• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

سید محمد بهشتی 2

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



بهشتی، سیدمحمد، روحانی مبارز، شاگرد امام‌خمینی، عضو شورای انقلاب، دبیرکل حزب جمهوری اسلامی، نایب‌رئیس مجلس خبرگان قانون اساسی و رئیس دیوان عالی کشور.



سیدمحمد حسینی بهشتی دوم آبان ۱۳۰۷ در محله لُنبان اصفهان در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. پدر او سیدفضل‌الله (م۱۳۴۱) امام‌جماعت مسجد محله لُنبان و مسجد مستهلک در اصفهان بود
[۱] حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۳-۱۴؛ رجایی، ۱۱ و ۲۴
. جدّ مادری وی، میرمحمدصادق مدرس خاتون‌آبادی از علمای بنام عصر خویش به شمار می‌رفت
[۲] قاسمی، سیدفرید، ۱۸
.


بهشتی تحصیلات خود را نخست در مدرسه ثروت و سپس در دبیرستان سعدی به انجام رسانید. پس از اتمام سال دوم مقطع متوسطه در شهریور سال ۱۳۲۱ به حوزه صدر اصفهان رفت و تا سال ۱۳۲۵ به تحصیل دروس پایه و سطح پرداخت
[۳] رجایی، ۳-۱۲؛ حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۴
. او در فروردین سال ۱۳۲۶ به قم مهاجرت کرد و درس خارج را نزد سیدمحمد محقق داماد آغاز کرد و از درس سیدحسین بروجردی، سیدمحمدتقی خوانساری و سیدمحمد حجت نیز بهره برد
[۴] رجایی، ۲۵؛ قاسمی، سیدفرید، ۱۸
. وی حدود دوازده سال با حسینعلی منتظری و علی‌اکبر مشکینی هم‌حجره و هم‌بحث بود
[۵] فیض مشکینی، ۷
.
بهشتی هم‌زمان پس از گرفتن دیپلم ادبی، وارد دانشکده معقول و منقول (الهیات) تهران شد و سپس در سال ۱۳۲۹ در تهران سکونت گزید و در سال ۱۳۳۰ پس از اخذ مدرک لیسانس به قم بازگشت
[۶] حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۴
و در دبیرستان حکیم‌نظامی (امام‌صادق (علیه‌السّلام) کنونی) به تدریس زبان انگلیسی پرداخت
[۷] زحمتکش و طاهریان، ۲۵۸؛ قاسمی، صدیقه، ۲۹
. او در سال‌های ۱۳۳۰-۱۳۳۵ فلسفه و حکمت اسلامی (شفای بوعلی و اسفار اربعه ملاصدرا) را نزد سیدمحمدحسین طباطبایی آموخت
[۸] رجایی، ۱۵
و به همراه مرتضی مطهری و چند تن از فضلای پرتلاش در درس فقه امام‌خمینی نیز شرکت کرد
[۹] جعفریان، ۲۹۸؛ زحمتکش و طاهریان، ۲۵۷
.


