• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ترجمه‌های فارسی قرآن•

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ترجمه‌های فارسی قرآن، قرآن‌های ترجمه شده به زبان فارسی ، اعم از کهن و جدید را می‌گویند.



ترجمه قرآن کریم به زبان فارسی ، کهن‌ترین و از متقن‌ترین ترجمه‌های قرآن کریم است؛ هرچند از لحاظ کثرت، ترجمه‌های اردو و انگلیسی گوی سبقت را در این میدان ربوده‌اند.


بنا بر نقل فقیه بزرگ حنفیان ، شمس الدین سرخسی در المبسوط (ج ۱، ص۳۷) کهن‌ترین ترجمه قرآن، ترجمه سلمان فارسی است که ابوحنیفه به آن استدلال کرده و گفته است: «ایرانیان به سلمان فارسی (رض) نوشتند که سوره فاتحه را برای آنان به فارسی ترجمه کند تا آن را در نماز بخوانند». و در روایت تاج الشریعه حنفی می‌افزاید: «سلمان برایش چنین ترجمه کرد: "بسم الله الرحمن الرحیم؛ به نام یزدان بخشاونده… " و آن گاه ترجمه اش را به پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم عرضه داشت».
همچنین جاحظ در البیان و التبیین (ج ۹، ص۱۳۹) می‌گوید: « موسی بن سیار اسواری (متوفای ۱۵۵ق) تفسیر قرآن را به فارسی ترجمه می‌کرد»


ترجمه‌های فارسی قرآن به دو بخش «ترجمه کهن» و «ترجمه‌های معاصر و جدید» تقسیم می‌شود. شرح و توضیح هریک از ترجمه‌ها در دو مدخل مربوط به آن آمده است.

۳.۱ - ترجمه فارسی معاصر و جدید

قرآن کریم در همه ملل و اقوام مسلمان از جمله ایرانیان جایگاه ویژه‌ای دارد و در دهه‌های اخیر، رویکرد چشمگیری به قرآن پدید آمده و ترجمه‌های متعددی برای قرآن نگاشته شده است.

۳.۱.۱ - اسامی مترجمان فارسی جدید

اسامی صاحبان ترجمه‌های فارسی جدید قرآن بر اساس تاریخ چاپ به شرح ذیل است:
۱. بصیرالملک (۱۳۱۶ ق)؛
۲. آقامیرزا موسی (۱۳۲۹ ق)؛
۳) مهدی الهی قمشه‌ای (۱۳۴۲ ق)؛
۴. شیخ محمود تهرانی (۱۳۵۲ ق)؛
۵. محمدکاظم معزی (۱۳۷۵ق)؛
۶. حسین اصفهانی (۱۳۸۶ق)؛
۷. علی نقی فیض الاسلام (۱۳۸۸ق)؛
۸. رضا سراج (۱۳۹۲ق)؛
۹. احمد آرام (۱۳۳۴ ش)؛
۱۰. ابوالقاسم پاینده (۱۳۳۶ش)؛
۱۱. عبدالحمید نوبری (۱۳۳۹ ش)؛
۱۲. عباس مصباح زاده (۱۳۴۵ش)؛
۱۳. حکمت آل آقا (۱۳۵۳ش)؛
۱۴. زین العابدین رهنما (۱۳۵۴ش)؛
۱۵. داریوش شاهین (۱۳۵۶ش)؛
۱۶. عبدالمحمد آیتی (۱۳۶۷ش)؛
۱۷. محمد خواجوی (۱۳۶۹ ش)؛
۱۸. محمدباقر بهبودی (۱۳۶۹ ش)؛
۱۹. جلال الدین فارسی (۱۳۶۹ ش)؛
۲۰. جلال الدین مجتبوی (۱۳۷۱ه. ش)؛
۲۱. مهدی فولادوند (۱۳۷۳ ش)؛
۲۲. بهاءالدین خرمشاهی (۱۳۷۴ش)؛
۲۳. حسین استادولی ؛
۲۴. ابوالقاسم امامی ؛
۲۵. مسعود انصاری ؛
۲۶. پورجوادی؛
۲۷. محمدحسین روحانی ؛
۲۸. مجد (ترجمه منظوم)؛
۲۹. عبدالمجید معادیخواه ؛
۳۰. ناصر مکارم شیرازی .
گفتنی است که همه این ترجمه‌ها در قرن چهاردهم هجری انجام گرفته است.

