• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ثناءالله پانی‌پتی عثمانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



پانیْ پَتی، ثناءالله، قاضی محمد ثناءالله پانی‌پتی عثمانی (۱۱۴۳-۱۲۲۵ق/۱۷۳۰-۱۸۱۰م)، از علما و عرفا و صوفی برجستۀ طریقۀ مجددی نقشبندی، عالم و فقیه حنفی قرن سیزدهم در شبه قاره هند بود.



زادگاه و موطن او پانی‌پت، در نزدیکی دهلی بود و نسب وی با ۱۲ واسطه به شیخ جلال‌الدین چشتی صابری پانی‌پتی (د۷۶۵ق/۱۳۶۴م)، ملقب به کبیرالاولیا، و از جانب او به عثمان‌ بن‌ عَفّان می‌رسید و نسب عثمانی او نیز از همین روست.
ثناءالله از خردسالی استعدادی درخشان داشت و در ۷ سالگی حافظ قرآن بود. وی در نوجوانی زبان عربی را فراگرفت، سپس به دهلی رفت و نزد ولی‌الله بن‌عبدالرحیم عمری (شاه‌ولی‌الله محدث دهلوی (د۱۱۷۶ق/۱۷۶۲م)) فقه و حدیث آموخت و در ۱۸سالگی در فقه و اصول کارآمد گردید و چنان در این علوم چیره شد که شاه‌ عبدالعزیز بن‌ ولی‌الله دهلوی او را «بیهقی وقت» نامید.
[۱] غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۶۸۹، کانپور، ۱۸۹۴م.
[۳] عبدالله مجددی، مقامات مظهریه، ج۱، ص۸۳، استانبول، ۱۹۸۶م.
[۴] رحمان علی و محمد عبدالشکور، تذکرۀ علمای هند، ج۱، ص۳۸، لکهنو، ۱۳۳۲ق/۱۹۱۴م.



وی همچنین در جوانی به سلوک و تصوف روی آورد و نخست به شیخ محمد عابد لاهوری سنّامی (د۱۱۶۰ق/۱۷۴۷م) دست ارادت داد و به سفارش همو پس از وفات وی به مریدی نزد میرزا مظهر جان‌جانان (د۱۱۹۵ق/۱۷۸۱م) رفت.
ثناءالله که به ارشاد شیخ خود بیش‌تر اوقاتش را به ذکر و مراقبه و قرائت قرآن می‌گذرانید، در مدتی کوتاه به مراتب بلندی رسید. میرزا مظهر به ثناءالله علاقۀ بسیار داشت و او را به دلیل جدیت در سلوک، دیانت و تقوا «علم‌ الهدیٰ» لقب داد و خلیفۀ خود گردانید.
[۵] غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۶۸۹، کانپور، ۱۸۹۴م.
[۷] عبدالله مجددی، مقامات مظهریه، ج۱، ص۸۳-۸۴، استانبول، ۱۹۸۶م.
ثناءالله آن‌گاه به پانی‌بت بازگشت و در آن‌جا چندی منصب قضا و حل اختلافات میان مردم را برعهده گرفت و به همین سبب، به قاضی نیز نام‌بردار شد.
[۸] عبدالله مجددی، مقامات مظهریه، ج۱، ص۸۵، استانبول، ۱۹۸۶م.
[۹] اردو دائرة المعارف اسلامیه، لاهور، ج۶، ص۱۰۳۳، ۱۹۶۲م.



وی از گرایش مردم زادگاهش به تشیع ناخرسند بود و آن را انحراف از صراط مستقیم می‌انگاشت و به این منظور کتاب سیف‌المسلول را در رد عقاید شیعه تألیف کرد.
[۱۰] Rizvi, A A, A Socio،Intellectual History of The Isnā’Ashari Sh’Is in India, Canberra, ۱۹۸۶، ج۲، ص۶۸.



پانی پتی در ذکر و عبادت و دیانت گامی راسخ داشت و نزد پیر خود چنان منزلتی یافت که میرزا مظهر به او لقب «عَلَم الهدی» داد. همچنین شاه عبدالعزیز او را به سبب تبحّر در فقه و حدیث ، «بیهقی وقت» می خواند. پانی پتی به صدور فتاوی و حل معضلات و مرافعات مردم مبادرت می‌کرد، ازینرو او را قاضی نیز خوانده اند.
[۱۲] رحمان علی، تذکرة علمای هند، ج۱، ص۳۸، لکهنو ۱۹۱۴.
[۱۳] غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۶۸۹۶۹۰، ج ۱، کانپور .



