• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خاندان اکبر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


یکی از خاندان‌هایی که نفوذ فوق‌العاده‌ای در جریانات سیاسی و اقتصادی کشور هم در زمان قاجار و هم به دوران پهلوی داشت، خاندان اکبر و مخصوصا فتح‌الله اکبر می‌باشد که به نخست وزیری نیز رسید. در این پژوهش به معرفی چهره‌های سرشناس این خاندان پرداخته شده است.


فتح‌الله اکبر معروف به القاب بیگلربیگی، امیرتومان، سالار افخم، سردار منصور و ‌سپهدار اعظم رشتی، ‌ در سال ۱۲۳۴ در رشت متولد شد. پدرش حاج میرزا محمدعلی خان گیلانی از ملاکین بزرگ و نامدار گیلان بود. وی تحصیلات مقدماتی را در دیار خویش فرا گرفت و پس از آن در اداره گمرات گیلان که در اجاره عموی او بود، به استخدام در آمد.
[۱] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم، چاپ۱، ۱۳۸۰، ج۱، ص۱۷۰.
در مورد وی نقل است که در اوان نوجوانی با این‌که برادرزاده اکبرخان بیگلربیگی رشتی شخصیت متمول گیلان و اجاره‌دار گمرکات چندین ایالت بود، در فقر و تنگدستی زندگی می‌کرد.
[۲] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۴۲۷.

پس از درگذشت عموی ثروتمندش، ‌در حالی که تنها دو دختر از او باقی مانده بود، فتح‌الله به جای ازدواج با نامزد و دختر عمویش تصمیم گرفت با بیوه عموی خود که زنی مسن و ثروتمند بود، ‌ازدواج نماید و به این ترتیب جانشین عموی خود در اجاره‌داری گمرک شد.
[۳] بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲و۱۳و۱۴، تهران، انتشارات زوار، چاپ اول، ۱۳۵۷، ج۳، ص۵۲.
فتح الله خان پس از عمویش، بیگلربیگی رشت شد و گمرک رشت انزلی را که در دست بلژیکی‌ها بود، در اختیار گرفت.
فتح‌الله با دست و دل بازی و هزینه نمودن مبالغی هنگفت توانست مورد توجه ناصرالدین شاه قرار بگیرد و از همین رو از سال ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۰ قمری با درجه امیرتومانی مدیر گمرکات خراسان، گیلان و مازندران بود که پس از چندی تمام آن‌ها را از دولت اجاره کرد و در‌اندک مدتی دارای ثروت و نفوذ فوق‌العاده شد و به لقب‌های سالار افخم و سالار اعظم ملقب گردید.
[۴] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۴۲۷.
و حتی موفق به دریافت نشان و تمثال همایون گردید.
سال ۱۲۷۸ش مظفرالدین شاه وزارت گمرکات را به او واگذار کرد و سه سال بعد به او لقب سالار افخم داد. در سال ۱۲۸۴ش ناصرالدین شاه به هنگام سفر سوم خود به اروپا در رشت با قبول پیشکش قابل ملاحظه‌ای او را ملقب به سردار منصور نمود.
[۵] بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲و۱۳و۱۴، تهران، انتشارات زوار، چاپ اول، ۱۳۵۷، ج۳، ص۵۲.

در رجب سال ۱۳۱۵ قمری هنگامی که به پیشنهاد حسینقلی خان نظام‌السلطنه وزیر وقت عدلیه و تجارت، گمرک شمال و جنوب به دو قسمت تبدیل شد، گمرک شمال به طور کامل به فتح‌الله خان بیگلربیگی واگذار گردید.
[۶] صفایی، ابراهیم، رهبران مشروطه، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ سوم، ۱۳۶۳، ص۳۶۵.

در واقع دریافت لقب در آن روزگار به واسطه نشان دادن لیاقت و یا اداره درست امور کشوری نبود، بلکه چنان که گذشت بسیار اتفاق می‌افتاد، کسانی با پرداخت مبالغ هنگفتی برای خود از شاه لقب خریداری می‌نمودند.
سردار منصور که در شهر بندر پهلوی (بندرانزلی فعلی) با سازش با اداره «لیانازف» حق مردم و صیادان فقیر انزلی را ضایع می‌کرد، با اقدام و عکس العمل مردمی مواجه شد به گونه‌ای که مردم عمال وی را از شهر بیرون راندند.
[۷] صفایی، ابراهیم، رهبران مشروطه، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ سوم، ۱۳۶۳، ص۱۵۳.