شهید بهشتی در کنار فعالیت‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی، فعالیت‌های سیاسی بسیاری داشت و از افراد موثر در انقلاب اسلامی ایران بود. فعالیت سیاسی او در سال ۱۳۲۹-۱۳۳۰ که مقارن با اوج مبارزات سیاسی ـ اجتماعی نهضت ملی صنعت نفت به رهبری سیدابوالقاسم کاشانی و محمد مصدق بود، آغاز شد و در جریان اعتصاب ۲۶-۳۰ تیر در اصفهان در ساختمان تلگراف‌خانه سخنرانی کرد
[۱۰] زحمتکش و طاهریان، ۲۶۱؛ واحد فرهنگی، او به تنهایی، ۲۳
.
بهشتی در سال ۱۳۳۳ با کمک گروهی از همفکران، دبیرستان «دین و دانش» را در قم بنیان نهاد و تا سال ۱۳۴۲ آن را اداره کرد
[۱۱] مؤسسه تنظیم، ۱/۱۸۳؛ حسینی بهشتی، یاران امام، ۳/۷ و ۹
. وی در سال‌ ۱۳۳۶، مدرک دکترا را از دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران گرفت
[۱۲] حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۵؛ رجایی، ۲۶
.
تهیه برنامه‌ برای تبلیغ در سطح روستاها، فعالیت در جهت سامان‌دادن به حوزه‌های علمیه و برنامه‌ریزی برای نظم آن، تاسیس مدارس برنامه‌ریزی‌شده برای طلاب، ‌ایجاد کانون اسلامی دانش‌آموزان و فرهنگیان، حضور در وزارت آموزش و پرورش و نگارش کتاب‌های دینی ازجمله فعالیت‌های فرهنگی اوست
[۱۳] حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۵ و ۱۹؛ قاسمی، صدیقه، ۵۶-۵۷
.
بهشتی در سال ۱۳۳۹ برای سامان‌دادن به حوزه علمیه، تصمیم به تدوین برنامه‌ای برای تحصیلات علوم اسلامی گرفت و مدرسه حقّانی (منتظریه) را پایه‌گذاری کرد
[۱۴] زحمتکش و طاهریان، ۲۶۷-۲۶۸؛ جعفریان، ۲۹۳-۲۹۸
. وی در این مدرسه، درس زبان انگلیسی را ترویج کرد که در آن زمان خلاف شان روحانیت به‌حساب می‌آمد
[۱۵] رجایی، ۵۹۶-۵۹۸
. این مدرسه، به دلیل مدیریت و ساختار قوی، بهترین مدرسه در حوزه علمیه قم شد
[۱۶] جعفریان، ۲۹۵
. غالب استادان آن افرادی فاضل، انقلابی و از شاگردان امام‌خمینی بودند. بسیاری از طلاب جوان این مدرسه، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، جذب دستگاه قضایی کشور شدند
[۱۷] جعفریان، ۲۹۶-۲۹۷
. وی برای تفریح خانواده‌های مذهبی، شرکت سبزه را تاسیس کرد. بدین منظور در کمال‌آباد کرج، باغی را برای این کار با مشارکت دوستان خود ازجمله اکبر‌هاشمی رفسنجانی، محمدعلی رجایی و محمدجواد باهنر خریداری کردند. بعدها از این مکان برای جلسات شورای انقلاب نیز استفاده می‌شد
[۱۸] رجایی، ۶۰۷-۶۰۸
.

۳.۱ - بهشتی در اسناد ساواک

بهشتی به دلیل فعالیت‌های سیاسی و همراهی با مبارزات امام‌خمینی، همواره زیر نظر سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) قرار داشت
[۱۹] مرکز بررسی، ۲۰/۳۳، ۴۰، ۴۸، ۴۹، ۱۰۴ و ۱۰۶
. از او به عنوان یکی از منابع اطلاعاتی امام‌خمینی درباره لایحه کاپیتولاسیون یاد شده است
[۲۰] طاهری خرم‌آبادی، ۱۱۱؛ جوانمرد، ۱۲۲
. بر اساس اسناد ساواک، او در جریان ارسال تلگرام اصناف و بازاریان اصفهان و اعتراض به حمله به مدرسه فیضیه در فروردین ۱۳۴۲ نقش داشت
[۲۱] مؤسسه تنظیم، ۱/۱۸۳
؛ ازهمین‌رو ساواک در زمستان ۱۳۴۲ او را ناچار به ترک قم کرد
[۲۲] حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۵-۱۶؛ زحمتکش و طاهریان، ۲۷۰
. وی در تهران، ارتباط نزدیکی با گروه‌های مبارز ازجمله هیئت‌های مؤتلفه اسلامی برقرار کرد و در سال ۱۳۴۳ به پیشنهاد شورای مرکزیِ آنها امام‌خمینی یک گروه چهار نفری شامل بهشتی، مرتضی مطهری، محی‌الدین انواری و احمد مولایی را به عنوان شورای فقهی و سیاسی این هیئت‌ها تعیین کرد
[۲۳] حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۸؛ جعفریان، ۳۲۳؛‌هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۱۹۸
. این جمعیت که به دستور امام‌خمینی با ائتلاف هیئت‌های مذهبیِ مبارز به وجود آمد، با هدایت این افراد گام‌های مؤثری در تقویت نهضت اسلامی به رهبری امام‌خمینی برداشت
[۲۴] مرکز اسناد، ۱۰۶-۱۰۷
. بهشتی که شخصیتی نظریه‌پرداز داشت، با نبوغ در تبلیغ و سازماندهی، ‌به تشکل نیروهای ارزشی و مبارز می‌پرداخت. او همچنین از ماموریت‌ خود و مطهری، برای تبلیغ‌اندیشه و عقاید اسلامی و تهیه جزوه‌های آموزنده برای نسل جوان خبر داده است
[۲۵] حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۸-۱۹
.