وی در ۱۲۲۵ در پانی پت از دنیا رفت،
[۱۵] رحمان علی، تذکرة علمای هند، ج۱، ص۳۸، لکهنو ۱۹۱۴.
ولی غلام سرور
[۱۶] غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۶۹۰، ج ۱، کانپور .
وفات او را در ۱۲۱۶ ذکر کرده است.


وی دارای تألیفات متعددی است که برخی از آن‌ها به صورت نسخۀ خطی است و برخی دیگر به چاپ رسیده‌اند. آثار او به ترتیب موضوع اینهاست:

۶.۱ - اخلاق و تصوف

۱. ارشاد الطالبین، به فارسی در ۵ مقام و هر مقام شامل چند فصل که به موضوعاتی چون ولایت، ناقصان، مرشدان، آداب ترقی و حصول، و مراتب قرب‌الاهی می‌پردازد.
[۱۷] احمد منزوی، خطی مشترک، ج۳، ص۱۲۴۰.
[۱۸] عارف نوشاهی، فهرست کتابهای چاپ سنگی و کمیاب کتابخانۀ گنج‌بخش، ج۱، ص۱۱۱، اسلام‌آباد، ۱۳۶۵ش.
[۱۹] خانبابا مشار، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۲۷۸، تهران، ۱۳۴۰ش.
۲. معرفت شیخ کامل، به فارسی
[۲۰] احمد منزوی، خطی، ج۲، ص۱۳۹۸.
۳. محبوب العارفین، به فارسی،.
[۲۱] خانبابا مشار، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۲۸۰، تهران، ۱۳۴۰ش.
۴. رساله در مسئلۀ سماع و وحدت وجود.
[۲۲] اردو دائرة المعارف اسلامیه، لاهور، ج۶، ص۱۰۳۴، ۱۹۶۲م.
۵. حواشی بر المقالة المرضیة (الوضیّة) فی النصیحة و الوصیة، که وصیت‌نامۀ اخلاقی شاه ولی‌الله دهلوی است و ثناءالله بر وصایای سوم، چهارم، پنجم و هفتم آن شروحی به فارسی نوشته است.
[۲۳] احمد منزوی، خطی مشترک، ج۴، ص۲۴۶۳-۲۴۶۴.
[۲۴] عارف نوشاهی، فهرست کتابهای چاپ سنگی و کمیاب کتابخانۀ گنج‌بخش، ج۱، ص۹۹-۱۰۰، اسلام‌آباد، ۱۳۶۵ش.
[۲۵] اختر راهی، ترجمه‌های متون فارسی به زبانهای پاکستانی، ج۱، ص۳۳، اسلام‌آباد، ۱۹۸۶م.


۶.۲ - فقه و حقوق

۱. حقیقة (حقوق) الاسلام، به فارسی و در ۷قسم، دربارۀ حق الله و حقوق گروه‌های مختلف مردم بر یکدیگر است.
[۲۶] احمد منزوی، فهرستوارۀ کتاب‌های فارسی، ج۶، ص۴۳۲، تهران، ۱۳۷۶ش.
[۲۷] اختر راهی، ترجمه‌های متون فارسی به زبانهای پاکستانی، ج۱، ص۱۶، اسلام‌آباد، ۱۹۸۶م.
[۲۸] خانبابا مشار، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۲۷۹، تهران، ۱۳۴۰ش.
۲. الاخذ بالاقوی، که در آن مسائل را همراه با مآخذ، دلائل و آراء ائمۀ چهارگانۀ اهل سنت بیان کرده است.
[۳۰] عبدالحی حسنی، الثقاقة الاسلامیة فی الهند، ج۱، ص۱۱۲، دمشق، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۳. مالابُدّمنه، در فقه حنفی، به نظم فارسی و در ۹کتاب و یک خاتمه که از کتاب‌های درسی متداول در شبه قاره است.
[۳۱] احمد منزوی، خطی مشترک، ج۱۴، ص۷۰۱-۷۰۳.
[۳۲] خانبابا مشار، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۲۸۰، تهران، ۱۳۴۰ش.
[۳۳] اختر راهی، ترجمه‌های متون فارسی به زبانهای پاکستانی، ج۱، ص۲۲، اسلام‌آباد، ۱۹۸۶م.
۴. رساله در حرمت غنا، به فارسی. ۵. رساله در حرمت متعه. ۶. رساله در عُشر و خراج.
[۳۵] عبدالحی حسنی، الثقاقة الاسلامیة فی الهند، ج۱، ص۲۲۲، دمشق، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۳۶] خانبابا مشار، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۲۸۰، تهران، ۱۳۴۰ش.
[۳۷] رحمان علی و محمد عبدالشکور، تذکرۀ علمای هند، ج۱، ص۳۸، لکهنو، ۱۳۳۲ق/۱۹۱۴م.


