تاویل قرآن•
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تاویل قرآن، واقع و حقیقت معانی
آیات، در قالب
علت غایی یا نتیجه یا وقوع خارجی
عمل یا
خبر است.
کلمه «تاویل» در هفت
سوره قرآن و هفده بار به کار رفته است.
«تاویل» -از ریشه «اول» به معنای رجوع و ارجاع- در
قرآن هم در معنای
لازم و هم
متعدی، و گاهی نیز به معنای
اسم مفعول به کار رفته است؛ یعنی مآل شیء و چیزی که بازگشت
شیء به آن است.
«تاویل» واقع و خارج یک
عمل و یک خبر است که گاهی به صورت
علت غایی و نتیجه و گاهی به صورت وقوع خارجی متجلی می‌شود و به عمل و خبر برمی گردد؛
مثلا
حضرت یوسف علیه‌السّلام در
خواب دید یازده
ستاره و
خورشید و
ماه بر او
سجده می‌کنند. پس از سال‌ها
رنج و زحمت که در
مصر به مقام بزرگ رسید، چون خانواده‌اش به مصر منتقل شدند، یازده
برادر و
پدر و
مادرش بر او خضوع کردند، و گفت: (... وقال یا ابت هذا تاویل رؤیای...) ؛ "و (یوسف) گفت‌ای پدر این است
تعبیر خواب پیشین من".
در این جا خواب دیدن به صورت یک خبر، و تاویل، وقوع خارجی آن است.
در داستان
حضرت موسی علیه‌السّلام و
خضر نبی علیه‌السّلام که
کشتی را سوراخ کرد و طفلی را کشت و
دیواری را مرمت کرد، موسی علیه‌السّلام به هر سه عمل اعتراض کرد؛ خضر علیه‌السّلام پس از توضیح گفت: (ذلک تاویل ما لم تسطع علیه صبرا)؛ "این بود تاویل آنچه که نتوانستی بر آن شکیبایی ورزی".
در این جا قضیه برعکس ماجرای حضرت یوسف است؛ آن جا اول خبر بود، بعد وقوع خارجی، و در این جا اول وقوع است، بعد خبر و توضیح
علل. در این جا تاویل به معنای علت غایی و
غرض است.
در
آیه (واوفوا الکیل اذا کلتم وزنوا بالقسطاس المستقیم ذلک خیر واحسن تاویلا)؛ "و چون
پیمانه می‌کنید پیمانه را تمام دهید و با
ترازوی درست بسنجید که این بهتر و خوش فرجام تر است"
تاویل به معنای نتیجه و عاقبت امر است. پس «تاویل»، ناظر به یک واقعیت و امر خارجی است که به اصل خود برمی گردد؛ خواه به صورت نتیجه باشد یا علت یا وقوع خارجی.
در آیه (هل ینظرون الا تاویله یوم یاتی تاویله یقول الذین نسوه من قبل قد جاءت رسل ربنا بالحق...) ؛ "آیا (آنان) جز در انتظار تاویل آنند روزی که تاویلش فرا رسد کسانی که آن را پیش از آن به فراموشی سپرده‌اند می‌گویند حقا فرستادگان پروردگار ما حق را آوردند".
در این آیه، سخنان قرآن اکنون به صورت خبر، و تاویل آن، وقوع در
آخرت و
حسرت خوردن مردم است.
در آیه (بل کذبوا بما لم یحیطوا بعلمه ولما یاتهم تاویله)؛ "بلکه چیزی را
دروغ شمردند که به
علم آن احاطه نداشتند و هنوز تاویل آن برایشان نیامده است"
تاویل فقط راجع به
قیامت نیست، بلکه
اعم از آن، و واقعیت‌های دنیوی است؛ که قرآن خبر داده است؛ یعنی آن چه را که احاطه به
دانش آن ندارند، تکذیب کردند و هنوز وقوع خارجی آن‌ها نیامده است. شاید مراد از آیه (وما یعلم تاویله الا الله)
تاویل تفصیلی و کامل
متشابهات است که جز
خدا کسی نمی‌داند.
رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در حق
ابن عباس فرمود: «اللهم فقهه فی الدین و علمه التاویل؛ خداوندا! به او دانش درک
دین عطا کن و به او تاویل قرآن بیاموز!».
فیروزآبادی در بیان فرق میان
تفسیر و تاویل می‌گوید: تفسیر، بحث از
سبب نزول آیه و تامل در معنای لغوی
کلمه است، اما تاویل، تفحص از
اسرار آیات و کلمات، و تعیین یکی از احتمالات -در آیات دارای وجوه و احتمالات مختلف- است.
تاویل ممدوح؛
تاویل مذموم.
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «تأویل قرآن».