۱.۱ - فتح‌الله اکبر و مشروطه

فتح‌الله خان اکبر در اثر مسافرت‌های مکرر و متوالی به اروپا و آشنایی با زندگی آزاد مردم غربی، از طرفداران حکومت قانون و مشروطه در ایران بود با وجودی که از حمایت کامل شاه برخودار بود و همه ساله مبالغ زیادی از گمرکات ایران سود می‌برد، مع‌الوصف با آزادی‌خواهان همکاری می‌کرد و از مشروطه حمایت و جانبداری می‌کرد.
[۸] دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۴۱.
[۹] دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۵۰.
[۱۰] دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۵۱.
[۱۱] دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۵۴
[۱۲] دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۵۵.
و پس از آن که محمدعلی شاه به سلطنت رسید و بنای مخالفت با مشروطه را آغاز نمود، فتح‌الله به طور رسمی به آزادی‌خواهان پیوست و پس از این‌که در باغشاه دستگیر شد.
[۱۳] عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، تهران، نشر گفتار، چاپ سوم، ۱۳۷۴، ج۱، ص۴۸.
به ناچار مجبور به ترک دیار خویش گشته، ابتدا به کلات
[۱۴] عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، تهران، نشر گفتار، چاپ سوم، ۱۳۷۴، ج۱، ص۴۹.
فیروز کوه و سپس به سوادکوه تبعید شد و در آن‌جا چندین ماه تحت مراقبت به سر می‌برد
[۱۵] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۲۴۷.
و حتی به اروپا تبعید شد.
[۱۶] دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۸۰.

میرزا یحیی دولت‌آبادی در اثر مشهور خویش در مورد دستگیر عده زیادی از امرا و مشروطه‌خواهان از جمله سردار منصور چنین می‌نویسد: «عصر روز یک شنبه هفتم شهر جمادی‌الاولی ۱۳۲۶ قمری عضدالدوله امراء و رجال دولت را به حضور شاه می‌برد که مورد مرحمت گردند، شاه در ظاهر اظهار مرحمتی به آن‌ها کرده، اجازه مرخصی می‌دهد، هنگام مراجعت دم در باغ یک دسته قزاق آن‌ها را احاطه کرده، ‌ علاء‌الدوله و جلال‌الدوله و سردار منصور را می‌گیرند».
[۱۷] دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۱، ‌ص۲۶۱.

وی در جریان فتح تهران یکی از فرماندهان و افراد موثر در اردوی سپهدار تنکابنی بود که ریاست مجاهدین گیلان را برعهده داشت و هم‌چنین یکی از اعضای مجلس عالی عزل محمدعلی‌شاه بود و باز جز کمیسیونی بود که برای مطالعه و و طرح تهیه خواست ملت ایران انتخاب شد.
[۱۸] ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، انتشارات‌علمی، چاپ‌چهارم، ۱۳۷۳، ج۷، ص۱۲۳۷.
[۱۹] ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، انتشارات‌علمی، چاپ‌چهارم، ۱۳۷۳، ج۶، ص۱۲۳۷
پس از فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان، به پاس خدماتی که انجام داده بود، ‌در اولین کابینه بدون نخست وزیر (۲۶ تیر ۱۲۸۸) وی به وزارت پست و تلگراف رسید
[۲۰] .صفایی، ابراهیم، رهبران مشروطه، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ سوم، ۱۳۶۳، ص۲۷۱.
و در کابینه‌های اول و دوم سپهدار اعظم (۹ تیر ۱۲۸۸) نیز این سمت را حفظ کرد.
[۲۱] عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۶۰-۶۱.
در اردیبهشت ۱۲۸۹ش از طرف سپهدار اعظم به وزارت عدلیه منصوب
[۲۲] عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۶۱.
و در کابینه فرمانفرما (دی ماه ۱۲۹۴) مجددا وزارت پست و تلگراف در اختیار او قرار گرفت.
[۲۳] عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۱۱۳.


۱.۲ - اخذ لقب

در سال ۱۲۹۴ش سپهدار اعظم (محمدولی خان تنکابنی) به لقب تازه سپهسالار اعظم ملقب گردید و فتح‌الله خان اکبر لقب سابق وی را برای خویش اخذ کرد و عنوان سپهدار رشتی یافت.
[۲۴] الموتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن، انتشارات پکا، ۱۳۷۴، ج۱، ص۱۵۲.