۶.۳ - قرآن و حدیث

۱. تفسیر مظهری، به زبان عربی در ۷ جلد که حاوی مباحثی در فقه با گرایش حنفی و نیز تصوف است و در آن از تفاسیر معروف قدما نظیر طبری، بغوی و بیضاوی، و نیز آثار ابن اسحاق، کلبی، ابن کیسان، اخفش، زمخشری و فیروزآبادی بهرۀ بسیار گرفته شده است. مؤلف این تفسیر را پس از مرگ شیخ خود، میرزا مظهر و به یاد و نام او تألیف کرده است.
[۳۸] عبدالحی حسنی، الثقاقة الاسلامیة فی الهند، ج۱، ص۱۶۶، دمشق، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۳۹] اردو دائرة المعارف اسلامیه، لاهور، ج۶، ص۱۰۳۳، ۱۹۶۲م.
[۴۰] رحمان علی و محمد عبدالشکور، تذکرۀ علمای هند، ج۱، ص۳۸، لکهنو، ۱۳۳۲ق/۱۹۱۴م.
[۴۱] S، GAL, S، ج۲، ص۵۴.
۲. جواهرالقرآن، که در خصوص اشارات قرآنی است.
[۴۲] اردو دائرة المعارف اسلامیه، لاهور، ج۶، ص۱۰۳۳، ۱۹۶۲م.
۳. حلیة‌ النبی، به فارسی
[۴۳] احمد منزوی، فهرستوارۀ کتاب‌های فارسی، ج۳، ص۱۶۲۵، تهران، ۱۳۷۶ش.
۴. شرح دعای حزب البحر، به فارسی که در آن اجازه‌نامۀ قرائت مؤلف از شیخ خود تا شیخ شاذلی آمده است.
[۴۴] احمد منزوی، خطی مشترک، ج۱۴، ص۸۴۵.
[۴۵] عبدالحی حسنی، الثقاقة الاسلامیة فی الهند، ج۱، ص۲۰۶، دمشق، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۵. فضایل نماز.
[۴۶] احمد منزوی، خطی مشترک، ج۳، ص۱۷۴۶.
۶. ترجمۀ تذکرة الموتیٰ و القبور، که ترجمۀ فارسی کتاب جلال‌الدین سیوطی است. ۷. تذکرة المعاد (قیامت‌نامه) به فارسی که بجز باب اول (که خود آن را تألیف کرده) برگزیده‌ای از کتاب سیوطی با عنوان البدور السافرة فی امور الآخرة است و در ۵ باب تنظیم شده است.
[۴۷] عارف نوشاهی، فهرست کتابهای چاپ سنگی و کمیاب کتابخانۀ گنج‌بخش، ج۱، ص۵۰-۵۱، اسلام‌آباد، ۱۳۶۵ش.
[۴۸] احمد منزوی، خطی مشترک، ج۲، ص۱۰۶۳-۱۰۶۴.
[۴۹] خانبابا مشار، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۲۷۹، تهران، ۱۳۴۰ش.
[۵۰] اختر راهی، ترجمه‌های متون فارسی به زبانهای پاکستانی، ج۱، ص۳۰، اسلام‌آباد، ۱۹۸۶م.
[۵۱] اختر راهی، ترجمه‌های متون فارسی به زبانهای پاکستانی، ج۱، ص۳۸۶، اسلام‌آباد، ۱۹۸۶م.