۳.۲ - ترجمه‌های زبان فارسی کهن

کهن‌ترین ترجمه فارسی قرآن، ترجمه سلمان فارسی است که به درخواست ایرانیان، سوره مبارکه حمد را ترجمه کرد. یکی دیگر از قدیم‌ترین ترجمه‌های فارسی قرآن، ترجمه قرآن همراه خلاصه تفسیر طبری است.

۳.۲.۱ - محتوای ترجمه‌های فارسی کهن

ترجمه‌های فارسی کهن قرآن مشتمل بر ترجمه فارسی افغانی، جمشیدی، خراسانی، تیموری، فارسی تهران ، فارسی تاجیک ( بدخشان ، پنجاب و کابل ).
فارسی کهن و فارسی میانه با ذکر مترجم و تاریخ ترجمه به شرح ذیل است:
نام ترجمه: مترجم: زمان ترجمه
ترجمه تفسیری طبری : علمای ماوراءالنهر : قرن چهارم هجری
ترجمه تفسیری پاک : ناشناس: قرن چهارم هجری
تفسیرقرآن مجید، کمبریچ : ناشناس: قرن چهارم هجری
ترجمه آهنگین از دو جزء قرآن مجید: ناشناس: قرن چهارم هجری
ترجمه آستان قدس رضوی : ناشناس: قرن چهارم هجری
ترجمه تفسیری سورآبادی : ناشناس: قرن پنجم هجری
ترجمه تفسیری تاج التراجم : اسفراینی : قرن پنجم هجری
ترجمه تفسیری نسفی : ابوحفص ، نجم الدین: قرن پنجم هجری
ترجمه تفسیری ناشناخته: ناشناس: قرن پنجم هجری
ترجمه تفسیری شنقشی : ناشناس: قرن پنجم هجری
قرآن کریم: ابوالفتوح رازی : قرن ششم هجری
کشف الاسرار و عدة الابرار : میبدی : قرن ششم هجری
ترجمه و تفسیر مواهب علیه یاحسینی : ملاحسین کاشفی : قرن نهم هجری
ترجمة الخواص : زواره‌ای : قرن نهم هجری
خلاصة المنهج : ملافتح الله کاشانی : قرن دهم هجری
فتح الرحمان بترجمان القرآن : شاه ولی الله محدث : قرن دوازدهم هجری
ترجمه استرآبادی : حسینی کردمحلی : قرن سیزدهم هجری
موعودالرحمان فی ترجمان القرآن : حسین خوانساری : ۱۸۹۳م

۳.۲.۲ - معرفی چند ترجمه فارسی کهن

اینک به معرفی اجمالی چند ترجمه فارسی کهن می‌پردازیم:

۳.۲.۳ - ترجمه تفسیر طبری

شامل یک دوره ترجمه آیات قرآن کریم و برخی قصص و شان نزول‌ها و دیگر مطالب قرآن است.
این تفسیر ، محصول روزگار حکومت منصور بن نوح سامانی (۳۵۰ - ۳۶۶ق) و از ارزنده‌ترین و قدیم‌ترین نثرهای فارسی دری است.
وقتی امیر سامانی تفسیر مفصل طبری را می‌بیند که از بغداد در چهل مصحف آورده بودند، خواندنش را دشوار می‌یابد؛ از این رو، از علمای ماوراء النهر جواز ترجمه آن را استفتا می‌کند. ایشان نیز خواندن قرآن و نوشتن تفسیر آن را برای کسی که تازی نداند روا می‌شمارند.
متنی که هم اکنون « ترجمه تفسیر طبری » نامیده می‌شود، هرگز ترجمه تفسیر طبری نیست. از محققان معاصر، شادروان زریاب خویی و آقایان آذرنوش و خرمشاهی به این نکته تصریح کرده‌اند. شاید درست این باشد که اثر مورد بحث را «تفسیرنامه پارسی دستگاه سامانی» بدانیم که با عنایت به تفسیرنامه طبری - و البته نه با متابعت از آن - پدید آمده است.