۳.۲ - هجرت به آلمان

بهشتی برای خروج از فشار ساواک در سال ۱۳۴۴ با حمایت سیدمحمدهادی میلانی و مساعدت سیداحمد خوانساری به آلمان رفت تا امور مسجد شهر‌هامبورگ را که سیدحسین بروجردی بنا نهاده بود بر عهده گیرد. تلاش‌های تبلیغی و فرهنگی او در آلمان تا سال ۱۳۴۹ به طول انجامید
[۲۶] حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۶ و ۳۸؛ زحمتکش و طاهریان، ۲۷۵
. وی نام مسجد ایرانیان در‌هامبورگ را به مرکز اسلامی‌هامبورگ تغییر داد. تلاش در جهت اقتدار و وحدت‌آفرینی شریعت نبوی (وحدت شیعه و سنی)، تشکیل جلسات پرسش و پاسخ برای غیر مسلمانان، جلسات گفتگو میان اسلام و مسیحیت، فعالیت‌های تبلیغی و ارتباط و پاسخ‌گویی به سؤال‌های علمی برخی مجامع دانشگاهی از دیگر فعالیت‌های بهشتی در آنجا بوده است
[۲۷] زحمتکش و طاهریان، ۲۷۶-۲۷۸؛ قاسمی، صدیقه، ۴۲-۴۷
. در گزارش ساواک، وی نماینده امام‌خمینی در‌هامبورگ معرفی شده
[۲۸] مؤسسه تنظیم، ۱۱/۴۳۳
که در انتقال وجوه شرعی ایشان به حوزه‌های علمیه نقش داشته است
[۲۹] مؤسسه تنظیم، ۱۸/۴۵ و ۴۱۱‌
.
بهشتی در بهمن ۱۳۴۴ در‌هامبورگ، هسته مرکزی اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان ایرانی در اروپا (گروه فارسی‌زبان) را به‌وجود آورد
[۳۰] زیباکلام، ۳۰۱
. نخستین نشست رسمی اتحادیه نیز در شهر گیسن آلمان در سال ۱۳۴۵
[۳۱] کریمیان، ۲۷۳
با کمک و راهنمایی بهشتی و تلاش گروهی دیگر از مبارزان خارج از کشور تشکیل شد
[۳۲] قاسملو، ۳۶
. او پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۴۹ توسط رژیم، ممنوع‌الخروج شد
[۳۳] حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۶؛ قاسمی، سیدفرید، ۲۴
. در همین سال (۱۳۴۹) مدرسه رفاه با اهداف اسلامی و مبارزاتی، در تهران تاسیس شد و بهشتی یکی از مؤسسان این مدرسه بود
[۳۴] محمدی، ۱۱؛ باهنر، ۱۷؛ حسینی بهشتی، یاران امام، ف
.
بهشتی در سال ۱۳۵۰ جلساتی با نام «مکتب قرآن»، برای گروه جوانان فعال و با موضوع تفسیر قرآن تشکیل داد
[۳۵] قاسمی، سیدفرید، ۲۴-۲۵
؛ همچنین در سال ۱۳۵۲ رهبری تشکیل جلساتی سیاسی را بر عهده داشت. این جلسات با حضور روحانیان ایرانی مهاجر از عراق در راستای تبلیغ و حمایت از نهضت امام‌خمینی صورت می‌گرفت
[۳۶] مؤسسه تنظیم، ۱۱/۴۲ و ۴۳۲
. او در نگارش کتاب‌های درسی برای مراکز تربیت معلم و دانشکده مکاتبه‌ای و در اصلاح و تالیف کتاب‌های تعلیمات دینی وزارت آموزش و پرورش نقش اساسی داشت؛ همچنین وی و محمدجواد باهنر و علی غفوری از اعضای هیئت علمی دفتر نشر فرهنگ اسلامی بودند
[۳۷] حجتی کرمانی، ۱۴۵-۱۴۶
.