در کابینه‌های بعدی که با رئیس‌الوزرائی سپهسالار اعظم و وثوق‌الدوله تشکیل شدند، وزارت داخله به عهده فتح‌الله خان سپهدار اعظم قرار گرفت.
[۲۵] عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۱۱۸.
[۲۶] الموتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن، انتشارات پکا، ۱۳۷۴، ج۱، ص۱۹۵.
ولی در کابینه دوم وثوق‌الدوله به عنوان وزیر جنگ معرفی شد.
[۲۷] الموتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن، انتشارات پکا، ۱۳۷۴، ج۱، ص۱۲۰.
یکی از نقاط تاریک زندگی سیاسی فتح‌الله اکبر را باید نبرد و رویارویی با جنبش جنگل دانست. وی در هنگام تصدی وزارت جنگ مسئول نبرد با حرکت جنگل گردید و به نفع بیگانگان بر علیه هم وطنان خویش و میرزا کوچک‌خان جنگلی و یارانش دست به اقداماتی زد.
[۲۸] دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۴، ‌ص۱۸۰.

یحیی دولت‌آبادی در مورد شخصیت وی چنین می‌نویسد: «سپهدار اعظم فتح‌الله خان گیلانی شخص وطن پرستو نیکو فطرت است؛ اما اطلاعاتی را که لازمه زمامداری امروز یک مملکت می‌باشد با این همه محذورات داخلی و خارجی که موجود است، ندارد، به علاوه از خارجه‌ها محظور بسیار دارد. سپهدار به واسطه بذل و بخششی که داشته است، نامش در شمار رجال درجه اول مملکت برده می‌شود؛ اما از وقتی که املاک زیاد او در گیلان یغما رفته است، این خصیصه او هم از کار افتاده است و شاید همان نقصان دارائی به او جرات داده است که در این وقت بار چنین مسئولیت بزرگ را به دوش خود بگیرد».
[۲۹] دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۴، ‌ص۱۸۰.


۱.۳ - نخست وزیری فتح‌الله خان

فتح‌الله خان در سال ۱۲۹۹ش پس از کناره‌گیری مشیرالدوله، با حمایت انگلیس، از طرف احمدشاه قاجار به رئیس‌الوزرائی انتخاب گردید.
[۳۰] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۲۴۸.
وی در مجموع دو کابینه تشکیل داد که کابینه اول وی سه ماه و دوره دوم دولت وی فقط چند روز دوام داشت.
فقط پنج روز از عمر کابینه دوم رئیس‌الوزرائی سپهدار اعظم گذشته بود که مقدمات کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ش اتفاق افتاد
[۳۱] عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۱۲۷.
و رضاخان میرپنج با عده‌ای قزاق تهران را به تصرف درآورد و هم‌چنین موسسات دولتی را اشغال نمودند و در قصر مستقر شدند.به این ترتیب دوران رئیس‌الوزرائی دوم فتح‌الله خان هم به پایان می‌رسد. البته وی با پناه بردن به سفارت انگلیس، توانست با گرفتن تامین از ظرف انگلیس‌ها از سفارت خارج و به اروپا برود.
[۳۲] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۲۴۹.


۱.۴ - حضور در مجلس شورای ملی

فتح‌الله خان سپهدار اعظم هم‌چنین دوبار در طول حیات خویش به نمایندگی مجلس شورای ملی برگزیده شد، ‌ یکبار در دور سوم از گرگان رود (طوالش)
[۳۳] فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۳۲.
و بار دیگر در دور پنجم از طرف مردم رشت به وکالت انتخاب گردید.
[۳۴] فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۵۸.

وی پس از کودتا، به واسطه ثروت هنگفتی که داشت به زندگی شخصی و بی‌دردسری پرداخت و هر از چند گاهی مسافرت‌های خارجی را برای خویش ترتیب می‌داد، در این مدت طی دوبار مسافرت به اروپا مورد استقبال و احترام آقاخان (رهبر اسماعیلیه) ‌ قرار گرفت.
[۳۵] الموتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن، انتشارات پکا، ۱۳۷۴، ج۱، ص۲۶۸.

سرانجام فتح‌الله خان سپهدار اعظم در نوروز سال ۱۳۱۷ش، در سن ۸۱ سالگی در تهران درگذشت و در گورستان ابن بابویه به خاک سپرده شد.
[۳۶] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۲۴۹.

