تعظیم شعایر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پایبندی به ارزش‌ها،
ایمان، عمل، جانب‌داری، برپا کردن و محترم شمردن همه چیزهایی است که از نظر
اسلام، خوب و
حق شمرده شمرده و
التزام قلبی و عملی به آنها را تعظیم شعائر میگویند.
مسلمانان بر اساس
جهان‌بینی توحیدی، پاره‌ای از امور را مطلوب و پسندیده می‌دانند که باید به آنها پایبند باشند و برخی از امور را زشت و ناپسند می‌شمارند و از آنها گریزانند. معیار زشت و زیبا و پسند و ناپسند نیز «
حق و
باطل» است به این معنی که هر چه در
مکتب اسلام، «حق» شمرده شود، پسندیده و هر چه باطل باشد ناپسند است.
واژه‌هایی چون «حق»، «
خیر»، «
معروف» «
فضائل اخلاقی»، «
واجبات و
مستحبات»، «
ایمان و
عمل صالح» و مانند آن در
فرهنگ اسلامی بیانگر ارزش‌های فکری، اخلاقی و عملی است و واژه‌های «باطل»، «
شرّ»، «
کفر»، «
فساد»، «
منکر»، «
رذائل اخلاقی»، «
محرّمات و
مکروهات» و مانند آن نیز ضد ارزش‌ها را نشان می‌دهند.
آیات و
روایات شریف اسلامی با روش‌های گوناگون ضمن تبیین ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها، به طور مکرّر و قاطع از مخاطبان خود می‌خواهند که در حدّ توان و در تمام زندگی، خود را ملتزم به ارزش‌ها بدانند و روزبه‌روز بر خوبی‌های خود بیفزایند و تلاش کنند از ضد ارزش‌ها فاصله بگیرند و آنها را در زندگی فردی و اجتماعی و نسبت به خود و دیگران به حدّ صفر برسانند، به چند نمونه توجّه کنید:
قرآن مجید می‌فرماید: «یا اَیُّهَا الَّذینَ امَنوُا اتَّقُوا اللهَ وَ کوَنُوا مَعَ الصّادِقینَ؛
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، تقوای الهی پیشه کنید و با راست‌گویان باشید.»
تقوای الهی در ردیف ارزش‌های ردیف اول است که زیرساخت بسیاری از فضایل دیگر به شمار می‌رود و اکسیر گران‌بهایی است که مس وجود آدمی را طلای ناب می‌کند و شخص باتقوا در واقع کلید و رمز راه‌یابی به مرکز خوبی‌ها و ارزش‌ها را به دست آورده است و به همین دلیل «تقوا» معیار ارزیابی و ارزش‌گذاری مؤمنان محسوب می‌شود و آن که باتقواتر است، ارزشمندتر است. در قرآن مجید می‌خوانیم: «اِنَّ اَکْرَمَکُمْ عِندَ اللهِ اَتْقیکُمْ؛
همانا باارزش‌ترین شما پیش خداوند، باتقواترین شماست.»
از این رو به مؤمنان توصیه فرموده که در سراسر زندگی فردی و اجتماعی خویش، «تقوا» را به عنوان معیار و میزان همه کارها برگزینند و بدانند که هر کاری را که همراه تقوا انجام دهند، در منظر
خداوند، بسیار ارزشمند و مورد قبول است چنان که امام متقیان
علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «لا یَقِلُّ عَمَلٌ مَعَ تقوی وَ کَیْفَ یَقِلُّ ما یُتَقَبَّلُ؛
هیچ عملی با تقوا اندک نیست. چگونه چیزی که قبول می‌شود اندک باشد؟»
«
عدل،
احسان و رسیدگی به خویشان» از کارهای ارزشمندی است که خداوند به آن فرمان داده است: «اِنَّ اللهَ یامُرُ بِالعَدْلِ وَ الاِحسانِ و ایتاءِ ذِی القُربی...؛
خداوند به دادگری، نیکوکاری و بخشش به بستگان فرمان می‌دهد.»
همین طور درباره امانت‌داری و عدالت در داوری می‌فرماید: «اِنَّ اللهَ یَامُرُکُمْ اَنْ تَؤدُّو الْاماناتِ الی اَهْلِها وَ اِذا حَکَمْتُم بَیْنَ النّاسِ اَنْ تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ اِنَّ اللهِ نِعِمّا یَعِظُکُم بِهِ...»
خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحبانش بدهید و هنگامی که میان مردم
داوری می‌کنید، به
عدالت حکم کنید، خداوند اندرزهای خوبی به شما می‌دهد.