۳.۳ - دستگیری و زندان

بهشتی به دلیل فعالیت‌های سیاسی و مبارزاتی خود در سال ۱۳۵۴ دستگیر و چند روزی در کمیته مرکزی تهران زندانی شد. همچنین به دلیل فعالیت‌ها و راهپیمایی‌های تاسوعا و عاشورای ۱۳۵۷ ساواک، بهشتی را دستگیر و به زندان اوین منتقل کرد که پس از مدت کمی آزاد شد
[۳۸] مرکز بررسی، ۱۹/۹ و ۲۰/۴۸، ۸۰؛ مؤسسه تنظیم، ۱۱/۶۰۹-۶۱۳
. او مدیریت خود و اعتقاد شدید به مبارزات سرّی و اوج‌گیری مبارزات را به ترتیب، علت آزادی خود از زندان دانسته است
[۳۹] حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۶
.

۳.۴ - تشکیل جامعه روحانیت مبارز

وی در سال ۱۳۵۶ برای حل اختلاف میان نیروهای فعال اسلامی در خارج کشور به اروپا و امریکا سفر کرد
[۴۰] زحمتکش و طاهریان، ۳۰۶
. طی سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ تشکل جامعه روحانیت مبارز را با همکاری دوستان همفکر خود پدید آورد و اعتصاب مدارس را در جهت گسترش بیشتر نهضت امام‌خمینی در دستور کار قرار داد
[۴۱] مرکز بررسی، ۲۰/۴۸ و ۱۰۴؛ مؤسسه تنظیم، ۱۱/۶۰، ۶۱ و ۶۱۴
. وی در اعتصاب کارکنان صنعت نفت در سال ۱۳۵۷، رابط خبری میان اعتصاب‌کنندگان و امام‌خمینی بود
[۴۲] علم، ۲/۲۴۶-۲۴۷
.

۳.۵ - تشکیل شورای انقلاب

با هجرت امام‌خمینی به فرانسه در ۱۳ مهر ۱۳۵۷ و اوج‌گیری مبارزات مردم در این سال، درک ضرورت تشکیل شورایی برای رهبری مبارزه در زمان دوری رهبر انقلاب از ایران و نیز مدیریت دوره انتقال، موجب شد کسانی مانند بهشتی، مطهری و مهدی بازرگان برای مشورت با امام‌خمینی عازم پاریس شوند
[۴۳] هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۳۲۳؛ بهشتی، سیدمحمدرضا، ۱۹۹-۲۰۰؛ بازرگان، ۱۸۰
. پس از آن امام‌خمینی یک گروه پنج‌نفره از روحانیان؛ بهشتی، مطهری، اکبر‌هاشمی رفسنجانی، سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی و محمدجواد باهنر را مسئول معرفی افراد مورد اعتماد برای عضویت در شورای انقلاب کرد
[۴۴] یزدی، ۸۹ و ۹۱؛ حسینی بهشتی، خاطرات ماندگار، ۲۰۰؛ بازرگان، ۲۲
. امام‌خمینی پس از ماموریتی که به مطهری برای انتخاب افراد داده بود، در ۱۴ آبان ۱۳۵۷ نیز در نامه‌ای به بهشتی ضرورت تسریع در این امر را یادآور شد
[۴۵] ۴/۳۰۷؛ رنجبر، ۱۷۳
.
پس از تشکیل شورای انقلاب، سیدمحمود طالقانی رئیس شورا و بهشتی نایب‌رئیس شورا شد؛ البته بیشتر مسئولیت اداره شورا و امضای لوایح در این دوران بر عهده بهشتی بود
[۴۶] اطلاعات، ۳۱/۴/۱۳۵۹، ۵
. پس از درگذشت طالقانی و استعفای دولت موقت، بهشتی رئیس شورای انقلاب شد. این مسئولیت تا ریاست‌جمهوری سیدابوالحسن بنی‌صدر و ریاست او بر شورا ادامه یافت
[۴۷] هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، ۲۷۷ و ۴۳۲؛ کیهان، ۲۸/۴/۱۳۵۹، ۱۶
.