عاقلی در شرح حال شخصیت وی چنین می‌نویسد: «فتح‌الله اکبر مردی ساده دل و از عوام و کم سواد بود و غالبا اسرار کابینه‌های مشروطیت که در آن عضویت داشت، توسط او فاش می‌گردیدند. نسبت به سیاست انگلستان در ایران همیشه روی موافق نشان می‌داد. زبان فرانسه را در جریان مسافرت‌های مکرر خود به خارج تا حدی فرا گرفته بود».
[۳۷] عاقلی، باقر، شرح حال رجال، ج۱، ص۱۷۲.


صادق اکبر معروف به سردار معتمد، فرزند حاج میرزا مهدی‌خان گیلانی، متولد حدود ۱۲۵۰ش، ‌از ملاکین و متمولین درجه اول گیلان بوده است. پدرش از ملاکین درجه دوم گیلان بود؛ ولی خودش به واسطه ازدواج با دختر اکبرخان بیگلربیگی عموی خود، از این راه ثروت سرشاری به دست آورد.
صادق‌خان در سال ۱۳۱۰ق برای خود لقب محتشم‌الملک را دست و پا کرد و با عموزاده‌اش چند سفر به خارج نمود. در تهران با اعیان و اشراف رفت و آمد زیادی پیدا کرد. در سال ۱۳۱۷ق هنگامی که مظفرالدین شاه عازم اروپا بود، ‌ در رشت از سوی امین‌السلطان به شاه معرفی شد و با تقدیم پیشکشی قابل ملاحظه به شاه و اتابک، لقب سردار معتمد گرفت.
[۳۸] بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲و۱۳و۱۴، تهران، انتشارات زوار، چاپ اول، ۱۳۵۷، ج۳، ص۵۲.

بعد از مشروطیت و پیروزی آزادی‌خواهان، برای حفظ اموال و دارائی‌هایش، ‌خود را از هوادارن و در صف مشروطه‌خواهان جا زده و پول‌هایی در این راه هزینه نمود. مخصوصا خویشاوندیش با محمد ولی‌خان سپهدار تنکابنی و حضورش در جبهه او موجب گشت تا ثروتش او چند برابر شود. و در امور سیاسی هم ورود نموده حتی توانست به حکومت گیلان دست یابد.
[۳۹] عاقلی، باقر، روزشمار، ج۱، ص۷۰.

البته در جریان انقلاب شهر رشت که پیش زمینه تصرف تهران بود، بسیاری از مسئولین شهر که مهمان وی بودند، در باغ و خانه وی به قتل رسیدند؛ ولی چنانچه ملک‌زاده در کتاب تاریخ مشروطه نقل می‌کند، وی در جریان نقشه انقلابیون برای قتل مسئولین نبوده است.
[۴۰] ملک‌زاده، مهدی، تاریخ‌ انقلاب‌ مشروطیت ایران، تهران، انتشارات ‌علمی، چاپ‌ چهارم، ۱۳۷۳، ج۵، ص۱۰۵۹-۱۰۶۰.
[۴۱] ملک‌زاده، مهدی، تاریخ‌ انقلاب‌ مشروطیت ایران، تهران، انتشارات ‌علمی، چاپ‌ چهارم، ۱۳۷۳، ج۴، ص۱۰۵۹-۱۰۶۰

در انتخابات دوره سوم از رشت به مجلس رفت،
[۴۲] فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۳۱.
و به عنوان نائب رئیس سنی مجلس انتخاب گردید.
[۴۳] فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۳۵.
در این دوره وی عضو گروه پارلمانی اعتدالی مجلس بود.
[۴۴] عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ دوم، ۱۳۷۴، ص۱۵۵.
بعد از تعطیلی مجلس، ‌به کار املاک خود رسیدگی می‌نمود. در کابینه متزلزل و ناتوان سپهدار اعظم فتح‌الله خان اکبر، که عموزاده وی بود، به وزارت پست و تلگراف منصوب شد.
[۴۵] عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۱۲۶.
در ادوار چهارم،
[۴۶] فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۴۳.
پنجم
[۴۷] فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۵۸.
و هشتم
[۴۸] فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۹۹.
نماینده مجلس شواری ملی بود، ‌که در اواخر دوره اخیر و در سال ۱۳۱۱ش درگذشت.
[۴۹] فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۱۴۱.
دو پسر به نام‌های محمد و حسن از وی بر جای ماند که محمد اکبر سال‌ها در دربار پهلوی مشغول به خدمت به سران حکومتی بود و مدتی ریاست تشریفات را بر عهده داشت و هم‌چنین پست معاونت وزارت دربار را نیز از دیگر وظائف وی بوده است.

