حسن بن یوسف حلی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

حسن بن یوسف بن علی بن مطهر حلی، معروف به علامه حلی یکی از اعجوبه های روزگار است در فقه، اصول و کلام و منطق و فلسفه و رجال و غیره کتاب نوشته است درحدود صد کتاب از آثار خطی یا چاپی او شناخته شده که بعضی از آنها به تنهایی (مانندتذکره الفقها) کافی است که نبوغ او را نشان دهد علامه کتب زیادی دارد که غالب آنهامانند کتابهای محقق حلی در زمانهای بـعد از او از طرف فقها، شرح و حاشیه شده است کتب معروف فقهی علامه عبارت است از ارشاد، تبصرة المتعلمین، قواعد الاحکام، تحریر، تذکرة الفقها ، مختلف الشیعه، المنتهی و.

---

وی در روز ۲۹ ماه مبارک رمضان سال ۶۴۸هجری در شهر حله متولد شد .تولد او در یک خانواده علمی و روحانی بوده است.
از اوان کودکی به تحصیل علم و کسب کمال پرداخت ادبیات عرب و علوم مقدماتی و متداول عصر را در حـلـه نزد پدر دانشمندش و سایر علمای بزرگ آن منطقه، همچون دایی بزرگوارش محقق حلی و پسر عم مادرش شیخ نجیب الدین یحیی بن سعید و سید احمد بن طاوس و رضی الدین علی بن طاوس و حـکیم مشهور ابن میثم بحرانی مؤلف شرح نهج البلاغه آموخت هنوز سنین عـمـرش به حد بلوغ نرسیده بود که از تحصیل علوم مقدماتی فراغت یافت و به مقام عالی اجتهاد نـائل آمـدو از همان روزها آوازه فضل و نبوغ و هوش سرشار او همه جا طنین افکند و آینده بسیار درخشانی را به او نوید داد.

---

او در معقول و منقول، محضر اساتید بزرگواری را درک کرده است .

۲.۱ - اساتید معقول

خواجه نصیر الدین طوسی
کاتبی قزوینی
حکیم منطقی شافعی معروف به دبیران

۲.۲ - اساتید منقول

محقق حلی
شیخ سدید الدین یوسف
سید احمد بن طاوس
برادرش سید علی بن طاوس
ابن میثم بحرانی
پسر عـمـوی مـادر خویش، شیخ نجیب الدین یحیی
شیخ تقی الدین عبداللّه بن جعفر بن علی صباغ حنفی
شیخ عزالدین فاروقی واسطی

---

از مشایخ روایتی او علاوه بر اساتید مذکور، خود از شیخ مفید الدین بن جهم فقیه اسلامی و شیخ نجیب الدین محمد بن نمای حلی و سید عبدالکریم بن طاوس صاحب کتاب فرحه الغری و علی بن عیسی اربلی صاحب کتاب کشف الغمه نام برد.

---

او دارای حـوزه وسـیـع و پـربرکتی بوده است و شاگردان متعددی از مکتب فقه و اصول او فارغ التحصیل گردیده اند و جالب توجه آن است که خواجه نصیر الدین طوسی را از شاگردان فقهی او به شمار آورده اند، آنچنان که او استاد معقول وریاضیات علامه بوده است و این نوع مبادله و تفاهم فرهنگی در جمع دانشمندان مابی سابقه نبوده است.

---

علامه حلی یکی از پرکارترین و موفق ترین فقهای نامدار شیعه از نظر تالیف به شمار می آید و طبق احـصـا و شـمارشی که از تالیفات او به عمل آورده اند، با تقسیم به روزهای عمر او، به هر روز آن تا هـزار سـطـر رسـیـده اسـت و این امر، از کرامتها وتاییدات الهی حکایت دارد، حالا آیا او هم مانند مـرحـوم مـجلسی از دستیاران ومعاونان و شاگردان خویش بهره جسته است یا آنکه اغلب اوقات خـود را بـه تـالـیف وتصنیف اشتغال ورزیده است، چندان مهم نیست، آنچه بالعیان و بالمشاهده مـی بـیـنـیـم،ایـن اسـت کـه کـثـرت و اتـقان و استحکام تالیفات او از یک عمر پربرکت و توام با تـوفـیـق،حکایتها دارد و نوع تالیفات او نشانگر این معنی است که از فکر وقاد و نظر صائب خود او سریان و جریان پیدا کرده است، چون ابتکارات و تراوشهای فکری برجسته را نمی توان بر عهده فرد امین یا فاضل دیگری گذاشت، یا محصول فکری آنان را به حساب خویش گذاشت، و نوع آثار علامـه از قـسـم اول می باشد و این احتمال هم وجود دارد که علامه تکمیل کتابهای ناقص خود را بر عـهده فرزند مجتهدش فخرالمحققین نهاده باشد، که اصل فکر مربوط به خود او بوده و تنظیم و تـحریر وتنسیق مربوط به دیگران بوده باشد چون فخرالمحققین با عمر پربرکت هشتاد و یک ساله خویش در تکمیل کتابهای پدر کوشیده است، و از خود او و به نام او چندان کتاب باقی نمانده است.
سید مصطفی تفرشی، صاحب کتاب نقد الرجال می گوید: علامه آن قدرفضیلت و شان و اعـتـبـار دارد کـه بهتر آن است که توصیف نشود، چون توصیفها وتعریفهای من چیزی بر شان او نمی افزاید او بیش از ۷۰ جلد کتاب دارد که هر کدام نشانگر نوعی از فضیلت و نبوغ و علم و دانش اوست.
صاحب روضات بعد از نقل این سخن می افزاید: او بیش از ۹۰ جلد تالیف دارد ولی به تـعبیر استاد شهید مطهری، او در حدود ۱۰۰ جلد کتاب شناخته شده وناشناخته دارد، چون خود علامه در کتاب الخلاصه بیش از این رقم را معرفی نموده است.
عـالـم مـتتبع و دانشمند نامی مرحوم مدرس صاحب کتاب ریحانة الادب درشرح حال او بیش از ۱۲۰ جـلـد کـتاب را با نام و عنوان تحقیقی آنها نام می برد و ما برخی از آنها را برگزیده و در اینجا می آوریم و طالبان تفصیل را به خود آن کتاب ارجاع می دهیم:
۱ ـ الابحاث المفیده فی تحصیل العقیده (کلام).
۲ ـ ابطال الجبر (کلام).
۳ ـ الفین بین الصدق و المین (در امامت و ولایت).
۴ ـ تبصرة المتعلمین فی احکام الدین که بارها در ایران به چاپ رسیده است.
۵ ـ تذکرة الفقها (در فقه استدلالی) در دو مجلد محتوی اکثر ابواب فقه.
۶ ـ تسلیک الاذهان الی احکام الایمان (در فقه) در یک مجلد.
۷ ـ تلخیص الکشاف (در تفسیر قرآن مجید).
۸ ـ تلخیص المرام فی معرفة الاحکام (در فقه).
۹ ـ شرح تجرید خواجه نصیر الدین طوسی که به کشف المراد معروف است.
۱۰ ـ منهاج الاستقامه که ابن تیمیه در رد آن چند مقاله نوشته و پاسخ شنیده است.
۱۱ ـ القواعد (قواعد الاحکام) که در آن کتاب بیش از ۴۰ هزار فرع فقهی را عنوان نموده است (در ۱۰ جلد).
۱۲ ـ الارشاد.
۱۳ - مختلف الشیعة.
۱۴ - منتهی المطلب فی تحقیق المذهب.
۱۵- خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال
و جز اینها بیش از یکصد جلد دیگر تالیف دارد .