۳.۶ - تشکیل کمیته استقبال

در آستانه بازگشت امام‌خمینی به ایران در بهمن ۱۳۵۷، برخی از روحانیان شورای انقلاب مانند بهشتی و مطهری، با هدف برنامه‌ریزی و ایجاد هماهنگی در استقبال و محافظت از امام‌خمینی، ستادی به نام کمیته استقبال تشکیل دادند. نخستین جلسه مشترک برای تشکیل این کمیته در خانه بهشتی برگزار شد
[۴۸] محلاتی، ۱۰۶
. نظر و مشورت بهشتی موجب شد افرادی از سایر گروه‌های مبارز نیز در کمیته استقبال عضو شوند؛ با این هدف که همه گروه‌ها خود را در استقبال از رهبر انقلاب سهیم بدانند
[۴۹] بادامچیان، ۳-۴
. یکی از وظایف کمیته پیش از بازگشت امام‌خمینی، مدیریت تظاهرات مردم و جلوگیری از کشتار آنان به دست نیروهای رژیم پهلوی بود و بهشتی نیز در این امر فعال بود
[۵۰] مهدوی‌ کنی، ۱۹۲-۱۹۴
. در شب نخست ورود امام‌خمینی به ایران، بهشتی به همراه چند نفر از جمله مهدی عراقی، به خانه کشاورز؛ داماد سیدمرتضی پسندیده رفتند و امام‌خمینی را تا مدرسه رفاه همراهی کردند
[۵۱] قاسملو و آقاجان‌پور، ۱۶۱
.

۳.۷ - تاسیس حزب جمهوری اسلامی

بهشتی طرفدار تشکل و نظام‌مندی نیروهای انقلابی بود و در این مسیر به عنوان مسئول اصلی حزب جمهوری اسلامی شناخته می‌شد. حدود یک هفته پس از پیروزی انقلاب، بهشتی با گروهی از همفکران خود، تاسیس حزب جمهوری اسلامی را اعلام کرد. او و چند نفر از روحانیان هم‌فکر او مانند اکبر‌هاشمی رفسنجانی، که وجود تشکیلات سیاسی با محوریت اسلام را در مبارزه ضروری می‌دانستند
[۵۲] حسینی بهشتی، یادنامه، ۱۳۸-۱۴۰
؛ پیش از پیروزی انقلاب اسلامی نیز چندبار به امام‌خمینی پیام داده و نظر مثبت ایشان درباره تاسیس حزبی سیاسی ـ اسلامی را درخواست کرده بودند؛ امری که در آن زمان موافقت امام‌خمینی را در پی نداشت
[۵۳] موسوی خوئینی، ۶۰؛ طاهری خرم‌آبادی، ۲/۲۰۲-۲۰۶؛ حسینی بهشتی، یادنامه، ۱۴۲
؛ اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، امام‌خمینی با توجه به ضرورت زمان و تنها در آن مقطع زمانی به واسطه شناخت و تایید مؤسسان حزب، با تشکیل حزب موافقت کرد
[۵۴] جمهوری اسلامی، ویژه‌نامه، ۱۰
. بهشتی به همراه محمدجواد باهنر در تهیه و تدوین اساسنامه حزب نقش اساسی داشتند
[۵۵] خامنه‌ای، ۲۲۳؛ موحدی کرمانی، ۲/۷۰۸
.
بهشتی پس از تاسیس حزب جمهوری اسلامی، سمت دبیرکلی این حزب را تا زمان شهادت بر عهده داشت
[۵۶] زحمتکش و طاهریان، ۴-۲۹۳
. امام‌خمینی در ۲۸ بهمن ۱۳۵۷ با تشکیل کمیته‌ای برای رسیدگی به وضع کارگران، زیر نظر بهشتی و سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی موافقت کرد
[۵۷] ۶/۱۷۱؛ رنجبر، ۲۱۹-۲۲۰
. بهشتی منتخب مردم تهران در انتخابات مجلس خبرگان برای تدوین قانون اساسی در خرداد سال ۱۳۵۸ بود
[۵۸] قاسمی، صدیقه، ۸۳
و در سمت نایب‌رئیس این مجلس در هدایت و اداره آن نقش مؤثری ایفا کرد
[۵۹] قاسمی، صدیقه، ۷۷ و ۷۹
. او که با سران نظام جمهوری اسلامی ارتباط قوی داشت، نقشی کلیدی در تحکیم پایه‌های نظام ازجمله تدوین قانون اساسی داشت
[۶۰] رجایی، ۵۴۵-۵۴۶ و ۶۳۰
. وی در جریان تسخیر سفارت امریکا در ایران در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ حمایت قاطع خود را از دانشجویان مسلمان پیرو خط امام‌خمینی اعلام کرد
[۶۱] رجایی، ۹۲-۹۳
.