حسن اکبر متولد سال ۱۲۸۹ش در رشت می‌باشد، وی فرزند سردار معتمد رشتی است. تحصیلات مقدماتی را در رشت به پایان رساند. و پس از آن طی مسافرت‌های زیادی به اروپا سعی در تکمیل دانش خویش نمود؛ ولی هیچ‌گاه موفق به اخذ مدرک علمی از دانشگاه‌های اروپایی نگردید. در سن سی سالگی، برای نمایندگی مجلس کاندیدا گردید و در دوره سیزدهم موفق به کسب کرسی مجلس شورای ملی به وکالت از مردم بندر پهلوی شد.
[۵۰] فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۱۶۹.
در دوره پانزدهم نماینده حوزه فومن
[۵۱] فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۱۸۷.
و در دوره‌های شانزدهم،
[۵۲] فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۲۱۶.
هجدهم
[۵۳] فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۲۳۵.
و نوزدهم
[۵۴] فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۲۴۵.
همواره نماینده مردم رشت در مجلس شورای ملی بود.
در جریان اعتصابات هفده آذر۱۳۲۱ش که در واقع جدال و رویارویی شاه با قوام بود و هر کدام قصد مغلوب کردن دیگری را داشت هنگامی که عده زیادی در مجلس متحصن شدند و وضعیت عمومی و امنیتی شهر به هم ریخت و غارت و چپاول زیادی صورت گرفت، به گونه‌ای که حکومت مجبور به اعلام حکومت نظامی گشت، ‌وی یکی از نمایندگانی بود که برای گفتگو با شاه انتخاب گشت.
[۵۵] مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۷۴، ج۸، ص۳۳۴.

در سال ۱۳۴۲ش و همزمان با دوره چهارم مجلس سنا، به عنوان سناتور انتخابی معرفی گشته و تا آخر عمر این عنوان را حفظ نمود. فردوست این سناتور بودن را به خاطر بی‌صداقتی و نادرستی وی می‌داند.
[۵۶] فردوست، حسین، ‌ ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، تهران، اطلاعات، چاپ ششم، ۱۳۷۳، ج۱، ص۲۶۰.
وی که از ملاکین بزرگ گیلان به حساب می‌رفت، پس از اجرای قانون اصلاحات ارضی بخش زیادی از املاکش را از دست داد.
وی مردی بود شوخ طبع، بذله گو، محافظه‌کار و بی‌آزار که کمک به مردم از خصوصیات ذاتی او بود. در خوشگذرانی و سرگرمی افراط می‌کرد؛ به طوری که در استعمال مواد مخدر آن قدر افراط می‌کرد که جان خود را سر آن گذاشت. در اواخر عمر به سرطان خون دچار شد. با آن‌که چند بار خونش را عوض کردند، مع‌الوصف ثمر بخش نیفتاد و در سال ۱۳۵۷ و در سن ۶۸ سالگی درگذشت.
[۵۷] عاقلی، باقر، شرح حال، ج۱، ص۱۶۹.

وی یکی از دختران صارم‌الدوله مسعود، ‌پسر ظل‌السلطان را به عقد خویش در آورده بود. در مدت وکالت مجلس و سناتوری که نزدیک به سی سال به طول انجامید، ‌یک کلام صحبت نکرد و برای نمونه به یک لایحه دولت رای مخالف نداد. از دوستان شبانه محمدرضا پهلوی بود و مورد احترام شدید محمدرضا شاه بود.
[۵۸] عاقلی، باقر، شرح حال، ج۱، ص۲۸۶.
در ضمن مردی بذله‌گو و دلقک بود که موجبات سرگرمی را فراهم می‌نمود.
[۵۹] الموتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن، انتشارات پکا، ۱۳۷۴، ج۱، ‌ص۲۶۸.


