• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حکم اطاعت از ائمه (قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



خداوند در قرآن مجید مؤمنان را به اطاعت از خویش و اطاعت از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و اطاعت از اولوالامر امر می‌فرماید و مقصود از اولو الامر ائمه معصومین (علیهم‌السلام) می‌باشند.



خداوند متعال در قرآن کریم مؤمنان را به پیروی از امامان معصوم (علیهم‌السّلام) امر فرموده است: «یـایها الذین ءامنوا اطیعوا الله واطیعوا الرسول واولی الامر منکم فان تنـزعتم فی شیء فردوه الی الله والرسول ان کنتم تؤمنون بالله والیوم الاخر ذلک خیر واحسن تاویلا؛ ‌ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید پیامبر خدا و صاحبان امر را، و هر گاه در چیزی نزاع کردید آنرا به خدا و پیامبر ارجاع دهید اگر ایمان به خدا و روز رستاخیز دارید، این برای شما بهتر و عاقبت و پایانش نیکوتر است.»
(بنا بر روایتی از امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) مراد از «اولوا الامر» ائمه (و امامان) از آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هستند که خداوند اطاعت آنان را به طور مطلق واجب نموده است. )


درباره اینکه منظور از اولواالامر چیست در میان مفسران اسلام سخن بسیار است که می‌توان آن را در چند جمله خلاصه کرد:

۲.۱ - تفسیر اول

جـمـعـی از مـفـسران اهل تسنن معتقدند که منظور از اولواالامر زمامداران و حکام و مصادر در‌امـورنـد، در هـر زمـان و در هـر مـحـیـط، و هـیـچ گـونـه اسـتـثـنـایـی بـرای آن قـایـل نـشـده انـد و نـتـیـجـه آن‌ایـن اسـت کـه مـسـلمـانـان مـوظف باشند از هر حکومتی به هر شکل پیروی کنند، حتی اگر حکومت مغول باشد.

۲.۲ - تفسیر دوم

بـعـضـی دیـگـر از مـفـسـران مـانـنـد نـویـسـنـده تفسیر المنار و تفسیر فی ظلال القرآن و بعضی دیگر معتقدند که منظور از اولوا الامر نمایندگان عموم طبقات، حکام و زمامداران و علما و صاحب منصبان در تمام شئون زندگی مردم هستند، اما نه بطور مطلق و بدون قید و شرط بلکه اطاعت آنها مشروط به این است که بر خلاف احکام و مقررات اسلام نبوده باشد.

۲.۳ - تفسیر سوم

بـه عـقـیـده بـعـضـی دیـگـر منظور از اولی الامر زمامداران معنوی و فکری یعنی علما و دانـشـمـنـدانـنـد، دانـشـمـنـدانـی کـه عـادل بـاشـنـد و بـه مـحـتـویـات کـتـاب و سنت آگاهی کامل داشته باشند.

۲.۴ - تفسیر چهارم

بـعـضـی از مـفـسران اهل تسنن معتقدند که منظور از این کلمه منحصرا خلفای چهارگانه نـخـسـتـیـنـنـد، و غـیـر آنها را شامل نمی‌شود، و بنابر این در اعصار دیگر ولی الامر وجود خارجی نخواهد داشت.

۲.۵ - تفسیر پنجم

بـعضی دیگر از مفسران، اولواالامر را به معنی صحابه و یاران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌دانند.

۲.۶ - تفسیر ششم

احتمال دیگری که در تفسیر اولواالامر گفته شده این است که منظور فرماندهان لشکر اسلامند.

۲.۷ - تفسیر هفتم

همه مفسران شیعه در این زمینه اتفاق نظر دارند که منظور از اولوا الامر، امامان معصوم مـیباشند که رهبری مادی و معنوی جامعه اسلامی، در تمام شئون زندگی از طرف خداوند و پـیـامـبـر (صـلی الله عـلیـه و آله و سـلم) بـه آنـهـا سـپـرده شـده اسـت، و غـیـر آنـهـا را شـامـل نمی‌شود، و البته کسانی که از طرف آنها به مقامی منصوب شوند و پستی را در جـامـعـه اسلامی به عهده بگیرند، با شروط معینی اطاعت آنها لازم است نه به خاطر اینکه اولواالامرند، بلکه به خاطر اینکه نمایندگان اولواالامر می‌باشند.

۲.۸ - ائمه اثناعشر

منظور از اولوا الامـر بـه رهـبران و امامان معصوم است، زیرا این تفسیر با اطلاق وجوب اطاعت که از آیه فوق استفاده میشود کاملا سازگار است، چون مقام عصمت امام، او را از هر گونه خطا و‌اشـتـبـاه و گـنـاه حـفـظ مـیکند، و به این ترتیب فرمان او همانند فرمان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بدون هیچگونه قید و شرطی واجب الاطاعه است، و سزاوار است که در ردیـف اطـاعـت او قـرار گـیـرد و حـتـی بـدون تـکـرار اطـیـعـوا عـطـف بـر رسـول شـود. جـالب تـوجـه‌ایـنـکـه بـعـضـی از دانـشـمـنـدان مـعـروف اهـل تـسـنـن از جـمـله مـفـسـر مـعـروف فخر رازی در آغـاز سـخـنـش در ذیل این آیه، به این حقیقت اعتراف کرده، میگوید: کسی که خدا اطاعت او را به طور قطع و بدون چون و چرا لازم بشمرد حتما باید معصوم بـاشد، زیرا اگر معصوم از خطا نباشد به هنگامی که مرتکب اشتباهی میشود خداوند اطاعت او را لازم شمرده، و پیروی از او را در انجام خطا لازم دانسته، و این خود یک نوع تضاد در حکم الهـی‌ایـجـاد مـیـکـنـد، زیـرا از یـک طـرف انـجـام آن عـمـل مـمـنوع است، و از طرف دیگر پیروی از اولوا الامر لازم است، و این موجب اجتماع امر و نهی میشود.
بنابراین از یک طرف میبینیم خداوند اطاعت فرمان اولوا الامر را بدون هیچ قید و شرط لازم دانسته و از طرف دیگر اگر اولوا الامر معصوم از خطا نباشند چنین فرمانی صحیح نیست، از‌ایـن مـقـدمـه چـنـیـن استفاده میکنیم که اولوا الامر که در آیه فوق به آنها اشاره شده حتما باید معصوم بوده باشند.


۱. نساء/سوره۴، آیه۵۹.    
۲. طوسی، محمد بن حسن، التبیان، ج۳، ص۲۳۶.    
۳. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۳، ص۴۸۱.    
۴. طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۴، ص۶۱۶.    



فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حکم اطاعت».    



جعبه ابزار