سجده سهو

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

دو سجده واجب به سبب‏عارض شدن سهو در نماز را سجده سهو گویند. از احکام و شرایط آن در باب صلات سخن گفته‏اند.

---

به دو سجده سهو از آن جهت که موجب به خاک مالاندن دماغ شیطان مى‏شود، در روایات
و به تبع آن، کلمات فقها «مُرغمتان» اطلاق شده است.

---

با عروض یکى از اسباب سجود سهو در نماز، دو سجده سهو واجب مى‏گردد.

---

اسباب وجوب دو سجده سهو که از آن به موجبات تعبیر مى‏شود عبارتند از:

۳.۱ - سخن گفتن سهوی در اثنای نماز

سخن گفتن در اثنای نماز از روى فراموشی بنابر قول مشهور. بلکه بر وجوب دو سجده سهو در پى تکلم سهوی ادعای اجماع شده است.

۳.۲ - سلام دادن سهوی بی مورد

سلام دادن بى مورد از روى فراموشى بنابر قول مشهور.
برخى بر وجوب دو سجده سهو در این صورت نیز ادعاى اجماع کرده‏اند.
عدم وجوب سجده سهو در این فرض به ظاهر کلام برخى قدما نسبت داد شده است.

۳.۳ - شک بین چهار و پنج

شک بین چهار و پنج به قول مشهور. بر این قول ادعاى اجماع نیز شده است.

۳.۴ - ترک سهوی یک سجده

ترک یک سجده از روى فراموشى و یادآور نشدن آن تا پس از رکوع به قول مشهور که علاوه بر قضای سجده فراموش شده پس از نماز، دو سجده سهو واجب مى‏شود.
بر این قول ادعاى اجماع نیز شده است.

۳.۵ - ترک سهوی تشهد

ترک تشهد از روى فراموشى و عدم تذکر آن مگر پس از رکوع بنابر قول مشهور. در این فرض نیز علاوه بر تدارک تشهد پس از نماز باید دو سجده سهو به جا آورد.

۳.۶ - شک بین سه و چهار با گمان به چهار

شک بین سه و چهار در نماز چهار رکعتى با گمان به چهار، به قول برخى قدما.

۳.۷ - نشستن و ایستادن در غیر محل

ایستادن در جایى که وظیفه نشستن است و عکس آن، به قول گروهى.

۳.۸ - هر کاهش و افزایش غیر مبطل

به قول گروهى، هر کاهش و افزایشى در نماز که بطلان آن را درپى نداشته باشد و نیز شک در کاهش و افزایش.

---

بنابر قول به وجوب دو سجده سهو براى هر کمى یا زیادى در نماز، آیا کم یا زیاد کردن مستحبات نماز همچون قنوت نیز موجب سجده سهو مى‏شود یا نه؟ به تصریح برخى، ترک جزء مستحب از روى فراموشى موجب سجده سهو نیست؛ هرچند از برخى قدما در خصوص فراموشى قنوت، وجوب دو سجده سهو نقل شده است؛ چنان که وجوب سجده سهو براى کم یا زیاد کردن مستحبات، به ظاهر کلام برخى نسبت داده شده است. لیکن برخى، تنها در فرض افزودن جزء مستحب، سجده سهو را واجب دانسته‏اند.

---

بنابر مشهور، دو سجده سهو باید بعد از سلام نماز به جا آورده شود؛ خواه سبب آن افزایش جزئى از اجزای نماز باشد یا نقصان آن. از برخى قدما نقل شده که اگر منشأ سجده افزایش باشد، محل آن پس از سلام نماز و اگر نقصان باشد، پس از تشهد و قبل از سلام نماز است. از برخى دیگر نقل شده که محل دو سجده سهو مطلقا قبل از سلام نماز است؛ لیکن براى این قول، قائلی شناخته نشده است.
بر قول نخست ادعای اجماع نیز شده است.

---

کیفیت دو سجده سهو بنابر قول مشهور بدین گونه است که پس از نیت مستحب است تکبیر بگوید، آنگاه به سجده رفته، ذکر بگوید و پس از آن سر از سجده برداشته، بنشیند و سپس دوباره به سجده رود و ذکر بگوید و بعد از سر برداشتن از سجده، تشهد سبکى بخواند و سلام دهد.
مراد از تشهد سبک، اکتفا به دو شهادت و صلوات است. به تصریح برخى، خواندن تشهد مختصر رخصت است و در نتیجه، خواندن تشهد طولانى نیز جایز خواهد بود، نه عزیمت که خواندن تشهد مفصل جایز نباشد.
در اینکه در نیت، تعیین سبب دو سجده سهو- به عنوان مثال فراموشى سجده یا تشهد- واجب است یا نه، اختلاف مى‏باشد.
برخى، در سجده سهو، تشهد و سلام را مستحب دانسته‏اند نه واجب.
برخى نیز گفتن ذکر را در حال سجده واجب ندانسته‏اند.
بنابر قول به وجوب ذکر، در اینکه در ذکر، لفظى خاص معتبر است یا نه، اختلاف است.
قول به وجوب ذکر با لفظى خاص به اکثر،
بلکه مشهور

۶.۱ - الفاظ خاص

نسبت داده شده است. لفظ خاص به شکلهاى مختلف وارد شده است، از جمله:
۱. بسم اللَّه و باللَّه و صلّى اللَّه على‏ محمد و آله.
۲. بسم اللَّه و باللَّه، اللهّم صلّ على‏ محمد و آل محمد.
۳. بسم اللَّه و باللَّه، السّلام علیک ایها النبى و رحمة اللَّه و برکاته.
۴. عین لفظ سوم با اضافه «و» قبل از السّلام علیک.
برخى گفته‏اند: هر یک از چهار ذکر یاد شده کفایت مى‏کند و نمازگزار مخیر میان آنها است.
برخى، تنها لفظ دوم و سوم را ذکر کرده و شخص را میان انتخاب آن دو مخیر دانسته‏اند.
برخى نیز در هر دو سجده به لفظ دوم بسنده کرده‏اند.