۳.۸ - رئیس دیوان عالی کشور

همچنین امام‌خمینی در ۴ اسفند ۱۳۵۸ بهشتی را به عنوان نخستین رئیس دیوان عالی کشور در جمهوری اسلامی برگزید
[۶۲] ۱۲/۱۶۳
. وی خدمات ارزنده‌ای در قوه قضاییه انجام داد؛ ازجمله اجتهاد و فقه و فقاهت را وارد مسئله قضایی کشور کرد. تشکیل پلیس قضایی و دفتر تنظیم لوایح برای تطبیق لوایح با موازین اسلامی از مهم‌ترین اقدامات بهشتی در شورای عالی قضایی بود
[۶۳] شعبانی، ۲۱۹
و در این شورا نیز برای جلوگیری از بی‌عدالتی، بر نقش برجسته آن شورا تاکید داشت
[۶۴] شعبانی، ۲۱۷
. وی همچنین در تدوین قانون اراضی شهری در سال‌های ۱۳۵۹-۱۳۶۰ نقش داشت و امام‌خمینی پیش از تصویب این قانون در شورای انقلاب، بهشتی، منتظری و مشکینی را مامور بررسی، مطالعه و تدوین این قانون کرد
[۶۵] درازی، ۳۱۹-۳۲۰؛ شهبازی، ۱/۳۵۶
.

۳.۹ - شرکت در مناظرات

از فعالیت‌های مهم بهشتی در عرصه فرهنگی پس از پیروزی انقلاب، مناظره‌ها و گفتگوهای او با گروه‌های تندرو مخالف انقلاب اسلامی داخل کشور بود. وی در این مناظره‌ها سعه‌صدر، منطقی‌بودن و پایبندی خود به موازین اخلاق را به خوبی نشان داد
[۶۶] مرشدی
. او در خنثی‌کردن نقشه‌های ضد انقلاب، گروه‌ها و افراد مخالف نقشِ مؤثری ایفا کرده است
[۶۷] واحد فرهنگی، او به تنهایی، ۲۲؛ علیزاده، ۷۷ و ۸۵
.


بهشتی از معدود مسئولان توانمند جمهوری اسلامی ایران بود که با تکیه بر استعداد و نبوع ذاتی، روشن‌بینی، تلاش مستمر و پیگیر علمی، توان استدلال و بیان فوق‌العاده، آشنایی و تسلط بر چهار زبان زنده دنیا (عربی، انگلیسی، آلمانی و فارسی) و نظم و مدیریت مثال‌زدنی توانست نقش تعیین‌کننده‌ای در هدایت مبارزه و کادرسازی در داخل کشور، پیش از بازگشت امام‌خمینی و مدیریت و اداره کشور پس از پیروزی انقلاب و تدوین قانون اساسی و تاسیس ارکان نظام جمهوری اسلامی ایفا کند.
او از سوی گروه‌های مخالف و معاند چپ مانند سازمان مجاهدین خلق و چریک‌های فدایی خلق و جریان‌های لیبرالیستی با تهمت‌های گسترده مواجه بود. این گروه‌ها طبقات مختلف مردم را نسبت به او بدبین می‌کردند؛ تهمت‌هایی که محدوده خاصی نداشت
[۶۸] کردی، ۱۶۵-۱۶۶
. مخالفان او که از طیف‌های مختلفی بودند، هر عیب و نقصی در مدیریت کشور را از ناحیه او می‌پنداشتند
[۶۹] رجایی، ۵۴۵-۵۴۶
؛ حتی او را به بی‌دینی و رهبری چماقداران متهم کردند
[۷۰] رجایی، ۵۴۶-۵۴۷
. برخی دوستان او نیز وی را تنها گذاشته و در برابر تهمت‌ها نسبت به او سکوت کردند
[۷۱] رجایی، ۵۴۸ و ۵۵۲
. ولی بهشتی با سعه صدر و بردباری و با اتکا به قدرت الهی، با تهمت‌ها و فشارها برخورد و از محبوبیت مردمی خود ابراز رضایت می‌کرد
[۷۲] کردی، ۱۶۷-۱۶۸
؛ حتی وقتی از او خواسته ‌شد تا برای کاهش فشارها، مسئله را با امام‌خمینی در میان بگذارد، بهشتی حاضر ‌نشد و تاکید کرد امام‌خمینی را برای آرمان‌های بلندتر می‌خواهد و دوست ندارد ایشان را به مسائل شخصی درگیر کند
[۷۳] کردی، ۱۶۹-۱۷۰
.
در زمان ریاست‌جمهوری بنی‌صدر، یکی از کانون‌های مدیریت توطئه علیه بهشتی، دفتر هماهنگی همکاری‌های مردم و ریاست‌جمهوری بود. اوج اختلاف بنی‌صدر و اطرافیان او با بهشتی در واقعه ۱۴ اسفند ۱۳۵۹، در مراسم سالگرد فوت محمد مصدق بود که شعار مرگ بر بهشتی سر داده شد
[۷۴] کردی، ۱۸۱-۱۸۲
. وی که در حوزه‌های گوناگون فرهنگی، آموزشی، سیاسی و اقتصادی صاحب‌نظر بود، وسعت نظری شگفت و سلوکی خردمندانه در برابر مخالفان و عاملان ترور شخصیت خود داشت
[۷۵] قائمی، ۳۱-۳۲؛ علیزاده، ۱۴۰؛ افتخارزاده، ۶۵
.