بدون تردید، همه دستورات قرآنی جنبه ارزشی دارد و هر قدر انسان به آنها عمل کند، بر قیمت خود افزوده است. چنان که در
رستاخیز نیز ملاک و میزان قرب و منزلت
مؤمن عمل به همین دستورات است و درجاتی را که در
بهشت دریافت می‌کند به تعداد
آیات قرآن است که به آن پاینده بوده است. امام
موسی بن جعفر (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «... اِنَّ دَرَجاتِ الْجَنَّةِ عَلی قَدْرِ آیاتِ القُرآنِ، یُقالُ لَهُ اقْرَاْ وَ ارقَ فَیَقرَاُْ ثُمَّ یَرْقی؛
درجات بهشت به‌اندازه آیات قرآن است؛ (در بهشت) به مؤمن گفته می‌شود: «بخوان و بالا برو» او نیز (قرآن را) می‌خواند و بالا می‌رود.»
نخستین و مهم‌ترین گام در حفظ و اعتلای ارزش‌ها، شناخت و
بصیرت نسبت به آنهاست، کسی که شهد شیرین حقایق و ارزش‌ها را بچشد، در هر شرایطی به آنها پایبند است و به هیچ قیمتی آنها را نمی‌فروشد. چنان که
امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «ما شَکَکْتُ فِی الْحَقَّ مُذْ رایتُهُ؛
از وقتی که حق را شناخته‌ام در آن تردید نکرده‌ام.
و با شناخت عمیقی که از عدالت و
ستم دارد، می‌فرماید: به خدا سوگند اگر هفت
اقلیم را با آنچه زیر آسمان‌های آنهاست به من بدهند تا نسبت به مورچه‌ای خدا را نافرمانی کنم و پوست جوی را از آن بربایم، چنین نخواهم کرد.
مؤمنان واقعی و پیروان آن حضرت نیز چنین‌اند و
امام در وصف آنها می‌فرماید: «لَوْ ضَرَبْتُ خَیْشُومَ المُؤمِنِ بِسَیفی هذا عَلی اَنْ یُبغِضَنی ما اَبْغَضَنی؛
اگر با این شمشیرم بر بن بینی مؤمن بزنم تا دشمنم گردد، با من
دشمنی نخواهد کرد.»
در تاریخ آمده است که
حجّاج بن یوسف ثقفی قنبر خدمتگزار امام علی (علیه‌السّلام) را احضار کرد و به او گفت: دست از دین علی بشوی! قنبر در پاسخ گفت: اگر از مذهب علی (علیه‌السّلام) دست بردارم، آیا مرا به
مذهب بهتری راهنمایی می‌کنی؟ حجاج در پاسخ قنبر فروماند و دستور داد و او را کشتند!
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) با بصیرتی کامل نسبت به ارزش
نماز، به خصوص
نماز شب و کم‌ارزشی مظاهر مادّی دنیا می‌فرماید: «اَلرَّکعَتانِ فی جَوْفِ اللّیلِ اَحَبُّ اِلَیَّ مِنَ الدُّنیا وَ ما فیها؛
دو رکعت نماز در دل شب، از دنیا و آنچه در آن است برای من محبوب‌تر است.»
چنین شناختی، سبب می‌شود که مردان الهی و مؤمنان حقیقی به‌جای پرداختن به جمع ثروت غیر ضرور و امور دنیوی غیر لازم، به تحکیم مبانی فکری و ترویج عقاید صحیح و اشاعه فرهنگ انسانی بپردازند و همه کارهای خود را رنگ خدایی زنند که زیباترین رنگ است و در تمام فعالیت‌های شبانه‌روزی خویش،
قرب الهی را جستجو کنند و در پی کسب ارزش‌ها باشند که هرگز نابود و کم‌بها نشود. آنان با چنین انگیزه و اقدامی در واقع بر ارزش خود می‌افزایند و بهای خویش را بالا می‌برند و برتر از هر ارزشی وجود ارزشمند و گوهر گران‌بهای این رادمردان خودساخته و خداجوست چنان که امام آنان، حضرت علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «اِفْعَلِ الْخَیرَ وَ لا تَفْعَلِ الشَّرَّ فَخَیْرٌ مِنَ الْخَیْرِ مَنْ یَفْعَلُهُ وَ شَرُّ مِنَ الشَّرَّ مَنْ یَاتیهِ بِفِعْلِهِ؛
کار نیک انجام بده و از
شرّ بپرهیز چرا که نیکوکار از نیکویی ارجمندتر است و برپاکننده شرّ از شرّ بدتر است.»
