تقوا و رحمت (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
از جلوه‌های تقواپیشگی رسیدن به
رحمت گسترده
خدا و برخورداری از رحمت خداوند می‌شود.
آراسته شدن به تقوای الهی و
ایمان به
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، موجب نیل به
رحمت گسترده خداوند می‌شود:
یـایها الذین ءامنوا اتقوا الله وءامنوا برسوله یؤتکم کفلین من رحمته...
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! تقوای الهی پیشه کنید و به رسولش ایمان بیاورید تا دو
سهم از رحمتش به شما ببخشد... .
یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله و آمنوا برسوله یؤتکم کفلین من رحمته... ، در این
آیه کسانی را که ایمان آورده‌اند امر می‌کند به
تقوا و به ایمان به
رسول، با اینکه این اشخاص
دعوت دینی را پذیرفته‌اند، و قهرا به خدا و نیز به رسول ایمان آورده‌اند، پس همین امر مجدد به ایمان به رسول دلیل بر این است که مراد از این ایمان، پیروی کامل و
اطاعت تام از رسول است، چه اینکه
امر و نهی رسول مربوط به حکمی از
احکام شرع باشد، و چه اعمال ولایتی باشد که آن جناب بر امور
امت دارد، هم چنان که در جای دیگر فرمود: فلا و ربک لا یؤمنون حتی یحکموک فیما شجر بینهم ثم لا یجدوا فی انفسهم حرجا مما قضیت و یسلموا تسلیما. نه، به پروردگارت
سوگند، ایمان نخواهد آورد، مگر وقتی که تو را در مشاجراتی که بینشان واقع می‌شود حاکم بدانند، و چون
حکم کردی به هیچ وجه در
دل ناراحت نشوند، و بلکه به طور کلی
تسلیم باشند.
پس ایمانی که در آیه مورد بحث بدان امر شده ایمانی است بعد از ایمان، و مرتبه‌ای است از ایمان، بالاتر از مرتبه‌ای که قبلا داشتند، و تخلف از آثارش ممکن بود، مرتبه‌ای است که به خاطر اینکه قوی است اثرش از آن تخلف نمی‌کند، و به همین مناسبت فرمود: یؤتکم کفلین من رحمته، و کفل به معنای حظ و
نصیب است پس کسی که دارای این مرتبه بالای از ایمان باشد ثوابی روی
ثواب دارد، هم چنان که ایمانی روی ایمان دارد.
بعضی از مفسرین گفته‌اند: مراد از دادن دو کفل از رحمت، دادن دو اجری است که به
اهل کتاب هم وعده‌اش داده، گویا فرموده به شما هم دو
اجر می‌دهد، همان دو اجری که به
مؤمنین اهل کتاب
وعده داده بود، چون شما هم در ایمان آوردن به رسولان گذشته خدا و به آخرین رسول او مثل ایشانید، شما هم میان احدی از رسولان او فرق نمی‌گذارید.
تقواپیشگی، سبب برخورداری از رحمت خداوند می‌شود:
... وان تصلحوا وتتقوا فان الله کان غفورا رحیمـا.
و اگر
راه صلاح و
پرهیزگاری پيش گيريد، خداوند آمرزنده و
مهربان است.
.. واتقوا لعلکم ترحمون.
و
پرهیزگاری پيشه نمائيد، باشد كه مورد رحمت (
خدا) قرار گيريد!
او عجبتم ان جاءکم ذکر من ربکم علی رجل منکم لینذرکم ولتتقوا ولعلکم ترحمون.
آیا
تعجب کرده‌اید که دستور آگاه کننده پروردگارتان به وسیله مردی از میان شما به شما برسد، تا (از عواقب اعمال خلاف) بیمتان دهد، و (در پرتو این دستور،) پرهیزگاری پیشه کنید و شاید مشمول رحمت (الهی) گردید؟!
.. قال عذابی اصیب به من اشاء ورحمتی وسعت کل شیء فساکتبها للذین یتقون...
... گفت: مجازاتم را به هر کس بخواهم می‌رسانم و رحمتم همه چیز را فراگرفته و آن را برای آنها که
تقوا پیشه کنند، و
زکات را بپردازند، و آنها که به
آیات ما
ایمان می‌آورند، مقرر خواهم داشت!
جمله محل استشهاد، پاسخ به دعای
موسی علیه‌السّلام است. ولی جمله موصول با صله‌اش عمومیت دارد، زیرا موصول از مبهمات است و تعریف آن به صله است و نمی‌توان آن را به مورد اختصاص داد. از سوی دیگر، رحمت خداوند فراگیر است. ولی «فساکتبها» آن را به
زمان آخرت محدود می‌کند.
وکذلک مکنا لیوسف فی الارض یتبوا منها حیث یشاء نصیب برحمتنا من نشاء ولا نضیع اجر المحسنین• ولاجر الاخرة خیر للذین ءامنوا وکانوا یتقون.
و این گونه ما به
یوسف در سرزمین (
مصر)
قدرت دادیم، که هر جا می‌خواست در آن منزل می‌گزید (و تصرف می‌کرد)! ما رحمت خود را به هر کس بخواهیم (و شایسته بدانیم) می‌بخشیم و
پاداش نیکوکاران را ضایع نمی‌کنیم!
