای‌ ۲۲ نگاره پر کار، جلد معرق‌ و آرایه‌های‌ بسیار زیباست‌.
[۵۵] محمدحسن‌ سمسار، کاخ‌ گلستان‌، ج۱، ص۸۶، به‌ کوشش‌ کریم‌ امامی‌، تهران‌، ۱۳۷۹ش‌.
اظهارنظر کارشناسان‌ نامدار هنر ایران‌ در پیرامون‌ این‌ نسخه نفیس‌، گویای‌ ارزش‌ والای‌ آن‌ است‌. بازیل‌گری‌ بر آن‌ است‌ که‌ درخشش‌ رنگ‌ها و ترکیب‌بندی‌ نگاره‌ها به‌ ویژه‌ ترسیم‌ نیم‌ رخ‌ها در این‌ نسخه‌ شگفت‌آور است‌
[۵۶] Persian Painting، Geneva، ۱۹۷۷، ص۸۵، Gray، B، Persian Painting، Geneva، ۱۹۷۷.
بینیِن‌ در توصیف‌ این‌ اثر که‌ برای‌ نخستین‌بار در نمایشگاه‌ هنر ایران‌ در ۱۹۳۱م‌ در لندن‌ به‌ نمایش‌ گذاشته‌ شد، می‌نویسد: این‌ اثرِ شکوهمند پراهمیت‌ترین‌ نسخه خطی‌ در میان‌ همه آثاری‌ است‌ که‌ پیش‌تر از این‌ در اروپا ناشناخته‌ مانده‌ بود
[۵۷] Persian Miniature Painting، New York، ۱۹۷۱، ص۶۹، Binyon، L et al، Persian Miniature Painting، New York، ۱۹۷۱.
نسخه‌های‌ شناخته‌ شده مهم‌ دیگری‌ نیز از کتابخانه او برجاست‌.
بایسنقر نسبت‌ به ‌شعرا، موسیقی‌دانان‌، تاریخ‌نگاران‌ و دیگر صاحبان‌ دانش‌ علاقه‌مند بود و با آنان‌ همنشینی‌ داشت‌
[۵۸] دولتشاه‌ سمرقندی‌، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۶۴- ۲۶۵، به‌ کوشش‌ محمد رمضانی‌، تهران‌، ۱۳۳۸ش‌.
[۵۹] غیاث‌الدین‌ خواندمیر، حبیب‌السیر، ج۳، ص۶۲۲، به‌ کوشش‌ محمد دبیرسیاقی‌، تهران‌، ۱۳۶۲ش‌.
[۶۰] عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۶۴۵، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
و نسبت‌ به‌ فرهنگ‌ و هنر و آداب‌ و رسوم‌ دیگر ملت‌ها اشتیاق‌ نشان‌ می‌داد. فرستادن‌ غیاث‌الدین‌ نقاش‌ به‌ همراه‌ ایلچیان‌ پدرش‌ شاهرخ‌ به‌ «خطا» و سفارش‌ نوشتن‌ سفرنامه‌ به ‌او
[۶۱] عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۲۶۷، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
نشانه این ‌علاقه‌مندی‌ است‌.


بایسنقر میرزا در ۳۷ سالگی‌ بر اثر افراط در شرابخوارگی‌ در باغ‌ سفید هرات‌ درگذشت‌ و پیکرش‌ را در مدرسه گوهرشاد هرات‌ به‌ خاک‌ سپردند.
[۶۲] احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۷۲، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
[۶۳] عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۶۵۷- ۶۶۰، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
[۶۴] دولتشاه‌ سمرقندی‌، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۶۵، به‌ کوشش‌ محمد رمضانی‌، تهران‌، ۱۳۳۸ش‌.
[۶۵] غیاث‌الدین‌ خواندمیر، حبیب‌السیر، ج۳، ص۶۲۳، به‌ کوشش‌ محمد دبیرسیاقی‌، تهران‌، ۱۳۶۲ش‌.



(۱) محمدحسن‌ اعتمادالسلطنه‌، مطلع‌ الشمس‌، تهران‌، ۱۳۶۱ش‌.
(۲) عبدالمحمد ایرانی‌، پیدایش‌ خط و خطاطان‌، تهران‌، ۱۳۴۵ش‌.
(۳) مهدی‌ بیانی‌، احوال‌ و آثار خوش‌نویسان‌، تهران‌، ۱۳۵۸ش‌.
(۴) عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
(۵) غیاث‌الدین‌ خواندمیر، حبیب‌السیر، به‌ کوشش‌ محمد دبیرسیاقی‌، تهران‌، ۱۳۶۲ش‌.
(۶) دولتشاه‌ سمرقندی‌، تذکره الشعراء، به‌ کوشش‌ محمد رمضانی‌، تهران‌، ۱۳۳۸ش‌.
(۷) محمدحسن‌ سمسار، کاخ‌ گلستان‌، به‌ کوشش‌ کریم‌ امامی‌، تهران‌، ۱۳۷۹ش‌،.
(۸) شرف‌الدین‌ علی‌ یزدی‌، ظفرنامه‌، به‌ کوشش‌ عصام‌الدین‌ اورونبایف‌، تاشکند، ۱۹۷۲م‌.
