• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حسن و قبح عقلی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



حکم عقل به خوبى یا بدى کارى قطع نظر از حکم شارع را حُسْن و قُبْح عقلى می گویند که در مقابل حسن و قبح شرعى می باشد و از آن در اصول فقه بحث کرده‏اند.




از دلایل چهارگانه استنباط نزد اصولیان عقل است. احکام عقل(ادراکات عقل) دوگونه است: مستقل و غیر مستقل.
مستقل آن است که صغرى‏ و کبراى دلیل، هر دو عقلى باشند. و غیر مستقل آن است که یکى از آن دو عقلى و دیگرى غیر عقلى باشد.

۱.۱ - تلازم بین احکام عقل و شرع


بین احکام عقل و احکام شرع ملازمه وجود دارد؛ بدین معنا که آنچه عقل بدان حکم مى‏ کند، شرع نیز بدان حکم مى ‏کند. عکس آن نیز چنین است. بنابر این، احکام شرع از احکام عقل به دست مى‏ آید.
مستقلات عقلى که حکم شرع از آن به دست مى‏ آید تنها در یک مسئله است؛ مسئله حسن و قبح یا تحسین و تقبیح عقلى.



مراد از حسن و قبح عقلى این است که افعال قطع نظر از حکم شارع مقدس، در ذات خود داراى حسن و قبحى‏ اند که عقل بدان حکم مى‏ کند.

۲.۱ - مراد از حکم عقل


مراد از حکم عقل، ادراک آن است؛ زیرا کار عقل، ادراک خوب یا بد بودن چیزى است، نه امر و نهى.

۲.۲ - مراد حسن بودن


مراد از حُسن، بودن فعل به گونه ‏اى است که فاعل آن سزاوار ستایش و پاداش باشد و مراد از قبح، بودن فعل به گونه ‏اى است که مرتکب شونده آن مستحق سرزنش و کیفر باشد.



اشاعره، حسن و قبح عقلى را انکار کرده و گفته ‏اند: عقل نسبت به حسن و قبح افعال حکمى ندارد؛ بلکه آنچه را که شارع تحسین کرده، حَسَن و آنچه او تقبیح کرده، قبیح است. بنابر این، چنانچه شارع به عکس حکم کند و قبیح را حَسَن و حَسَن را قبیح قرار دهد، حقیقت فعل نیز منقلب مى‏شود؛ یعنى قبیح، حَسن و حَسن قبیح مى‏گردد. آنان در تأیید نظریه ‏شان نسخ را مطرح کرده‏ اند که شارع با نسخ، حرامى را واجب یا واجبى را حرام مى ‏گرداند.



در مقابلِ اشاعره، امامیه معتقدند:
افعال، قطع نظر از حکم شارع، داراى حسن و قبح ذاتى‏ اند. برخى افعال در ذات خود حَسن، و برخى دیگر قبیح و برخى، نه حَسن و نه قبیح ‏اند. و شارع مقدس امر نمى‏ کند جز به حَسن، و نهى نمى‏ کند جز از قبیح؛ از این رو، خداوند به راستگویى امر کرده است؛ زیرا راست‏گویی ذاتا نیکو است و از دروغ‌گویى نهی کرده است؛ چون دروغ‏گویى ذاتاً قبیح است.
[۲] اصطلاحات الاصول ص ۱۸۴- ۱۸۵




 
۱. اصول الفقه، ج۱، ص۱۸۷-۲۰۲.    
۲. اصطلاحات الاصول ص ۱۸۴- ۱۸۵




فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج‌۳، ص۳۰۳-۳۰۴.    




جعبه ابزار