بنگ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بنگ،
نام یک
نوع موادّمخدّر است که دارای خواص
تخدیری دارد.
در
قرآن کریم و منابع اصلی
حدیث شیعه و
اهل سنت، ذکری از
حرمت و دیگر
احکام حشیش یا بنگ مخدّر نرفته است
زیرا این
گیاه مخدّر و نام‌های مختلف آن در عهد
پیامبر و
ائمه اطهار علیهم‌السلام و در
حوزه جغرافیای
جهان اسلام متداول و بالطبع مورد
پرسش نبوده است.
ابن تیمیّه ظهور آن را در
ممالک اسلامی همزمان با
حمله مغول می‌داند.
به همین دلیل، برخی
دلیل قائلان به
حلّیت حشیش را دایر بر این‌که این
مادّه در
زمان پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم وجود نداشته و
روایتی در این خصوص نرسیده است،
مجوّز حلّیت ندانسته و به ادلّه
تحریم مسکرات تمسک کرده‌اند.
ازینرو به
احتمال زیاد روایات
مرسله حسین بن محمدتقی نوری و
منقولات روزنتال ،
مجعول و برساخته دوره‌های متأخر
اسلامی است؛ بویژه آن‌که در پاره‌ای از
زمان‌ها و
ممالک اسلامی، شیوع بنگ چندان مشکل آفرین بوده است که برخی
فقیهان آن را پلیدتر از
شراب، و
حلال شمارندگان آن را
کافر و
مرتد شمرده و حتی پس از
قتل،
دفن او را در
گورستان مسلمانان جایز ندانسته‌اند.
به علاوه، در آثار فقهای متقدّم به این روایات استناد نشده و حتی از آن خبر نداده‌اند؛ تنها برخی معاصران
برای تأیید
حکم فقهی خود از آن‌ها بهره برده‌اند.
فقیهان غالباً به
دلیلِ تخدیر و
اسکار بنگ یا به دلیلِ
مضرّات آن برای
انسان، خوردن آن را
حرام دانسته‌اند.
مستندِ اولی، مشمولِ
روایاتی چون «ما کان عاقِبَتُهُ عاقِبَةَ الْخَمْرِ فَهُوَ خَمْرٌ» یا «کُلُّ مُسْکِرٍ خَمْرٌ وَ کُلُّ مُسْکِرٍ حَرامٌ»،
و مستند دومی روایاتی است که ضرر رسانیدن به خود را
حرام می‌دانند.
برخی نیز چون
ابن قیّم جوزیه،
که از بنگ با
نام «
لقمه ملعونه » و «
لقمه فسق » یاد می‌کند، برای اثبات
تحریم آن به دلیل
قیاس و
تشبیهِ بنگ به
شراب تمسّک کرده‌اند.
با این حال، تفاوت‌های بنگ با شراب، از جمله
جامد بودن، مصرف
دارویی داشتن و
نجس نبودن بنگ سبب
فتوای برخی به
جواز مصرفِ اندک آن برای
درمان یا در حال عادی شده است.
فقیهان متقدّم
امامیه نیز در بحث
حرمت شرب مسکرات و شمارش انواع مسکرات، به بنگ یا
حشیش اشاره‌ای نکرده‌اند؛ تنها گاه در بحث از حرمتِ خوردن
سموم کُشنده، خوردنِ مقدار زیاد
شوکران و پاره‌ای سموم دیگر را حرام دانسته‌اند.
این
رأی در برخی
کتب فقهی متأخر نیز آمده است
که در آن‌ها گاه شوکران را با
عنوان شیکران یاد کرده‌اند که
تصحیفی است از
سَیکران .
این
خلط میان حشیش یا بنگ
مخدّر و
بنج یا سَیکران پیشتر در آثار فقیهانِ دیگر
مذاهب نیز سابقه داشته است
و همین نکته شاید منشأ
اختلافِ ابوالعباس قرافی با دیگر فقیهان
اهل سنت باشد که وی بنج را نه مسکر، بلکه مُفْسِدِ
عقل می‌دانست.