بهشتی از ارادتمندان و یاران خاص امام‌خمینی بود. وی ضمن اشاره به مربی، فقیه و مرجع‌بودن امام‌خمینی آشنایی خود با ایشان را از سال ۱۳۲۵ و بیش از ۳۴ سال ‌دانسته و باور داشت ایشان به‌حق، رهبری با بینش عالی و وسیع، رفتاری پرجاذبه، قاطعیت کم‌نظیر، سعه صدر، بلند‌اندیشی، ایثارگری، خدا‌اندیشی عارفانه و دارای سلوک اخلاقی ارزنده است که با پیروی از ایشان بنیان انقلاب استوار می‌گردد؛ زیرا رهبری ایشان همه‌جانبه و جامع است
[۷۶] حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۷
. به باور وی امام‌خمینی، به عنوان فقیهی برجسته، مردم را به اسلام راستین دعوت کرد و با نفی تمام ابرقدرت‌ها و مستبدها، تاکید داشت که سرنوشت ملت‌ها باید به دست خودشان تعیین شود
[۷۷] واحد فرهنگی، بهشتی سید، ۲/۸۰۸
. بهشتی خود را شاگرد، همفکر و همکار امام‌خمینی می‌دانست و همواره از ایشان به مربّی بزرگ خویش یاد می‌کرد و خود را قطره‌ای از دریای وجود ایشان می‌دانست و معتقد بود ایشان رهبر تمام محرومان و مبارزان جهان است
[۷۸] مهاجری، ۳-۴
.
امام‌خمینی نیز ضمن اظهار رفاقت با بهشتی وجاهتِ مردمی او را سبب رای‌دادن مردم به وی برای مجلس خبرگان دانست
[۷۹] ۹/۵۲۲
و با بیان پیشینه آشنایی بیست‌ساله با بهشتی وی‌ را بزرگ‌شده دست خود خواند و او را از شاگردان و معاشران خود و خادم راستین دین و جامعه معرفی و مخالفان او را نکوهش کرد و توهین به امثال وی را توطئه‌ای برای طرد تدریجی روحانیت خدمتگزار برشمرد و به پیامدهای آن هشدار داد
[۸۰] ۱۰/۲۷۶-۲۷۷ و ۱۵/۲۰۰
.