۱. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم، چاپ۱، ۱۳۸۰، ج۱، ص۱۷۰.
۲. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۴۲۷.
۳. ↑ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲و۱۳و۱۴، تهران، انتشارات زوار، چاپ اول، ۱۳۵۷، ج۳، ص۵۲.
۴. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۴۲۷.
۵. ↑ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲و۱۳و۱۴، تهران، انتشارات زوار، چاپ اول، ۱۳۵۷، ج۳، ص۵۲.
۶. ↑ صفایی، ابراهیم، رهبران مشروطه، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ سوم، ۱۳۶۳، ص۳۶۵.
۷. ↑ صفایی، ابراهیم، رهبران مشروطه، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ سوم، ۱۳۶۳، ص۱۵۳.
۸. ↑ دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۴۱.
۹. ↑ دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۵۰.
۱۰. ↑ دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۵۱.
۱۱. ↑ دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۵۴
۱۲. ↑ دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۵۵.
۱۳. ↑ عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، تهران، نشر گفتار، چاپ سوم، ۱۳۷۴، ج۱، ص۴۸.
۱۴. ↑ عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، تهران، نشر گفتار، چاپ سوم، ۱۳۷۴، ج۱، ص۴۹.
۱۵. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۲۴۷.
۱۶. ↑ دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۸۰.
۱۷. ↑ دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۱، ‌ص۲۶۱.
۱۸. ↑ ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، انتشارات‌علمی، چاپ‌چهارم، ۱۳۷۳، ج۷، ص۱۲۳۷.
۱۹. ↑ ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، انتشارات‌علمی، چاپ‌چهارم، ۱۳۷۳، ج۶، ص۱۲۳۷
۲۰. ↑ .صفایی، ابراهیم، رهبران مشروطه، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ سوم، ۱۳۶۳، ص۲۷۱.
۲۱. ↑ عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۶۰-۶۱.
۲۲. ↑ عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۶۱.
۲۳. ↑ عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۱۱۳.
۲۴. ↑ الموتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن، انتشارات پکا، ۱۳۷۴، ج۱، ص۱۵۲.
۲۵. ↑ عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۱۱۸.
۲۶. ↑ الموتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن، انتشارات پکا، ۱۳۷۴، ج۱، ص۱۹۵.
۲۷. ↑ الموتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن، انتشارات پکا، ۱۳۷۴، ج۱، ص۱۲۰.
۲۸. ↑ دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۴، ‌ص۱۸۰.
۲۹. ↑ دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۴، ‌ص۱۸۰.
۳۰. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۲۴۸.
۳۱. ↑ عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۱۲۷.
۳۲. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۲۴۹.
۳۳. ↑ فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۳۲.
۳۴. ↑ فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۵۸.
۳۵. ↑ الموتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن، انتشارات پکا، ۱۳۷۴، ج۱، ص۲۶۸.
۳۶. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۲۴۹.
۳۷. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال، ج۱، ص۱۷۲.
۳۸. ↑ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲و۱۳و۱۴، تهران، انتشارات زوار، چاپ اول، ۱۳۵۷، ج۳، ص۵۲.
۳۹. ↑ عاقلی، باقر، روزشمار، ج۱، ص۷۰.
۴۰. ↑ ملک‌زاده، مهدی، تاریخ‌ انقلاب‌ مشروطیت ایران، تهران، انتشارات ‌علمی، چاپ‌ چهارم، ۱۳۷۳، ج۵، ص۱۰۵۹-۱۰۶۰.
۴۱. ↑ ملک‌زاده، مهدی، تاریخ‌ انقلاب‌ مشروطیت ایران، تهران، انتشارات ‌علمی، چاپ‌ چهارم، ۱۳۷۳، ج۴، ص۱۰۵۹-۱۰۶۰
۴۲. ↑ فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۳۱.
۴۳. ↑ فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۳۵.
۴۴. ↑ عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ دوم، ۱۳۷۴، ص۱۵۵.
۴۵. ↑ عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۱۲۶.
۴۶. ↑ فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۴۳.
۴۷. ↑ فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۵۸.
۴۸. ↑ فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۹۹.
۴۹. ↑ فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۱۴۱.
۵۰. ↑ فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۱۶۹.
۵۱. ↑ فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۱۸۷.
۵۲. ↑ فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۲۱۶.
۵۳. ↑ فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۲۳۵.
۵۴. ↑ فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۲۴۵.
۵۵. ↑ مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۷۴، ج۸، ص۳۳۴.
۵۶. ↑ فردوست، حسین، ‌ ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، تهران، اطلاعات، چاپ ششم، ۱۳۷۳، ج۱، ص۲۶۰.
۵۷. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال، ج۱، ص۱۶۹.
۵۸. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال، ج۱، ص۲۸۶.
۵۹. ↑ الموتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن، انتشارات پکا، ۱۳۷۴، ج۱، ‌ص۲۶۸.


سایت بژوهه، برگرفته از مقاله «خاندان اکبر»، تاریخ بازیابی۹۵/۵/۱۳.    



جعبه ابزار