۳.۲.۴ - ترجمه کمبریج

این کتاب یکی از دل انگیزترین آثار نثر فارسی کهن است که تاریخ تالیف آن به قول جلال متینی (مقدمه، ص۲۵) از نیمه اول قرن پنجم هجری تجاوز نمی‌کند. مترجم این کتاب، نامعلوم و اصل آن در چهار جلد است که متاسفانه تنها جلدهای سوم و چهارم آن در دانشگاه کمبریج موجود است. این کتاب را محمد بن ابی الفتح غریب در سال ۶۲۸ ق نگاشت.
شیوه کار مؤلف در ترجمه آیات قرآن، تفسیر به صورت مزجی ترکیبی است. ترجمه آیات، چنان با تفسیر درآمیخته که گاهی پنداشته می‌شود قصد وی ترجمه نبوده، بلکه هنگام تفسیر ناچار شده است آیات را به نحوی ترجمه کند. همچنین از کلمات مترادف بسیار استفاده کرده است.

۳.۲.۵ - ترجمه و تفسیر قرآن پاک

این متن بی گمان از زیباترین و کهن‌ترین آثاری است که از زبان فارسی به دست ما رسیده است. مترجم و مفسر این ترجمه نیز ناشناخته است. نسخه ناقص از آن که مربوط به اواخر قرن چهارم یا اوایل قرن پنجم هجری است، در دانشگاه لاهور پاکستان موجود است و در سال ۱۳۴۸ به کوشش آقای علی رواقی به خط فارسی کنونی برگردان و چاپ شده است.

۳.۲.۶ - ترجمه آهنگین

نسخه خطی این ترجمه که شامل حدود دو جزء قرآن می‌شود، نزدیک گنبد مطهر امام رضا علیه‌السّلام کشف شده و دارای ۲۳۰ صفحه خطی همراه متن قرآن است. این ترجمه، نه ترجمه لفظی است و نه ترجمه تفسیری؛ بلکه تلاشی است برای موزون ساختن عبارات و ترجمه‌ها؛ به طوری که خواننده نوعی هماهنگی و نظم شعری احساس می‌کند.

۳.۲.۷ - تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم

عمادالدین ابوالمظفر اسفراینی شافعی (متوفای ۴۷۱ ق) با توجه به نقص‌ها و نارسایی‌هایی که در ترجمه‌های قرآن تا عصر وی بود، تحولی در کار ترجمه پدید آورد. وی کوشید تا گذشته از یافتن کلمات کامل تر و رساتر و دقیق تر، به ترجمه معنایی و تفسیری آیات بپردازد. مترجم پس از ذکر مشخصات هر سوره، با نثری ساده و روان و جملاتی کوتاه به ترجمه لغت آیات پرداخته و آن گاه آیات نیازمند به توضیح را به طور گسسته تفسیر کرده است.
نسخه خطی ناقصی از این ترجمه تفسیری در کتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری متعلق به قرن نهم هجری، و سیزده میکرو فیلم نیز از آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است.