(۹) مصطفی‌عالی‌، مناقب‌ هنروران‌، استانبول‌، ۱۹۲۶م‌.
(۱۰) عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
(۱۱) علیشیر نوایی‌، مجالس‌ النفائس‌، به‌ کوشش‌ علی‌اصغر حکمت‌، تهران‌، ۱۳۲۳ش‌.
(۱۲) احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
(۱۳) قاضی‌ احمد قمی‌، گلستان‌ هنر، به‌ کوشش‌ احمد سهیلی‌ خوانساری‌، تهران‌، ۱۳۵۲ش‌.
(۱۴) احمد گلچین‌ معانی‌، راهنمای‌ گنجینه قرآن‌، مشهد، ۱۳۴۷ش‌.
(۱۵) The Arts of Islam، Hayward Gallery ۸ April - ۴ July ۱۹۷۶، London، ۱۹۷۶.
(۱۶) Binyon، L et al، Persian Miniature Painting، New York، ۱۹۷۱.
(۱۷) Gray، B، Persian Painting، Geneva، ۱۹۷۷.
(۱۸) Martin، F R، The Miniature Painting and Painters of Persia، India and Turkey from ۸th to the ۱۸th Century، London.


۱. احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۱۴۰، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
۲. احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۷۲-۲۷۳، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
۳. عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، ج۱، ص۵۱۱، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
۴. عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، ج۲، ص۸۹۴، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
۵. دولتشاه‌ سمرقندی‌، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۶۴، به‌ کوشش‌ محمد رمضانی‌، تهران‌، ۱۳۳۸ش‌.
۶. غیاث‌الدین‌ خواندمیر، حبیب‌السیر، ج۳، ص۶۲۲، به‌ کوشش‌ محمد دبیرسیاقی‌، تهران‌، ۱۳۶۲ش‌.
۷. علیشیر نوایی‌، مجالس‌ النفائس‌، ج۱، ص۱۲۵، به‌ کوشش‌ علی‌اصغر حکمت‌، تهران‌، ۱۳۲۳ش‌.
۸. احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۱۵۴، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
۹. شرف‌الدین‌ علی‌ یزدی‌، ظفرنامه‌، ج۱، ص۴۹۱‌، به‌ کوشش‌ عصام‌الدین‌ اورونبایف‌، تاشکند، ۱۹۷۲م‌.
۱۰. عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، ج۱، ص۳۶۱، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
۱۱. عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، ج۱، ص۳۶۴، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
۱۲. عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، ج۱، ص۵۱۲، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
۱۳. احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۱۴، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
۱۴. عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۱۷۰، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
۱۵. عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، ج۱، ص۵۹۱- ۶۰۰، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
۱۶. عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، ج۲، ص۶۰۳، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
۱۷. عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۱۸۲، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
۱۸. عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۱۸۹- ۱۹۰، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
۱۹. عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، ج۲، ص۶۲۸ - ۶۲۹، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
۲۰. احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۲۶، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
۲۱. عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، ج۲، ص۶۲۹، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
۲۲. عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۱۸۹، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
۲۳. احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۳۲، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
۲۴. احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۳۳-۲۳۴، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
۲۵. عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۲۱۰- ۲۱۲، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
۲۶. عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۲۲۵- ۲۲۶، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
۲۷. عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۲۳۰- ۲۳۴، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
۲۸. احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۴۰، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
۲۹. عبدالله‌ حافظ ابرو، زبده التواریخ‌، ج۲، ص۷۶۰- ۷۶۵، به‌ کوشش‌ کمال‌ حاج‌ سید جوادی‌، تهران‌، ۱۳۷۲ش‌.
۳۰. احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۶۱-۲۶۲، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
۳۱. عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۳۱۰- ۳۱۷، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
۳۲. احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۶۳- ۲۶۵، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
۳۳. احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۶۶، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
۳۴. دولتشاه‌ سمرقندی‌، تذکره الشعراء، ج۱، ص‌ ۲۶۴، به‌ کوشش‌ محمد رمضانی‌، تهران‌، ۱۳۳۸ش‌.
۳۵. قاضی‌ احمد قمی‌، گلستان‌ هنر، ج۱، ص۲۹، به‌ کوشش‌ احمد سهیلی‌ خوانساری‌، تهران‌، ۱۳۵۲ش‌.
۳۶. عبدالمحمد ایرانی‌، پیدایش‌ خط و خطاطان‌، ج۱، ص۱۴۳، تهران‌، ۱۳۴۵ش‌.
۳۷. محمدحسن‌ سمسار، کاخ‌ گلستان‌، ج۱، ص۲۶، به‌ کوشش‌ کریم‌ امامی‌، تهران‌، ۱۳۷۹ش‌،.
۳۸. محمدحسن‌ اعتمادالسلطنه‌، مطلع‌ الشمس‌، ج۱، ص۱۴۷، تهران‌، ۱۳۶۱ش‌.