۶.۴ - عقاید و کلام

۱. نجم‌الهدایة، به فارسی که به روش پرسش و پاسخ و با گرایش صوفیانه به موضوع فرق اسلامی پرداخته است.
[۵۲] احمد منزوی، خطی مشترک، ج۲، ص۱۱۹۸.
[۵۳] فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخانۀ ندوة العلماء لکهنو، دهلی نو، ج۲، ص۱۵۳، ۱۳۶۵ش.
۲. فایدۀ جلیله، در رد تصوف و فلسفه.
[۵۴] احمد منزوی، خطی مشترک، ج۳، ص۱۷۲۳.
۳. سیف المسلول (شمشیر آخته)، به فارسی و در رد تشیع که از لحاظ شناخت حیات فکری ـ اجتماعی شیعیان هند ۱۳ق/۱۹م مورد توجه محققان قرار گرفته است.
[۵۵] Rizvi, A A, A Socio،Intellectual History of The Isnā’Ashari Sh’Is in India, Canberra, ۱۹۸۶، ج۲، ص۶۸.
[۵۷] عبدالحی حسنی، الثقاقة الاسلامیة فی الهند، ج۱، ص۲۲۲، دمشق، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۴. رسالۀ احقاق، به فارسی که در پاسخ به اعتراض‌ها و اشکال‌های شیخ عبدالحق محدث دهلوی بر مجدد الف‌ثانی نوشته شده است.
[۵۸] احمد منزوی، خطی مشترک، ج۳، ص۱۴۷۹.

دو کتاب دیگر نیز به فارسی از وی یاد کرده‌اند: شهاب ثاقب،،
[۵۹] فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخانۀ ندوة العلماء لکهنو، دهلی نو، ج۲، ص۱۵۷، ۱۳۶۵ش.
[۶۰] محمد اکرام، رود کوثر، ج۱، ص۶۴۹، لاهور، ۱۹۸۶م.
[۶۱] تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان و هند، لاهور، ج۳، ص۲۹۷، ۱۹۷۲م.
و وصیت‌نامه، که آن را در ۸۰ سالگی خطاب به خانواده و دوستان خود نوشته است.
[۶۲] عارف نوشاهی، فهرست کتاب‌های چاپ سنگی و کمیاب کتابخانۀ گنج‌بخش، ج۱، ص۹۸۹، اسلام‌آباد، ۱۳۶۵ش.
[۶۳] اختر راهی، ترجمه‌های متون فارسی به زبانهای پاکستانی، ج۱، ص۴۵، اسلام‌آباد، ۱۹۸۶م.



(۱) اردو دائرة المعارف اسلامیه، لاهور، ۱۹۶۲م.
(۲) محمد اکرام، رود کوثر، لاهور، ۱۹۸۶م.
(۳) تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان و هند، لاهور، ۱۹۷۲م.
(۴) اختر راهی، ترجمه‌های متون فارسی به زبانهای پاکستانی، اسلام‌آباد، ۱۹۸۶م.
(۵) رحمان علی و محمد عبدالشکور، تذکرۀ علمای هند، لکهنو، ۱۳۳۲ق/۱۹۱۴م.
(۶) عبدالحی حسنی، الثقاقة الاسلامیة فی الهند، دمشق، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۷) عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۸ق/۱۹۵۹م.
(۸) غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، کانپور، ۱۸۹۴م.
(۹) فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخانۀ ندوة العلماء لکهنو، دهلی نو، ۱۳۶۵ش.
(۱۰) عبدالله مجددی، مقامات مظهریه، استانبول، ۱۹۸۶م.
(۱۱) خانبابا مشار، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، تهران، ۱۳۴۰ش.
(۱۲) احمد منزوی، خطی.
(۱۳) احمد منزوی، خطی مشترک.
(۱۴) احمد منزوی، فهرستوارۀ کتابهای فارسی، تهران، ۱۳۷۶ش.
(۱۵) عارف نوشاهی، فهرست کتابهای چاپ سنگی و کمیاب کتابخانۀ گنج‌بخش، اسلام‌آباد، ۱۳۶۵ش.
(۱۶) GAL, S.
(۱۷) Rizvi, A A, A Socio-Intellectual History of The Isnā’Ashari Sh’Is in India, Canberra, ۱۹۸۶.