---

به گفته برخى، بر سهو کننده واجب است پس از سلام نماز و پیش از انجام دادن فعل منافی با نماز، فوری دو سجده سهو را به جا آورد؛
لیکن برخى، فورى بودن آن را واجب ندانسته و تأخیر آن را جایز دانسته‏اند.

---

آیا تمامى آنچه در سجود نماز به عنوان جزئى از اجزای نماز معتبر است، مانند طهارت، پوشاندن عورت در مرد و بدن در زن و رو به قبله قرار داشتن، در دو سجده سهو نیز معتبر است یا تنها آنچه که در خصوص سجود واجب است، از قبیل طمأنینه و آرامش بدن در حال سجده و هنگام نشستن بین دو سجده، نهادن هفت موضع از بدن بر زمین و گذاشتن پیشانى بر چیزى که سجده بر آن صحیح است، در سجده سهو نیز واجب خواهد بود و یا هیچ کدام واجب نیست و تنها به جا آوردن مسمای سجده کفایت مى‏کند؟ مسئله اختلافى است.
برخى، احتیاط وجوبی را در مراعات همه واجبات و شرایط معتبر در سجود نماز، در سجده سهو دانسته‏اند.

---

در صورت عروض چند سبب سجده سهو در نماز، مانند آنکه هم تشهد فراموش شود و هم یک سجده، آیا واجب است براى هر کدام دو سجده سهو به جا آورد، یا تداخل صورت مى‏گیرد و به جا آوردن دو سجده سهو براى همه کفایت مى‏کند؟ مسئله اختلافى است.
برخى تفصیل داده و گفته‏اند: اگر اسباب متعدد از یک نوع باشند، مانند آنکه از روى فراموشى چند بار سخن گفته باشد، تداخل صورت مى‏گیرد و دو سجده سهو از چند سبب کفایت مى‏کند؛ لیکن اگر اسباب چند نوع باشند، مانند تکلّم و ترک تشهد از روى فراموشى، تداخل حاصل نمى‏شود و به تعداد اسباب، سجده سهو واجب مى‏گردد.

---

سایر احکام مربوط به سجده سهو از قبیل تأخیر انداختن، شک در موجبات عروض و غیره

۱۰.۱ - تأخیر انداختن

بنابر قول به وجوب فوری سجده سهو، در صورت تأخیر، شخص مرتکب گناه شده است؛ لیکن سجود سهو ساقط نمى‏شود و باید آن را به جا آورد و نیز در صورت فراموشى، هر وقت یادش بیاید باید آن را تدارک کند.

۱۰.۲ - شرط صحت نماز

آیا دو سجده سهو شرط صحت نماز است؛ بدین معنا که ترک عمدی آن موجب بطلان نماز مى‏گردد، یا شرط صحّت نیست و با ترک عمدى آن نماز باطل نمى‏شود؟ مسئله محل اختلاف است. مشهور آن را شرط صحت نماز نمى‏دانند.

۱۰.۳ - شک در موجبات

هرگاه نماز گزار در عروض یکى از موجبات سجده سهو شک کند، بنا را بر عدم آن مى‏گذارد
لیکن چنانچه پس از عارض شدن یکى از موجبات، شک کند سجده سهو را به جا آورده یا نه، باید آن را به جا آورد،
مگر آنکه شک پس از خروج وقت نماز باشد که برخى، بنا گذاشتن بر انجام دادن سجده سهو را بعید ندانسته‏اند.

۱۰.۴ - شک در مقدار

اگر نماز گزار علم به عروض سبب سجده سهو داشته باشد؛ لیکن به مقدار- مثلا یکى یا بیشتر بودن- آن شک داشته باشد، بنا را بر کمتر مى‏گذارد و اگر در به جا آوردن فعلى از افعال سجود سهو شک کند، در صورتى که از محل آن نگذشته باشد، آن را به جا مى‏آورد و اگر گذشته باشد به آن اعتنا نمى‏کند.
برخى در صورت گذشتن از محل، احتیاط وجوبی را در به جا آوردن فعل مشکوک دانسته‏اند.

۱۰.۵ - ترتیب در صورت تعدد اسباب

بنابر قول به عدم تداخل، در صورت تعدد اسباب، به قول بسیارى، واجب نیست سجود سهو به ترتیب پیدایى اسباب آن به جا آورده شود. بنابر این، لازم نیست ابتدا سجده سهو را براى سبب آغازین و سپس براى سبب بعدى و همین طور سایر اسباب انجام دهد. آیا بین آن و اجزاى فراموش شده از تشهد، سجده و نماز احتیاط، ترتیب واجب است یا نه؟ اختلافى است. بنابر قول نخست، ابتدا باید جزء فراموش شده یا نماز احتیاط و سپس سجده به جا آورده شود.

---