تحیت بر اهل خانه (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تحیت ، برگرفته از
حیات و به معنای
دعا برای
بقا و زندگی غیر
و نیز به معنای
سلام و درود گفتن آمده است.
آشنایی دادن و
تحیت و سلام از شرایط و آداب ورود به محل سکونت و
خانه دیگران است.
«یـایها الذین ءامنوا لاتدخلوا بیوتا غیر بیوتکم حتی تستانسوا وتسلموا علی اهلها ذلکم خیر لکم لعلکم تذکرون»؛ ای کسانی که
ایمان آورده‌اید! در خانه‌هایی غیر از خانه خود وارد نشوید تا
اجازه بگیرید و بر اهل آن خانه سلام کنید؛ این برای شما بهتر است؛ شاید متذکّر شوید! .
جالب اینکه در اینجا جمله ((تستاءنسوا)) به کار رفته است نه ((تستاءذنوا)) زیرا جمله دوم فقط اجازه گرفتن را بیان مى کند، در حالى که جمله اول که از ماده ((انس )) گرفته شده اجازه اى تواءم با
محبت و لطف و آشنائى و صداقت را مى رساند، و نشان مى دهد که حتى اجازه گرفتن باید کاملا مؤ دبانه و دوستانه و خالى از هر گونه خشونت باشد.
بنابراین هرگاه این جمله را بشکافیم بسیارى از آداب مربوط به این بحث در آن خلاصه شده است ، مفهومش این است فریاد نکشید، در را محکم نکوبید با عبارات خشک و زننده اجازه نگیرید، و به هنگامى که اجازه داده شد بدون سلام وارد نشوید، سلامى که نشانه
صلح و صفا و پیام آور محبت و دوستى است . قابل توجه اینکه این
حکم را که جنبه انسانى و عاطفى آن روشن است با دو جمله ((ذلکم خیر لکم )) و ((لعلکم تذکرون )) همراه مى کند که خود دلیلى بر آن است که اینگونه احکام ریشه در اعماق
عواطف و
عقل و
شعور انسانى دارد که اگر
انسان کمى در آن بیندیشد متذکر خواهد شد که
خیر و صلاح او در آن است .
((انس به هر چیز و به سوى هر چیز)) به معناى
الفت گرفتن به آن و
آرامش یافتن
قلب به آن است ، و کلمه ((استیناس )) به معناى عملى است که به این منظور انجام شود، مانند: استیناس براى داخل شدن خانه به وسیله نام خدا بردن ، و یا، یا اللّه گفتن ، یا تنحنح کردن و امثال آن ، تا صاحب خانه بفهمد که شخصى مى خواهد وارد شود، و خود را براى ورود او آماده کند، چه بسا مى شود که صاحب خانه در حالى قرار دارد که نمى خواهد کسى او را به آن حال ببیند، و یا از وضعى که دارد با خبر شود.
از اینجا معلوم مى شود که مصلحت این حکم پوشاندن عورات مردم ، و حفظ
احترام ایمان است ، پس وقتى شخص داخل شونده هنگام دخولش به خانه غیر، استیناس کند، و صاحب خانه را به استیناس خود آگاه سازد، و بعد داخل شده و سلام کند، در حقیقت او را در پوشاندن آنچه باید بپوشاند کمک کرده ، و نسبت به خود ایمنى اش داده .
و معلوم است که استمرار این شیوه پسندیده ، مایه استحکام اخوت و الفت و تعاون عمومى بر اظهار جمیل و ستر قبیح است و جمله ((ذلکم خیر لکم لعلکم تذکرون )) هم اشاره به همین فواید است ، یعنى شاید با استمرار بر این سیره متذکر وظیفه خود بشوید، که چه امورى را باید رعایت کنید، و چگونه سنت اخوت را در میان خود احیاء سازید، و در
سایه آن ، قلوب را با هم ماءلوف نموده ، به تمامى سعادتهاى اجتماعى برسید.
بعضى از مفسرین گفته اند: جمله ((لعلکم تذکرون )) تعلیل است براى مطلبى حذف شده و
تقدیر آن ((به شما چنین گفته شده تا شاید متذکر
مواعظ خدا بشوید و بدانید که
علت و
فلسفه این دستورات چیست )) مى باشد، و بعضى دیگر گفته اند تقدیر جمله ((حتى تستانسوا و تسلّموا))، ((حتى تسلّموا و تستاءنسوا)) مى باشد، ولى خواننده بى اعتبارى آن را خود درک مى کند.
«... فاذا دخلتم بیوتا فسلموا علی انفسکم تحیة من عند الله مبـرکة طیبة کذلک یبین الله لکم الایـت لعلکم تعقلون»؛ بر
نابینا و افراد
لنگ و
بیمار گناهی نیست (که با شما هم غذا شوند)، و بر شما نیز گناهی نیست که از خانه‌های خودتان (خانه‌های فرزندان یا همسرانتان که خانه خود شما محسوب می‌شود بدون اجازه خاصّی) غذا بخورید؛ و همچنین خانه‌های پدرانتان، یا خانه‌های مادرانتان، یا خانه‌های برادرانتان، یا خانه‌های خواهرانتان، یا خانه‌های عموهایتان، یا خانه‌های عمّه‌هایتان، یا خانه‌های داییهایتان، یا خانه‌های خاله‌هایتان، یا خانه‌ای که کلیدش در اختیار شماست، یا خانه‌های دوستانتان، بر شما گناهی نیست که بطور دسته‌جمعی یا جداگانه
غذا بخورید؛ و هنگامی که داخل خانه‌ای شدید، بر خویشتن سلام کنید، سلام و تحیّتی از سوی
خداوند ، سلامی پربرکت و پاکیزه! این گونه خداوند
آیات را برای شما روشن می‌کند، باشد که بیندیشید!
