• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

رخصت

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اذن به انجام دادن یا ترک کارى پس از منع آن را رخصت گویند.




رخصت عبارت است از اینکه شارع پس از الزام مکلف به انجام دادن کارى یا نهى از آن، در راستاى تسهیل و تخفیف بر وى و رفع مشقت از او، اجازه ترک یا فعل آن را در شرایط و موقعیت خاص صادر کند.
برخى، آن را به حکم ثابت بر خلاف دلیل به جهت عذر (مشقت و حرج)
[۲] تمهید القواعد، ص۴۵.

و برخى دیگر به اباحه فعل به جهت شدت نیاز به آن
تعریف کرده‏اند.
مقابل رخصت، عزیمت قرار دارد.



برخى، رخصت را به چهار قسم تقسیم کرده‏اند:

۲.۱ - واجب


مانند رخصت خوردن مردار به مضطر

۲.۲ - مستحب


مانند رخصت مقدم داشتن غسل جمعه در روز پنج شنبه به کسى که بیم عدم دسترسى به آب در روز جمعه دارد

۲.۳ - مکروه


مانند رخصت تقیه در مستحبات در جایى که بر اثر ترک آن، ضررى متوجه شخص نشود و خوف اشتباه بر عوام باشد

۲.۴ - مباح


مانند بیع عریه، استنجا با سنگ و اظهار کلمه کفر هنگام اکراه بر آن بنابر قول مشهور.
[۴] تمهید القواعد، ص۴۵-۴۶.




براى رخصت در ابواب مختلف فقه، مصادیق بسیارى ذکر شده است، مانند رخصت در تأخیر نماز اول وقت به مسافر و بیمار بنابر قول به عدم جواز تأخیر بدون عذر؛
[۵] مدارک العروة ج۱۱، ص۱۰۳-۱۱۸.
[۶] مصباح الفقیه ج۹، ص۱۷۴-۱۷۷.

رخصت در ترک نماز جمعه- در فرض وجوب آن- به مسافر، بیمار و زن
رخصت در استفاده از خمس و تصرف در آن در موارد و مواقع خاص از قبیل دوران غیبت به قول برخى
و در مناکح، مساکن و متاجر به قول مشهور
[۱۰] ذخیرة المعاد، ص۴۹۱.

رخصت در خوردن میوه درخت دیگرى با شرایطى خاص
رخصت در خوردن از منازل برخى افراد بدون اجازه آنان
رخصت به شیعیان در تصرف انفال؛ رخصت در ترک روزه به زن و مرد پیر
و رخصت غنا در عروسى با شرایطى خاص به قول برخى.
[۱۵] غایة الآمال ج۱، ص۱۰۸.




در برخى موارد، در اینکه حکم شارع در آنها رخصت است- تا ترک و فعل آن هر دو جایز باشد- یا عزیمت- تا ترک یا فعل آن حرام باشد- اختلاف شده است، مانند سقوط اذان در موارد حکم شارع به سقوط آن، از قبیل سقوط اذان نماز عصر روز عرفه از کسى که در عرفات حضور دارد. اذان گفتن در صورت رخصت، جایز و در صورت عزیمت حرام خواهد بود.


 
۱. لسان العرب، واژه «رخص»، ج۷ ص۴۰.    
۲. تمهید القواعد، ص۴۵.
۳. رسائل الشریف المرتضى‌ ج۲، ص۲۷۲.    
۴. تمهید القواعد، ص۴۵-۴۶.
۵. مدارک العروة ج۱۱، ص۱۰۳-۱۱۸.
۶. مصباح الفقیه ج۹، ص۱۷۴-۱۷۷.
۷. جامع المدارک ج۱، ص۵۳۰-۵۳۲.    
۸. مدارک الأحکام ج۵، ص۴۲۴.    
۹. الحدائق الناضرة ج۱۲، ص۴۴۵.    
۱۰. ذخیرة المعاد، ص۴۹۱.
۱۱. کشف اللثام ج۹، ص۳۱۵-۳۱۷.    
۱۲. کتاب المکاسب ج۵، ص۲۰.    
۱۳. جامع المدارک ج۵، ص۱۸۳.    
۱۴. القواعد و الفوائد ج۱، ص۱۲۵.    
۱۵. غایة الآمال ج۱، ص۱۰۸.
۱۶. الروضة البهیة ج۱، ص۵۷۸-۵۷۹.    




فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۸۱-۸۲.    




جعبه ابزار