۱. غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۶۸۹، کانپور، ۱۸۹۴م.
۲. عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر، ج۷، ص۹۴۲.    
۳. عبدالله مجددی، مقامات مظهریه، ج۱، ص۸۳، استانبول، ۱۹۸۶م.
۴. رحمان علی و محمد عبدالشکور، تذکرۀ علمای هند، ج۱، ص۳۸، لکهنو، ۱۳۳۲ق/۱۹۱۴م.
۵. غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۶۸۹، کانپور، ۱۸۹۴م.
۶. عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر، ج۷، ص۹۴۲.    
۷. عبدالله مجددی، مقامات مظهریه، ج۱، ص۸۳-۸۴، استانبول، ۱۹۸۶م.
۸. عبدالله مجددی، مقامات مظهریه، ج۱، ص۸۵، استانبول، ۱۹۸۶م.
۹. اردو دائرة المعارف اسلامیه، لاهور، ج۶، ص۱۰۳۳، ۱۹۶۲م.
۱۰. Rizvi, A A, A Socio،Intellectual History of The Isnā’Ashari Sh’Is in India, Canberra, ۱۹۸۶، ج۲، ص۶۸.
۱۱. عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر، ج۷، ص۹۴۲.    
۱۲. رحمان علی، تذکرة علمای هند، ج۱، ص۳۸، لکهنو ۱۹۱۴.
۱۳. غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۶۸۹۶۹۰، ج ۱، کانپور .
۱۴. عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر، ج۷، ص۹۴۲.    
۱۵. رحمان علی، تذکرة علمای هند، ج۱، ص۳۸، لکهنو ۱۹۱۴.
۱۶. غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۶۹۰، ج ۱، کانپور .
۱۷. احمد منزوی، خطی مشترک، ج۳، ص۱۲۴۰.
۱۸. عارف نوشاهی، فهرست کتابهای چاپ سنگی و کمیاب کتابخانۀ گنج‌بخش، ج۱، ص۱۱۱، اسلام‌آباد، ۱۳۶۵ش.
۱۹. خانبابا مشار، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۲۷۸، تهران، ۱۳۴۰ش.
۲۰. احمد منزوی، خطی، ج۲، ص۱۳۹۸.
۲۱. خانبابا مشار، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۲۸۰، تهران، ۱۳۴۰ش.
۲۲. اردو دائرة المعارف اسلامیه، لاهور، ج۶، ص۱۰۳۴، ۱۹۶۲م.
۲۳. احمد منزوی، خطی مشترک، ج۴، ص۲۴۶۳-۲۴۶۴.
۲۴. عارف نوشاهی، فهرست کتابهای چاپ سنگی و کمیاب کتابخانۀ گنج‌بخش، ج۱، ص۹۹-۱۰۰، اسلام‌آباد، ۱۳۶۵ش.
۲۵. اختر راهی، ترجمه‌های متون فارسی به زبانهای پاکستانی، ج۱، ص۳۳، اسلام‌آباد، ۱۹۸۶م.
۲۶. احمد منزوی، فهرستوارۀ کتاب‌های فارسی، ج۶، ص۴۳۲، تهران، ۱۳۷۶ش.
۲۷. اختر راهی، ترجمه‌های متون فارسی به زبانهای پاکستانی، ج۱، ص۱۶، اسلام‌آباد، ۱۹۸۶م.
۲۸. خانبابا مشار، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۲۷۹، تهران، ۱۳۴۰ش.
۲۹. عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر، ج۷، ص۹۴۲.    
۳۰. عبدالحی حسنی، الثقاقة الاسلامیة فی الهند، ج۱، ص۱۱۲، دمشق، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۳۱. احمد منزوی، خطی مشترک، ج۱۴، ص۷۰۱-۷۰۳.
۳۲. خانبابا مشار، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۲۸۰، تهران، ۱۳۴۰ش.
۳۳. اختر راهی، ترجمه‌های متون فارسی به زبانهای پاکستانی، ج۱، ص۲۲، اسلام‌آباد، ۱۹۸۶م.
۳۴. عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر، ج۷، ص۹۴۲.    