در اینکه منظور از این ((بیوت )) (خانه ها) چه خانه هائى است ؟ بعضى از مفسران آن را اشاره به خانه هاى یازده گانه فوق مى دانند.
و بعضى دیگر آن را مخصوص مساجد دانسته اند.
ولى پیدا است که آیه مطلق است و همه خانه ها را شامل مى شود، اعم از خانه هاى یازده گانه اى که
انسان براى صرف طعام وارد آن مى شود، و یا غیر آن از خانه هاى
دوستان و خویشاوندان یا غیر آنها، زیرا هیچ دلیلى بر تقیید مفهوم وسیع آیه نیست .
====منظور از سلام کردن بر خویشتن=====
و اما اینکه منظور از سلام کردن بر خویشتن چیست ؟ باز در اینجا چند
تفسیر دیده مى شود:
بعضى آن را به معنى سلام کردن بعضى بر بعضى دیگر دانسته اند، همانگونه که در داستان
بنى اسرائیل (
سوره بقره آیه ۵۴) خواندیم فاقتلوا انفسکم : ((بعضى از شما، بعضى دیگر را به عنوان
مجازات باید بقتل برسانند)).
بعضى از مفسران آن را به معنى سلام کردن بر
همسر و فرزندان و خانواده دانسته اند، چرا که آنها به منزله خود انسانند، و لذا تعبیر به ((انفس )) شده است ، در
آیه مباهله (
سوره آل عمران آیه ۶۱) نیز این تعبیر دیده مى شود، و این نشان مى دهد که گاه نزدیکى شدید یک فرد به دیگرى سبب مى شود که از او تعبیر به ((نفس )) (خود
انسان ) کنند، آن گونه که نزدیک بودن
على (علیه السلام ) به
پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) سبب این تعبیر شد. بعضى از مفسران نیز آیه فوق را اشاره به خانه هائى مى دانند که شخصى در آن ساکن نیست ، انسان به هنگام ورود در آنجا با این عبارت بر خویشتن سلام مى کند: السلام علینا من قبل ربنا (درود بر ما از سوى پروردگار ما) - یا - السلام علینا و على عباد الله الصالحین (درود بر ما و بر بندگان صالح خدا).
ما فکر مى کنیم منافاتى در میان این تفسیرها نباشد، به هنگام ورود در هر خانه اى باید سلام کرد،
مؤمنان بر یکدیگر، و اهل منزل بر یکدیگر، و اگر هم کسى نباشد، سلام کردن بر خویشتن ، چرا که همه اینها در حقیقت باز گشت به سلام بر خویش دارد.
لذا در حدیثى از
امام باقر (علیه السلام ) مى خوانیم هنگامى که از
تفسیر این آیه سؤ ال کردند در جواب فرمود: هو تسلیم الرجل على اهل البیت حین یدخل ثم یردون علیه فهو سلامکم على انفسکم : ((منظور سلام کردن انسان بر
اهل خانه است ، به هنگامى که وارد خانه مى شود، آنها طبعا به او پاسخ مى گویند، و سلام را به خود او باز مى گردانند و این است سلام شما بر خودتان .
و باز از همان امام (علیه السلام ) مى خوانیم که مى فرمود: اذا دخل الرجل منکم بیته فان کان فیه احد یسلم علیه ، و ان لم یکن فیه احد فلیقل السلام علینا من عند ربنا یقول الله عز و جل تحیة من عند الله مبارکة طیبة : ((هنگامى که کسى از شما وارد خانه اش مى شود اگر در آنجا کسى باشد بر او سلام کند، و اگر کسى نباشد بگوید: سلام بر ما از سوى پروردگار ما، همانگونه که خداوند در
قرآن فرموده : تحیة من عند الله مبارکة طیبة .
بعد از آنکه گفتگو از خانه ها را به میان آورد، ادب دخول در آن را متفرع بر آن نموده ، فرمود: و ((چون داخل خانه ها شوید بر خود سلام کنید))
و مقصود از ((سلام کردن بر خود))، سلام کردن بر هر کسى است که در خانه باشد، در اینجا نیز اگر نفرمود: ((بر اهل آن سلام کنید))، خواست یگانگى
مسلمانان با یکدیگر را برساند، چون همه انسانند، و خدا همه را از یک
مرد و
زن خلق کرده ، علاوه بر این همه مؤ منند، و
ایمان ایشان را جمع کرده ، چون ایمان قوى تر از
رحم ، و هر عامل دیگرى براى یگانگى است .
و بعید هم نیست که مراد از جمله ((فسلموا على انفسکم )) این باشد که وقتى کسى داخل بر اهل خانه اى شد، بر آنان سلام کند، و ایشان جواب سلامش را بدهند. جمله ((تحیه من عند اللّه )) مبارکه طیبه حال است ، یعنى در حالى که سلام تحیتى است از ناحیه خدا، چون او تشریعش کرده و حکمش را نازل ساخته تا مسلمانان با آن یکدیگر را تحیت گویند، و آن تحیتى است مبارک و داراى خیر بسیار، و باقى و طیب ، چون ملایم با
نفس است . آرى ، حقیقت این تحیت گسترش امنیت و سلامتى بر ک سى است که بر او سلام مى کنند، و
امنیت و سلامتى پاکیزه ترین چیزى است که در میان دو نفر که به هم برمى خورند برقرار باشد.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تحیت بر اهل خانه»
