حکم – به ضم حاء (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حُکْم: (فَوَهَبَ لي رَبّي حُكْمًا) اصولا واژه «
حکم» از نظر لغت به معنى «
منع كردن به منظور اصلاح» است و لذا به «
لگام حيوان»، «
حَكَمِة» (بر وزن صدقة) گفته مى‌شود، سپس اين كلمه به بيان چيزى مطابق «
حكمت»، اطلاق شده و همچنين به «
علم و
عقل» نيز با همين تناسب «
حكم» گفته مى‌شود.
در اين كه آيا منظور از «
حكم» در
آیه فوق، همان مقام
نبوت است يا علم و دانش و آگاهى؟ در ميان
مفسران گفتگوست، امّا با توجه به ذيل خود اين آيه كه مقام «
رسالت» را در برابر مقام «
حكم» قرار داده، روشن مى‌شود كه «
حكم» چيزى غير از رسالت و نبوّت است.
به موردی از کاربرد حُکْم در
قرآن، اشاره می‌شود:
(فَفَرَرْتُ مِنكُمْ لَمّا خِفْتُكُمْ فَوَهَبَ لي رَبّي حُكْمًا وَ جَعَلَني مِنَ الْمُرْسَلينَ) «و چون از شما ترسيدم از ميان شما فرار كردم؛ و پروردگارم به من حكمت و دانش بخشيد، و مرا از
پیامبران قرار داد.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: فَ
(فَرَرْتُ مِنْكُمْ لَمّا خِفْتُكُمْ فَوَهَبَ لي رَبّي حُكْماً) تتمه جواب از قتل باشد، تا حكم نبوت در مقابل
ضلال قرار گرفته باشد و در اين صورت به خوبى روشن مى‌شود كه مراد از ضلال،
جهل در مقابل حكم است، زيرا حكم به معناى اصابه نظر و درک
حقیقت هر امرى و متقن بودن نظريه در تطبيق عمل با نظريه است.
در نتيجه معناى حكم،
قضاوت به
حق در خوبى و يا بدى يک عمل، و تطبيق عمل با آن قضاوت است و اين قضاوت به حق همان است كه به انبياء داده مى‌شود.
در اين كه آيا منظور از «حكم» در آيه فوق، همان مقام نبوت است يا علم و دانش و آگاهى؟ در ميان مفسران گفتگوست، امّا با توجه به ذيل خود اين آيه كه مقام «رسالت» را در برابر مقام «حكم» قرار داده، روشن مى‌شود كه «حكم» چيزى غير از رسالت و نبوّت است.
شاهد اين موضوع آيه ۷۹
سوره آل عمران است كه مى‌گويد:
«براى من هيچ انسانى شايسته نيست كه
خداوند به او
کتاب و حكم و نبوت بخشد، سپس به مردم بگويد غير از خدا مرا پرستش كنيد و بندگان من باشيد...».
واژۀ «حكم» در پاره‌اى از موارد به معنى «فرمان نبوت و رسالت» آمده است و در موارد ديگرى به معنى «قضاوت» و گاهى نيز به معنى «عقل و خرد» است.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله « حکم »، ص ۵۵۶.
