تقوا و امتحان (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
از اثرات تقواپیشگی موفقیت
متقین در آزمایش‌های الهی می‌باشد.
تقوای الهی، از شرایط عمده موفقیت در آزمایش‌های الهی می‌باشد:
لتبلون فی امولکم وانفسکم ولتسمعن من الذین اوتوا الکتـب من قبلکم ومن الذین اشرکوا اذی کثیرا وان تصبروا وتتقوا فان ذلک من عزم الامور.
به
یقین (همه شما) در
اموال و جان‌های خود،
آزمایش می‌شوید! و از کسانی که پیش از شما به آنها
کتاب (آسمانی) داده شده (یهود)، و (همچنین) از
مشرکان، سخنان آزار دهنده فراوان خواهید شنید! و اگر
استقامت کنید و
تقوا پیشه سازید، (شایسته‌تر است زیرا) این از کارهای مهم و قابل
اطمینان است.
واعلموا انما امولکم واولـدکم فتنة... • یـایها الذین ءامنوا ان تتقوا الله یجعل لکم فرقانـا ویکفر عنکم سیـاتکم ویغفر لکم...
و بدانید
اموال و
اولاد شما، وسیله آزمایش است ...
ای کسانی که
ایمان آورده‌اید! اگر از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، برای شما وسیله‌ای جهت جدا ساختن
حق از
باطل قرار می‌دهد (روشن بینی خاصی که در پرتو آن، حق را از باطل خواهید شناخت) و گناهانتان را می‌پوشاند و شما را می‌آمرزد... .
ان الذین یغضون اصوتهم عند رسول الله اولـئک الذین امتحن الله قلوبهم للتقوی لهم مغفرة...
آنها که صدای خود را نزد
رسول خدا کوتاه می‌کنند همان کسانی هستند که خداوند دلهایشان را برای
تقوا خالص نموده، و برای آنان آمرزش... .
لتبلون فی اموالکم و انفسکم، شما در
جان و
مال، مورد
آزمایش قرار خواهید گرفت، و اصولا این
جهان صحنه آزمایش است و ناگزیر باید خود را آماده مقابله با حوادث و رویدادهای سخت و ناگوار کنید، و این در حقیقت هشدار و آماده باشی است به همه
مسلمانان که
گمان نکنند حوادث سخت زندگی آنها، پایان یافته و یا مثلا با کشته شدن
کعب بن اشرف، شاعر بد
زبان پرخاشگر و آشوب طلب، دیگر ناراحتی و
زخم زبان از دشمن نخواهند دید.
به همین جهت می‌فرماید: و لتسمعن من الذین اوتوا الکتاب من قبلکم و من الذین اشرکوا اذی کثیرا: بطور مسلم در آینده از
اهل کتاب (
یهود و
نصاری) و
مشرکان سخنان ناراحت کننده فراوانی خواهید شنید.
مسئله شنیدن سخنان ناسزا از
دشمن با اینکه جزء آزمایش‌هایی است که در آغاز آیه آمده، ولی بخصوص در اینجا به آن تصریح شده، و این بخاطر اهمیت فوق العاده‌ای است که این موضوع، در
روح انسان‌های حساس و با
شرف دارد چه اینکه طبق جمله مشهور، زخم‌های شمشیر التیام پذیرند اما زخم
زبان التیام نمی‌یابد! و ان تصبروا و تتقوا فان ذلک من عزم الامور، در اینجا وظیفه‌ای را که
مسلمانان در برابر اینگونه حوادث سخت و دردناک دارند بیان می‌کند و می‌گوید: اگر استقامت بخرج دهید، شکیبا باشید، و تقوی و پرهیزکاری پیشه کنید، این از کارهایی است که نتیجه آن روشن است و لذا هر
انسان عاقلی باید تصمیم انجام آن را بگیرد.
عزم در
لغت، به معنی تصمیم محکم است و گاهی به هر چیز محکم نیز گفته می‌شود، بنابراین من عزم الامور، به معنی کارهای شایسته‌ای است که انسان باید روی آن تصمیم بگیرد یا به معنی هرگونه کار محکم و قابل اطمینانی است. تقارن
صبر و تقوی در آیه گویا اشاره به این است که بعضی افراد در عین استقامت و شکیبایی، زبان به ناشکری و
شکایت باز می‌کنند، ولی
مؤمنان واقعی صبر و استقامت را همواره با تقوی می‌آمیزند، و از این امور دورند.