۳۹. احمد گلچین‌ معانی‌، راهنمای‌ گنجینه قرآن‌، ج۱، ص۱۲۹، مشهد، ۱۳۴۷ش‌.
۴۰. London، ۱۹۷۶، The Arts of Islam، Hayward Gallery ۸ April - ۴ July ۱۹۷۶، London، ۱۹۷۶، ص۳۴۰.
۴۱. محمدحسن‌ سمسار، کاخ‌ گلستان‌، ج۱، ص۲۶، به‌ کوشش‌ کریم‌ امامی‌، تهران‌، ۱۳۷۹ش‌،.
۴۲. محمدحسن‌ سمسار، کاخ‌ گلستان‌، ج۱، ص۳۱، به‌ کوشش‌ کریم‌ امامی‌، تهران‌، ۱۳۷۹ش‌،.
۴۳. علیشیر نوایی‌، مجالس‌ النفائس‌، ج۱، ص۱۲۵، به‌ کوشش‌ علی‌اصغر حکمت‌، تهران‌، ۱۳۲۳ش‌.
۴۴. دولتشاه‌ سمرقندی‌، تذکره الشعراء، ج۱، ص‌ ۲۶۴، به‌ کوشش‌ محمد رمضانی‌، تهران‌، ۱۳۳۸ش‌.
۴۵. احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۷۳، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
۴۶. دولتشاه‌ سمرقندی‌، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۶۴، به‌ کوشش‌ محمد رمضانی‌، تهران‌، ۱۳۳۸ش‌.
۴۷. مصطفی‌عالی‌، مناقب‌ هنروران‌، ج۲، ص۲۸- ۲۹، استانبول‌، ۱۹۲۶م‌.
۴۸. مهدی‌ بیانی‌، احوال‌ و آثار خوش‌نویسان‌، ج۱-۲، ص۱۱۷- ۱۱۸، تهران‌، ۱۳۵۸ش‌.
۴۹. غیاث‌الدین‌ خواندمیر، حبیب‌السیر، ج۳، ص۶۲۲، به‌ کوشش‌ محمد دبیرسیاقی‌، تهران‌، ۱۳۶۲ش‌.
۵۰. دولتشاه‌ سمرقندی‌، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۶۴، به‌ کوشش‌ محمد رمضانی‌، تهران‌، ۱۳۳۸ش‌.
۵۱. مهدی‌ بیانی‌، احوال‌ و آثار خوش‌نویسان‌، ج۱-۲، ص۱۱۷، تهران‌، ۱۳۵۸ش‌.
۵۲. مهدی‌ بیانی‌، احوال‌ و آثار خوش‌نویسان‌، ج۴، ص۴۲، تهران‌، ۱۳۵۸ش‌.
۵۳. Martin، F R، The Miniature Painting and Painters of Persia ،ج۱، ص۳۵، India and Turkey from ۸th to the ۱۸th Century، London.
۵۴. مهدی‌ بیانی‌، احوال‌ و آثار خوش‌نویسان‌، ج۴، ص۴۲، تهران‌، ۱۳۵۸ش‌.
۵۵. محمدحسن‌ سمسار، کاخ‌ گلستان‌، ج۱، ص۸۶، به‌ کوشش‌ کریم‌ امامی‌، تهران‌، ۱۳۷۹ش‌.
۵۶. Persian Painting، Geneva، ۱۹۷۷، ص۸۵، Gray، B، Persian Painting، Geneva، ۱۹۷۷.
۵۷. Persian Miniature Painting، New York، ۱۹۷۱، ص۶۹، Binyon، L et al، Persian Miniature Painting، New York، ۱۹۷۱.
۵۸. دولتشاه‌ سمرقندی‌، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۶۴- ۲۶۵، به‌ کوشش‌ محمد رمضانی‌، تهران‌، ۱۳۳۸ش‌.
۵۹. غیاث‌الدین‌ خواندمیر، حبیب‌السیر، ج۳، ص۶۲۲، به‌ کوشش‌ محمد دبیرسیاقی‌، تهران‌، ۱۳۶۲ش‌.
۶۰. عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۶۴۵، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
۶۱. عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۲۶۷، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
۶۲. احمد فصیح‌ خوافی‌، مجمل‌ فصیحی‌، ج۱، ص۲۷۲، به‌ کوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، ۱۳۳۹ش‌.
۶۳. عبدالرزاق‌ سمرقندی‌، مطلع‌ سعدین‌ و مجمع‌ بحرین‌، ج۲، ص۶۵۷- ۶۶۰، به‌ کوشش‌ محمد شفیع‌، لاهور، ۱۳۶۵ق‌/۱۹۴۶م‌.
۶۴. دولتشاه‌ سمرقندی‌، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۶۵، به‌ کوشش‌ محمد رمضانی‌، تهران‌، ۱۳۳۸ش‌.
۶۵. غیاث‌الدین‌ خواندمیر، حبیب‌السیر، ج۳، ص۶۲۳، به‌ کوشش‌ محمد دبیرسیاقی‌، تهران‌، ۱۳۶۲ش‌.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بایسنقر میرزا (فرزند شاهرخ)»، شماره۴۴۵۹.    



جعبه ابزار