با این همه، فقهای معاصر
شیعه و اهل سنت عموماً مصرفِ بنگ یا
حشیش و دیگر مواد مخدّر را به
دلیل اِسکار یا اضرار به
بدن حرام می‌دانند.
اما در این میان،
محمّدباقر صدر هوشمندانه میان
تخدیر و اسکار تفاوت نهاده،
بنج را به دلیل ضررهایش بر بدن، و حشیش را به دلیل اسکار حرام می‌داند.
از آن‌جا که بنگ اصالتاً
جامد است، با وجود تخدیر یا اسکارِ آن
نجس نیست، زیرا تنها
مسکراتی که
اصالتاً مایع‌اند در شمار
نجاساتند .
از میان پیشینیان تنها
ابن تیمیّه آنرا، چه در حالت جامد و چه
مذاب،
نجس می‌شمارد.
زرکشی که
قول به نجاست را از
فقیهی به نام طوسی نقل می‌کند، در نقد آن به
تفصیل سخن می‌گوید.
(۱) ابن تیمیّه، مجموعه فتاوی ابن تیمیّه، بیروت ۱۴۰۰/۱۹۸۰.
(۲) ابن عابدین، ردّالمحتار علی الدّر المختار، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
(۳) ابن قیّم جوزیه، زادالمعاد فی هدی خیرالعباد، چاپ شعیب أرنؤوط و عبدالقادر أرنؤوط، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
(۴) محمدبن اسماعیل امیر، سبل السّلام، شرح بلوغ المرام من جمع ادلّة الاحکام، چاپ فوّاز احمد زمرلی و ابراهیم محمد جمل، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
(۵) علیرضا برازش، المعجم المفهرس لالفاظ احادیث بحارالانوار، تهران ۱۳۷۳ ش.
(۶) علیرضا برازش، المعجم المفهرس لالفاظ احادیث وسائل الشّیعه، تهران ۱۳۷۴ ش.
(۷) عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعه، استانبول ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
(۸) محمد حسینی شیرازی، الفقه: موسوعة استدلالیة فی الفقه الاسلامی، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
(۹) محمد جوادبن محمد حسینی عاملی، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّ مة، ج۱، قاهره ۱۳۲۴، چاپ افست قم .
(۱۰) محمدبن احمد خطیب شربینی، مغنی المحتاج الی معرفة معانی ألفاظ المنهاج، (بیروت).
(۱۱) محمدباقربن زین العابدین خوانساری، روضات الجنّات فی احوال العلماء و السّادات، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲.
(۱۲) وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و أدلّته، دمشق ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
(۱۳) محمدبن بهادر زرکشی، زهر العریش فی أحکام الحشیش، در ف رزنتال (منابع بخش لاتین)، ص۱۷۶ـ۱۹۷.
(۱۴) محمدبن علی شمس تبریزی، مقالات شمس تبریزی، چاپ محمدعلی موحّد، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۱۵) محمدباقر صدر، بحوث فی شرح العروة الوثقی، نجف.
(۱۶) محمد کاظم بن عبدالعظیم طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
(۱۷) حسن بن یوسف علامه حلّی، کتاب قواعدالاحکام، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۵، چاپ افست قم .
(۱۸) محمدبن حسن فاضل هندی، کشف اللّثام، چاپ سنگی تهران ۱۲۷۱ـ۱۲۷۴، چاپ افست قم ۱۴۰۵.
(۱۹) محمدبن یعقوب کلینی، الکافی، چاپ علی اکبر غفاری، بیروت ۱۴۰۱.
(۲۰) جعفربن حسن محقق حلّی، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، چاپ عبدالحسین محمدعلی، نجف ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
(۲۱) مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
(۲۲) محمدحسن بن باقر نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۶، چاپ عباس قوچانی، ج۳۶، چاپ محمود قوچانی، بیروت ۱۹۸۱.
(۲۳) حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸.
(۲۴) آرنت یان ونسینک، المعجم المفهرس لاِ لفاظ الحدیث النّبوی، لیدن ۱۹۳۶ـ ۱۹۶۹.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بنگ»، شماره۱۸۸۹.