---

۶.۱ - گفتار صاحب مستدرک

مـحـدث متتبع و دانشمند نامی، محدث نوری (ره) در کتاب مستدرک وسائل الشیعه در مورد او چنین می نگارد:.
علامه حلی شیخ بزرگوار و جلیل القدر اقیانوس علوم، و غواص فضائل وحکمتها، حافظ ناموس هدایت و ارشاد و شکننده ناقوس ضلالت، پاسدار حریم دین، زائل کننده آثار فسادگران او در جمع علما و دانشمندان اسلام، همانند بدر (ماه شب چهارده) در میان ستارگان می درخشد و نسبت به دشـمـنـان و بـدخـواهـان سیاه دل،شدیدتر از عذاب زهرناک و برنده تر از شمشیر مسموم است او دارنـده مـقـامـات فـاخـره و کـرامات درخشان و سعادتهای ظاهری است او زبان گویای فقها و متکلمین،محدثین، مفسرین و ترجمان حکما و عرفا ی سالکین متبحر است او فردی است که لقب آیة الله تام و کامل، شایسته اوست رحمتها و عنایات خاص خدا شامل حال اوباد.

۶.۲ - گفتار صاحب ریاض

رجـالی معروف، صاحب ریاض العلما درباره او گوید: پیشوای وارسته،عالم عامل، فاضل کامل، شـاعـر ماهر، علامه علما، فهامه فضلا، استاد جهان، معروف در بین ما به علامه علی الاطلاق مـوصـوف بـا نـهـایت علم، فهم، کمال او فرزند خواهرمحقق می باشد و او آیة الله روی زمین مـی بـاشـد او حـقوق بی شماری از نظر زبان، بیان و قلم بر عهده طائفه شیعه امامیه دارد او جامع عـلوم مختلف و مصنف در رشته های گوناگون آن بود او به تنهایی فقیه، حکیم، متکلم، محدث، اصولی، ادیب و شاعرماهری بود من برخی از اشعار او را در اردبیل دیدم که به کمال جودت طبع او در نظم و شعر دلالت دارد.

---

تـجـلـیل و توصیف از مقام علمی علامه حلی اختصاص به علما شیعه ندارد،بلکه دانشمندان اهل سنت نـیـز او را مـورد تـوصیف و تجلیل قرار داده اند از باب نمونه،ابن حجر عسقلانی در کتاب لسان المیزان درباره او گوید:
ابن یوسف بن المطهر الحلی، عالم شیعه و پیشوا و مؤلف آنان است او آیت حق در ذکاوت بود المختصر ابن حاجب را شرح زیبایی نمود او همان فردی است که شیخ تقی الدین بن تیمیه در کـتـاب خـود ردی بـر او نوشته است و کتاب او معروف به رد بر رافضی است ابن مطهر بسیار خوش اخلاق و خوش برخورد بود هنگامی که کتاب ردیه ابن تیمیه به دست او رسید، گفت: اگر او می فهمید که من چه می گویم، به اوپاسخ می دادم.
از ایـن نوع کلمات و سخنان توصیفی، در مورد آن مجتهد والامقام به کثرت وفراوانی وجود دارد که به نقل یک نمونه بسنده گردید.

---

او پس از عمری تلاش و کوشش در راه احیای شریعت، در یازدهم یا بیست ویکم محرم الحرام ۷۲۶ هجرت در حله وفات یافت و جنازه او به نجف اشرف حمل گردید و در جنب رواق مطهر مرتضوی (ع) از ایوان طلا دفن شد و در مقابل آن، مزار شیخ احمد مقدس اردبیلی قرار گرفته است.

---