۳۵. عبدالحی حسنی، الثقاقة الاسلامیة فی الهند، ج۱، ص۲۲۲، دمشق، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۳۶. خانبابا مشار، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۲۸۰، تهران، ۱۳۴۰ش.
۳۷. رحمان علی و محمد عبدالشکور، تذکرۀ علمای هند، ج۱، ص۳۸، لکهنو، ۱۳۳۲ق/۱۹۱۴م.
۳۸. عبدالحی حسنی، الثقاقة الاسلامیة فی الهند، ج۱، ص۱۶۶، دمشق، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۳۹. اردو دائرة المعارف اسلامیه، لاهور، ج۶، ص۱۰۳۳، ۱۹۶۲م.
۴۰. رحمان علی و محمد عبدالشکور، تذکرۀ علمای هند، ج۱، ص۳۸، لکهنو، ۱۳۳۲ق/۱۹۱۴م.
۴۱. S، GAL, S، ج۲، ص۵۴.
۴۲. اردو دائرة المعارف اسلامیه، لاهور، ج۶، ص۱۰۳۳، ۱۹۶۲م.
۴۳. احمد منزوی، فهرستوارۀ کتاب‌های فارسی، ج۳، ص۱۶۲۵، تهران، ۱۳۷۶ش.
۴۴. احمد منزوی، خطی مشترک، ج۱۴، ص۸۴۵.
۴۵. عبدالحی حسنی، الثقاقة الاسلامیة فی الهند، ج۱، ص۲۰۶، دمشق، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۴۶. احمد منزوی، خطی مشترک، ج۳، ص۱۷۴۶.
۴۷. عارف نوشاهی، فهرست کتابهای چاپ سنگی و کمیاب کتابخانۀ گنج‌بخش، ج۱، ص۵۰-۵۱، اسلام‌آباد، ۱۳۶۵ش.
۴۸. احمد منزوی، خطی مشترک، ج۲، ص۱۰۶۳-۱۰۶۴.
۴۹. خانبابا مشار، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۲۷۹، تهران، ۱۳۴۰ش.
۵۰. اختر راهی، ترجمه‌های متون فارسی به زبانهای پاکستانی، ج۱، ص۳۰، اسلام‌آباد، ۱۹۸۶م.
۵۱. اختر راهی، ترجمه‌های متون فارسی به زبانهای پاکستانی، ج۱، ص۳۸۶، اسلام‌آباد، ۱۹۸۶م.
۵۲. احمد منزوی، خطی مشترک، ج۲، ص۱۱۹۸.
۵۳. فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخانۀ ندوة العلماء لکهنو، دهلی نو، ج۲، ص۱۵۳، ۱۳۶۵ش.
۵۴. احمد منزوی، خطی مشترک، ج۳، ص۱۷۲۳.
۵۵. Rizvi, A A, A Socio،Intellectual History of The Isnā’Ashari Sh’Is in India, Canberra, ۱۹۸۶، ج۲، ص۶۸.
۵۶. عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر، ج۷، ص۹۴۲.    
۵۷. عبدالحی حسنی، الثقاقة الاسلامیة فی الهند، ج۱، ص۲۲۲، دمشق، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۵۸. احمد منزوی، خطی مشترک، ج۳، ص۱۴۷۹.
۵۹. فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخانۀ ندوة العلماء لکهنو، دهلی نو، ج۲، ص۱۵۷، ۱۳۶۵ش.
۶۰. محمد اکرام، رود کوثر، ج۱، ص۶۴۹، لاهور، ۱۹۸۶م.
۶۱. تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان و هند، لاهور، ج۳، ص۲۹۷، ۱۹۷۲م.
۶۲. عارف نوشاهی، فهرست کتاب‌های چاپ سنگی و کمیاب کتابخانۀ گنج‌بخش، ج۱، ص۹۸۹، اسلام‌آباد، ۱۳۶۵ش.
۶۳. اختر راهی، ترجمه‌های متون فارسی به زبانهای پاکستانی، ج۱، ص۴۵، اسلام‌آباد، ۱۹۸۶م.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پانی پتی، ثناءالله»، شماره۵۴۷۲.    
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ثناءالله پانی‌پتی»، شماره۲۶۵۲.    






جعبه ابزار