بعضی از افراد
مسلمین تصمیمات سری و سیاسی
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را در نزد مشرکین فاش می‌کرده، و خدا این عمل را
خیانت دانسته و از آن نهی کرده است، و آن را خیانت به خدا و رسول و مؤمنین اعلام نموده است. مؤید این بیان، جمله: و اعلموا انما اموالکم و اولادکم فتنة...،است که بعد از آیه مورد بحث قرار دارد، چون از ظاهر
سیاق بر می‌آید که این جمله با آیه مورد بحث متصل است و بی نیاز و مستقل از آن نیست، و با این حال بخوبی معلوم می‌شود که
موعظه مؤمنین درباره اموال و اولاد با اینکه قبلا ایشان را از خیانت به امانتهای
خدا و رسول و امانتهای خود ایشان نهی کرده بود برای این بوده که آن فرد خیانت کار اسرار و تصمیمات سری رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را به مشرکین گزارش می‌داده تا بدین وسیله
محبت مشرکین را به خود جلب نموده و در نتیجه از اینکه به اموال و اولادش که در
مکه مانده بود
تجاوز کنند جلوگیری به عمل آورد، و خلاصه، منظور آن فرد خیانت کار حفظ
مال و اولاد و امثال آن بوده، هم چنان که نظیرش از
ابی لبابه سرزد، و اسرار آن جناب را برای
بنی قریظه فاش کرد.
این استظهار مؤید آن روایتی است که در شان نزول آیه مورد بحث وارد شده که
ابو سفیان با مال التجاره بسیاری از مکه بیرون آمد و
جبرئیل جریان را به
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم خبر داد و سفارش کرد که با نفرات خود بر سر راه ابو سفیان رفته تصمیم خود را نزد کسی اظهار نکند، یکی از مسلمین از جریان خبردار شده و نامه‌ای به ابی سفیان نوشت و او را از تصمیم آن حضرت خبردار کرد، در این باره آیه نازل شد که: یا ایها الذین آمنوا لا تخونوا الله و الرسول و تخونوا اماناتکم و انتم تعلمون، البته در شان نزول این آیه احادیث دیگری نیز وارد شده.
یا ایها الذین آمنوا ان تتقوا الله یجعل لکم فرقانا و یکفر عنکم سیئاتکم و یغفر لکم و الله ذو الفضل العظیم،
فرقان به معنای چیزی است که میان دو چیز فرق می‌گذارد، و آن در آیه مورد بحث به
قرینه سیاق و تفریعش بر تقوا فرقان میان حق و باطل است، چه در اعتقادات و چه در عمل، فرقان در اعتقادات جدا کردن ایمان و
هدایت است از
کفر و
ضلالت، و در عمل جدا کردن اطاعت و هر عمل مورد خشنودی خدا است از
معصیت و هر عملی که موجب
غضب او باشد، و فرقان در رای و نظر جدا کردن
فکر صحیح است از فکر باطل، همه اینها نتیجه و میوه‌ای است که از
درخت تقوا به
دست می‌آید، در آیه شریفه هم فرقان مقید به یکی از این چند قسم
تفرقه نگشته، و اطلاقش همه را شامل می‌شود، علاوه بر اینکه در آیات قبلی تمامی خیرات و شرور را ذکر کرده بود، پس فرقان در آیه مورد بحث شامل همه انحاء
خیر و شر می‌شود، چون همه احتیاج به فرقان دارند.
نظیر آیه مورد بحث از جهت معنا آیه شریفه: و من یتق الله یجعل له مخرجا و یرزقه من حیث لا یحتسب و من یتوکل علی الله فهو حسبه، است.
و معنای، تکفیر سیئات و آمرزش، در سابق ذکر شد، و آیه شریفه در حقیقت به منزله خلاصه گیری مطالب و اوامر و نواهیی است که آیات سابق متضمن آن بود. و معنایش این است که: اگر از خدا بترسید موجبات رضای خدا برای شما مشتبه به موجبات سخطش نمی‌شود، و اوامر و نواهیی که بیان کردیم به یکدیگر مختلط نمی‌گردد، علاوه اگر از خدا بترسید خداوند
گناهان شما را
تکفیر نموده و شما را می‌آمرزد و خداوند دارای فضل عظیم است.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «موفقیّت در امتحان».