(اما) پاداش
آخرت، برای کسانی که ایمان آورده و پرهیزگاری داشتند، بهتر است!
یوم نحشر المتقین الی الرحمـن وفدا.
در آن روز كه پرهيزگاران را دسته جمعى بسوى خداوند رحمان (و پاداشهاى او) محشور مى‌كنيم ...
واذا قیل لهم اتقوا ما بین ایدیکم وما خلفکم لعلکم ترحمون.
و هر گاه به آنها گفته شود: «از آنچه پیش رو و پشت سر شماست (از عذابهای الهی) بترسید تا مشمول رحمت الهی شوید! » (اعتنا نمی‌کنند).
.. ومن تق السیـات یومئذ فقد رحمته....
... و هر كس را كه در آن
روز از بديها نگاه دارى، مشمول رحمتت ساخته‌اى... .
.. واتقوا الله لعلکم ترحمون• ... واتقوا الله ان الله تواب رحیم.
... و تقوای الهی پیشه کنید، باشد که مشمول رحمت او شوید.
... تقوای الهی پیشه کنید که خداوند
توبه پذیر و
مهربان است!
ان المتقین فی جنـت ونعیم• فمن الله علینا ووقـنا عذاب السموم• انا کنا من قبل ندعوه انه هو البر الرحیم.
ولی پرهیزگاران در میان باغهای
بهشت و نعمت‌های فراوان جای دارند،
اما خداوند بر ما
منت نهاد و از
عذاب کشنده ما را حفظ کرد!
ما از پیش او را می‌خواندیم (و می‌پرستیدیم)، که اوست نیکوکار و
مهربان !»
پس می‌توان گفت که برای خدای تعالی دو قسم رحمت است، یکی رحمت عام که
مؤمن و
کافر، نیکوکار و
فاجر و با
شعور و بی
شعور همه بوسیله آن به وجود آمده و از ابتدای هستی و در مسیر وجودشان مادامی که وجود دارند بوسیله آن روزی می‌خورند. و دیگر رحمت خاص که خود عطیه‌ای است که خداوند آن را تنها به کسانی می‌دهد که دارای
ایمان و
عبودیت باشند، مانند حیات طیب و زندگی نورانی در
دنیا، و جنت و
رضوان در
آخرت که
کفار و مجرمین بخاطر
کفر و جرمشان از آن بهره‌ای ندارند، و بهره آنان چیزی است در مقابل این رحمت مانند
عذاب استیصال و زندگی نکبت بار از دنیا، و
آتش و آلام آن در
آخرت. پس این رحمت است که در مقابل عذاب است نه رحمت واسعه عامه، زیرا عذابی که در مقابل رحمت واسعه قرار بگیرد وجود ندارد بلکه هر موجودی که بتوان کلمه چیز، را بر آن اطلاق کرد مصداقی از مصادیق رحمت عامه واسعه است، حال یا برای خودش رحمت است و یا برای غیر، چون اصل خلقتش به ملاک و به منظور رحمت بوده، بنابراین، چیزی باقی نمی‌ماند که کلمه چیز، بر آن اطلاق بشود، و ما آن را از مصادیق عذاب بشماریم.
وقتی این معنا معلوم شد به خوبی روشن می‌گردد که جمله: عذابی اصیب به من اشاء و رحمتی وسعت کل شی ء، خصوصیت
عذاب و عمومیت رحمت را بیان می‌کند، و اگر میان عذاب و رحمت عامه مقابله انداخته با اینکه میان آن دو تقابل نیست برای این است که با
ذکر رحمت عامه زمینه را برای خصوصی شدن آن در حق پرهیزکاران از
مؤمنین فراهم نموده بفرماید: فساکتبها... . از آنچه گذشت به
دست آمد که سعه رحمت شانی نیست تا در جمله: و رحمتی وسعت کل شی ء، رحمت را مقید به
مشیت تقدیری نموده و بگوییم: در این جمله نیز چیزی نظیر من اشاء، در تقدیر است، زیرا بطوری که از ظاهر آیه بر می‌آید مراد از رحمت، رحمت عامه است که بالفعل همه موجودات را فرا گرفته و لابد خدا خواسته که فرا گرفته، پس اینکه جمعی از مفسرین گفته‌اند در این جمله نیز ان شئت اگر بخواهیم در تقدیر است، صحیح نیست.
فساکتبها للذین یتقون و یؤتون الزکاة و الذین هم بآیاتنا یؤمنون، این جمله تفریع بر جمله: عذابی اصیب به من اشاء و رحمتی... است، و معنای آن این است که لازمه وجوب اصابه عذاب به پاره‌ای از مردم و شمول رحمت بر تمامی موجودات این است که رحمت را بر آن بعض دیگر که عبارتند از: پرهیزکاران و دهندگان
زکات واجب کنم. خدای سبحان مشمولین رحمت خود را به اوصاف عامی توصیف کرده و فرموده: هر کس تقوی داشته باشد و زکات دهد و به
آیات خدا ایمان آورد، و نفرموده: هر کس از شما چنین و چنان باشد، هم چنان که مشمولین عذاب را هم بطور عموم ذکر کرد، و به قوم و قبیله
موسی علیه‌السّلام اختصاص نداد و فرمود: هر که را بخواهم، تا نتیجه این بیان عام نیز عمومیت داشته باشد.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «رحمت».