انجام هر کار نیکی، چه خُرد و چه کلان، چه آسان و چه سخت، و چه عیان باشد یا نهان، پسندیده و نیکوست ولی از منظر
عقل و
شرع، برخی از ارزش‌ها از برخی دیگر پربهاتر است. شاخص‌های زیر، می‌تواند، کارهای برتر را نشان دهد.
خرد آدمی فرمان می‌دهد که از دو کار اهمّ و مهم، کار نخست، ارزشمندتر است و باید از
اولویت برخوردار شود. به طور مثال، اگر در فامیل یا همسایگی شما دو نفر
فقیر وجود دارد و شما قصد رسیدگی به یک نفر فقیر را دارید، باید به فقیری که از نظر
عقاید،
اخلاق و کردار برتر است کمک کنید. این شاخص در مورد پرداخت زکات، انتخاب
امام جماعت و... نیز کاربرد دارد.
طبع انسان به طور معمول از انجام کارهای سخت و طاقت‌فرسا گریزان است. بدین ترتیب کارهای سخت، مشتری کمتری دارد و احتمال انجام نشدن آنها وجود دارد از سوی دیگر در دستگاه عدل الهی هر کاری را به‌اندازه زحمتی که پای آن کشیده شده پاداش می‌دهند و ارج می‌نهند.
قرآن مجید می‌فرماید: «لا یَسْتَوی مِنْکُم مَنْ اَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الفَتْحِ وَ قاتَلَ اُولئِکَ اَعْظَمُ دَرَجَة مِنَ الَّذینَ اَنْفَقوُا مِن بَعْدُ وَ قاتَلُوا...؛
کسانی از شما که قبل از
پیروزی انفاق کردند و جنگیدند (با آنان که بعداً چنین کردند) یکسان نیستند بلکه آنان والامقام‌تر از کسانی هستند که بعد از فتح انفاق کردند و جنگیدند.» رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) نیز می‌فرماید: «اَفْضَلُ الْاَعمالِ اَحْمَزُها؛
برترین اعمال، سخت‌ترین آنهاست.»
گاه افراد لاابالی یا گروه‌ها و دولت‌های ستمگر، عرصه را بر نیکویی و نیکوکاران تنگ می‌کنند در چنین شرایطی انجام و جانب‌داری از ارزش‌ها پربهاتر است. قرآن مجید از شیرمردانی تمجید می‌کند که دلاورانه در برابر
کافران می‌ایستند و از کیان و
دین و
ملّت خویش دفاع می‌کنند: «یُجاهِدُونَ فی سَبیلِ اللهِ وَ لا یَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ...؛
در راه خدا جهاد می‌کنند و از سرزنش هیچ ملامتگری نمی‌هراسند.»
به همین دلیل مجاهدان صدر اسلام که در کوران مبارزه از میان خون و شمشیر عبور کردند و از دین خدا پاسداری نمودند و در
جنگ بدر حضور یافتند و مقاومت کردند با عنوان «بدری» ممتاز شدند و از احترام ویژه‌ای برخوردار بودند.
امام باقر (علیه‌السّلام) می‌فرماید: کسی که نزد پادشاه ستمگر رود و او را به
تقوا و
ترس از خدا فراخواند و
موعظه کند، پاداشی هم‌وزن پاداش آدمیان و پریان دارد.
پیشگامی در کار خیر و شکستن طلسم جمود و بی‌حالی و تشویق دیگران به انجام نیکی‌ها نیز به نوبه خود از ارزش ویژه‌ای برخوردار است و همواره پیشتازان و پیشکسوتان کارهای خیر بر دیگران امتیاز دارند و قرآن مجید نیز درباره آنان می‌فرماید: «وَ السَابِقوُنَ السّابِقوُنَ • اُولئِکَ الْمُقَرَّبوُنَ • فی جَنّاتِ النَّعیمِ؛
و پیشگامانِ پیشگام، آنان مقربان‌اند، در باغ‌های پرنعمت بهشت (جای دارند).»
نتیجه این که مسلمانان واقعی باید با شاخص‌های یاد شده و دیگر ابزار لازم، به شناخت و ارزیابی و سنجش ارزش‌های دینی، اخلاقی و اجتماعی بپردازند و ضمن پاسداری از آنها در زندگی شخصی و اجتماعی خود، به
دولت اسلامی و دیگر گروه‌ها و دولت‌های پیرو حق و حقیقت کمک کند تا ارزش‌های الهی بر سراسر جامعه‌های انسانی حاکم شود. همچنین باید دست به دست یکدیگر نهند و با تمام توان خویش در محو زشتی‌ها و پلشتی‌ها بکوشند و زمینه هر گونه
فساد و تباهی را از زمین برچینند.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تعظیم شعائر و ارزش ها»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۵/۱۹.
