حق المبین فی تصویب المجتهدین و تخطئة الاخباریین (کتاب))
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الحق المبین فی تصویب المجتهدین و تخطئة الاخباریین»، تالیف
شیخ جعفر کاشف الغطاء ، به زبان عربی است. نویسنده، در این اثر، به بررسی آراء علمای اصولی و اخباری پرداخته است.
در حاشیه چاپ سنگی این اثر، کتاب دیگری به نام «
فاروق الحق » به قلم سید محمد دزفولی نگارش شده است. در واقع شیخ جعفر در «
الحق المبین »، فرق‌های میان
اخباریان و
اصولیان را مورد بررسی قرار داده و سید محمد دزفولی در «فاروق الحق»، اختلافات را به ۸۶ رسانیده است.
مباحث کتاب «الحق المبین»، در قالب هشت «مطلب» ارائه شده، آن گاه در خاتمه، ۱۶ قاعده که در امر استنباط بسیار مورد نیاز است، ذکر شده است.
در برابر علمای اخباری که غالبا معتقد به عدم
حجیت ظواهر کتاب هستند، اندیشمندان اصولی، به حجیت ظواهر
آیات قرآن اعتقاد دارند. آنان با رد استدلال‌های اخباری‌ها به استدلال بر حجیت ظواهر کتاب می‌پردازند.
شیخ جعفر کاشف الغطا، از بزرگان مکتب اصولی است که مبارزات علمی و عملی زیادی در برابر اخباری‌ها داشت.
وی، در رد اولین استدلال اخباری‌ها، در کتاب «الحق المبین» می‌نویسد:
«منع از عمل به ظواهر کتاب مگر به واسطه
ائمه اطهار علیه‌السّلام ، با آیات فراوانی که در کتاب وجود دارد، تعارض دارد؛ آیاتی با این مضمون که قرآن، عربی مبین است و کتاب هدایت و تبیان به سوی حق و
صراط مستقیم است و بشارت می‌دهد
مؤمنان را و انذار می‌کند
کافران را و مذمت می‌کند کسانی را که در آن تدبر نمی‌کنند و...» .
کاشف الغطا، در ادامه، چنین نتیجه گیری می‌کند: اگر که قائل به عدم حجیت ظواهر کتاب باشیم، چنین اعتقادی با «
اعجاز قرآن » منافات دارد؛ اعجاز قرآن به آن است که در تمامی زمان‌ها بیان کننده
احکام برای مردم خواهد بود.
وی، چنین ادامه می‌دهد: آیا با اعتقاد شما (اخباریان)، مسلمانان مورد تشنیع و اهانت سایر ملل واقع نمی‌شوند که آنان (
مسلمانان ) قرآنشان را نمی‌فهمند و از آن فایده‌ای نمی‌برند.
نویسنده، در این اثر، حقیقت مذهب
اصولیون و
اخباریون را نگاشته و می‌گوید که هر دو در اصول دین متحد و در فروع نیز مرجع هر دو روایات ائمه علیه‌السّلام بوده و در حقیقت مجتهد، اخباری و اخباری نیز مجتهد و فضلای طرفین ناجی و طعن کنندگان در هلاکتند.
وی، در بخش دیگری از کتاب، به نقل روایات بی پایه از سوی این گروه اشاره می‌کند: «و از اخبار شگفت انگیز اخباریان، اعتماد آنان به هر روایتی است، حتی برخی از فضلای آنان از کتاب‌های مهجور و ساختگی، حکایتی را می‌آوردند که افسانه سرایان نقل کرده‌اند، مثل این نقل: جزیره‌ای است در دریا به نام
جزیره خضرا و در آن، خانه‌های
صاحب الزمان و خانواده و اولادش قرار دارد. او(قهرمان داستان) نیز به آن جا می‌رود و می‌بیند که در آن جزیره، گروهی از
نصارا وجود دارند».
گویا این ناقل، اخباری را که دلالت دارد بر عدم وقوع رؤیت در غیبت کبری ندیده و کلمات علما را که بر این مطلب دلالت می‌کند، تتبع نکرده است.
شیخ جعفر، فرق‌های میان اخباریان و اصولیان را مورد بررسی قرار داده، به ذکر اختلافات این دو گروه پرداخته است که به برخی از عمده‌ترین این اختلافات اشاره می‌شود:
۱. اخباریان،
اجتهاد را
حرام می‌دانند، اما اصولیان آن را
واجب کفایی و حتی برخی از آنان
واجب عینی می‌دانند، چنان که
ملا محمد امین استرابادی در کتاب «
الفوائد المدنیة »، منکر اجتهاد شده و گفته است که روش علمای پیشین، اجتهادی نبوده است؛
۲. اخباریان، ادله را به
کتاب و
سنت منحصر می‌دانند و بر خلاف اصولیان،
اجماع و
عقل را حجت نمی‌شمارند؛
۳. اخباریان، تحصیل احکام از طریق «
ظن » را منع کرده و بر خلاف مجتهدان، جز «علم» را حجت نمی‌دانند؛
۴. احادیث، نزد اخباریان بر دو نوع صحیح و ضعیف است، اما در آثار
مجتهدان ، اخبار، بر چهار نوع صحیح،
موثق ، حسن و ضعیف تقسیم می‌شود؛
۵. اصولیان، مردم را به دو گروه مجتهد و مقلد تقسیم می‌کنند، اما اخباریان، همه مردم را مقلد
معصوم می‌شمارند و تقلید از غیر معصوم را مجاز نمی‌دانند؛
۶. اصولیان، ظاهر قرآن را حجت می‌دانند و آن را بر ظاهر خبر ترجیح می‌دهند، اما اخباریان، تمسک به ظاهر کتاب را تنها در صورت وجود تفسیری از معصوم مجاز می‌شمارند؛
۷. اخباریان، کلیه اخبار
کتب اربعه را صحیح و قطعی الصدور می‌دانند، اما اصولیان، همه این احادیث را صحیح نمی‌دانند؛
۸. اخباریان،
حسن و قبح عقلی را می‌پذیرند، اما بر خلاف اصولیان، احکام مستقل عقلی را حجت شرعی نمی‌شمارند؛
۹. اصولیان، هم در
شبهه حکمیه تحریمیه و هم در
شبهه حکمیه وجوبیه ،
اصالة البرائة را جاری می‌دانند، اما اخباریان تنها در مورد دوم با آنان موافقند؛
۱۰. اخباریان بر خلاف اصولیان، در هنگام تعارض اخبار، ترجیح را با تمسک به برائت اصلیه جایز نمی‌شمارند، چنان که استرابادی در «الفوائد المدنیة» می‌گوید: «من معتقدم که تمسک به برائت اصلیه به طور کلی، تا پیش از اکمال دین صحیح بود، لیکن پس از آنکه دین به سرحد کمال رسید، برای برائت مزبور محلی باقی نماند، زیرا اخبار متواتر از
ائمه علیه‌السّلام در هر واقعه‌ای که مردم نیازمند بدان هستند، رسیده و تا
روز قیامت حقایق موضوعات ثابت گردیده و نیز برای هر گونه اختلافی که دو نفر با هم دارند، حکمی تعیین شده است»؛
۱۱. اخباریان، گونه‌هایی از
قیاس چون قیاس اولویت، قیاس منصوص العلة و نیز تنقیح مناط را که اصولیان آنها را معتبر می‌شمارند، در شمار قیاس‌های نهی شده در احادیث، شمرده‌اند و آنها را باطل می‌انگارند.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