۳.۲.۸ - ترجمه‌های دیگر

از دیگر ترجمه‌های قدیم فارسی قرآن کریم می‌توان از ترجمه آستان قدس رضوی (قرن چهارم هجری) ترجمه تفسیری سورآبادی (قرن پنجم هجری)، ترجمه تفسیری نسفی (قرن پنجم هجری)، ترجمه تفسیری شنقشی (قرن پنجم قمری)، قرآن کریم ابوالفتوح رازی (قرن ششم هجری)، کشف الاسرار میبدی (قرن ششم هجری)، ترجمه و تفسیر مواهب علیه یا حسینی (قرن نهم هجری)، ترجمة الخواص (قرن نهم هجری)، خلاصةالمنهج (قرن دهم هجری)، فتح الرحمن بترجمان القرآن (قرن دوازدهم هجری)، ترجمه استرآبادی (قرن سیزدهم هجری) و موعودالرحمان فی ترجمان القرآن (۱۸۹۳م) نام برد.
[۱] آذرنوش، آذرتاش، ۱۳۱۶ -، تاریخ ترجمه ازعربی به فارسی (از آغاز تا عصر صفوی)، ص۱۱.
[۲] صدرحاج سیدجوادی، احمد، ۱۲۹۶ -، دائرة المعارف تشیع، ج۴، ص۲۱۳.
[۳] بی آزار شیرازی، عبد الکریم، ۱۳۲۳ -، ترجمه آوایی،تفسیرپیوسته وتاویل قرآن به قرآن ناطق، ص۱۳۹.
[۴] جمعی از محققان، مجله ترجمان وحی، ج۱۰، ص۲۵.
[۵] جمعی از محققان، ویژه نامه مرکزترجمه قرآن مجیدبه زبانهای خارجی، ص۱۴.
[۶] سلماسی زاده، جواد، ۱۲۹۵-، تاریخ ترجمه قرآن درجهان، ص۸۸.
[۷] بی آزار شیرازی، عبد الکریم، ۱۳۲۳ -، ترجمه آوایی،تفسیرپیوسته وتاویل قرآن به قرآن ناطق، ص۱۵۵.
[۸] خرمشاهی، بهاء الدین، ۱۳۲۴ -، قرآن پژوهی (هفتادبحث وتحقیق قرآنی)، ص۳۲۳.
[۹] بی آزار شیرازی، عبد الکریم، ۱۳۲۳ -، ترجمه آوایی،تفسیرپیوسته وتاویل قرآن به قرآن ناطق، ص(۱۳۹-۱۵۴).
[۱۰] جمعی از محققان، مجله ترجمان وحی، ج۱۰، ص(۲۵-۱۰۴).
[۱۱] سلماسی زاده، جواد، ۱۲۹۵-، تاریخ ترجمه قرآن درجهان، ص۸۸.
[۱۲] جمعی از محققان، ویژه نامه مرکزترجمه قرآن مجیدبه زبانهای خارجی، ص۱۴.
[۱۳] صدرحاج سیدجوادی، احمد، ۱۲۹۶ -، دائرة المعارف تشیع، ج۴، ص۲۱۳.



ترجمه‌های فارسی کهن قرآن ؛ ترجمه‌های فارسی جدید قرآن ؛ کتاب تاریخ ترجمه از عربی به فارسی .


۱. آذرنوش، آذرتاش، ۱۳۱۶ -، تاریخ ترجمه ازعربی به فارسی (از آغاز تا عصر صفوی)، ص۱۱.
۲. صدرحاج سیدجوادی، احمد، ۱۲۹۶ -، دائرة المعارف تشیع، ج۴، ص۲۱۳.
۳. بی آزار شیرازی، عبد الکریم، ۱۳۲۳ -، ترجمه آوایی،تفسیرپیوسته وتاویل قرآن به قرآن ناطق، ص۱۳۹.
۴. جمعی از محققان، مجله ترجمان وحی، ج۱۰، ص۲۵.
۵. جمعی از محققان، ویژه نامه مرکزترجمه قرآن مجیدبه زبانهای خارجی، ص۱۴.
۶. سلماسی زاده، جواد، ۱۲۹۵-، تاریخ ترجمه قرآن درجهان، ص۸۸.
۷. بی آزار شیرازی، عبد الکریم، ۱۳۲۳ -، ترجمه آوایی،تفسیرپیوسته وتاویل قرآن به قرآن ناطق، ص۱۵۵.
۸. خرمشاهی، بهاء الدین، ۱۳۲۴ -، قرآن پژوهی (هفتادبحث وتحقیق قرآنی)، ص۳۲۳.
۹. بی آزار شیرازی، عبد الکریم، ۱۳۲۳ -، ترجمه آوایی،تفسیرپیوسته وتاویل قرآن به قرآن ناطق، ص(۱۳۹-۱۵۴).
۱۰. جمعی از محققان، مجله ترجمان وحی، ج۱۰، ص(۲۵-۱۰۴).
۱۱. سلماسی زاده، جواد، ۱۲۹۵-، تاریخ ترجمه قرآن درجهان، ص۸۸.
۱۲. جمعی از محققان، ویژه نامه مرکزترجمه قرآن مجیدبه زبانهای خارجی، ص۱۴.
۱۳. صدرحاج سیدجوادی، احمد، ۱۲۹۶ -، دائرة المعارف تشیع، ج۴، ص۲۱۳.



فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «ترجمه‌های فارسی قرآن».    



جعبه ابزار