بهشتی در هفتم تیر ۱۳۶۰، شب هنگام در وقت سخنرانی در دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی واقع در محله سرچشمه تهران، بر اثر انفجار بمب، به دست عوامل سازمان مجاهدین خلق ایران، به همراه جمعی از مسئولان نظام و همکاران حزب جمهوری اسلامی، در ۵۳ سالگی به شهادت رسید. پیکر او به همراه دیگر شهدا پس از تشییع بسیار باشکوه، در بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد
[۸۱] زحمتکش و طاهریان، ۳۱۱-۳۱۲
.
پس از شهادت بهشتی، امام‌خمینی او را از ابرار معرفی کرد و مراتب فضل، تفکر و تعهّد ایشان را ستود و از اینکه دشمنان او با تهمت‌های خود، وی را ستمکار و دیکتاتور معرفی کردند، ابراز تاسف کرد و حرکت‌های همراه با تهمت و توهین به وی را ظلم بزرگی به وی دانست
[۸۲] ۱۴/۵۱۵-۵۱۶؛ رنجبر، ۴۹۸
. به باور ایشان راز وسعت افتراها به شهید بهشتی در مفیدی و ارزشمندی او نهفته بود و مخالفان می‌خواستند با حربه ناسزا و افترا او را از مردم جدا کنند
[۸۳] ۱۴/۵۱۸ و ۱۵/۲
. ایشان تاکید کرد، بر خلاف افراد بی‌انصافی که «مرگ بر بهشتی» می‌گفتند، ایشان او را یک فرد متعهد، مجتهد، متدین، علاقه‌مند به ملت و اسلام و مفید برای جامعه می‌دانست و شهادت وی را در برابر مظلومیت او ناچیز شمرد و تصریح کرد آنچه ایشان را در این امر متاثر می‌کند، مظلومیت بهشتی است
[۸۴] ۱۴/۵۱۸؛ رنجبر، ۴۹۹
؛ چنان‌که او را مسلمان متعهد و مجتهد و به‌مثابه یک ملت برای جامعه می‌دانست که مظلومانه زیست و مظلومانه مرد و خار چشم دشمنان بود
[۸۵] ۱۵/۳ و ۱۸
. ایشان خاطرنشان کرده است که گرچه مخالفان بهشتی در محافل و خیابان‌ها او را مورد هجمه قرار دادند، اما با شهادت وی مردم متوجه جوسازی‌های ناروا علیه او شدند
[۸۶] ۱۵/۳، ۲۰۰، ۲۰۱ و ۱۶/۴۴۹
.


بهشتی تالیفات بسیاری در حوزه‌های متعدد علمی و اسلامی دارد. مهم‌ترین آثار او عبارت‌اند از: از حزب چه می‌دانیم؛ اقتصاد اسلامی؛ اهمیت شیوه تعاون؛ بانکداری و قوانین مالی اسلام؛ بایدها و نبایدها، امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه قرآن؛ بررسی و تحلیلی از جهاد، عدالت، لیبرالیسم، امامت؛ بهداشت و تنظیم خانواده؛ توکل از دیدگاه قرآن؛ حج در قرآن؛ حق و باطل از دیدگاه قرآن؛ خدا از دیدگاه قرآن؛ دکتر شریعتی جستجوگری در مسیرشدن؛ ربا در اسلام؛ رسالت دانشگاه و دانشجو؛ روش برداشت از قرآن؛ سرود یکتاپرستی؛ شناخت اسلام؛ شناخت از دیدگاه فطرت؛ شناخت از دیدگاه قرآن؛ مبارزه پیروز؛ مبانی نظری قانون اساسی؛ محیط پیدایش اسلام؛ مکتب و تخصص؛ موسیقی و تفریح در اسلام؛ نقش آزادی در تربیت کودکان؛ نقش تشکیلات در پیشبرد انقلاب اسلامی ایران؛ نماز چیست؛ وظایف انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا در برابر جوانان مسلمان؛ ویژگی‌های انقلاب اسلامی ایران
[۸۷] قائمی، ۴۵-۴۶؛ علیزاده، ۱۴۰-۱۴۱؛ افتخارزاده، ۶۵؛ قاسمی، سیدفرید، ۶۲
.


• افتخارزاده، محمود، بهشتی، این‌گونه بود، این‌گونه گفت، این‌گونه خواست، قم، قدس ـ معراج، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
• اطلاعات، روزنامه، ۳۱/۴/۱۳۵۹ش.
• امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
• بادامچیان، اسدالله، کمیته استقبال چگونه شکل گرفت، مجله شما، شماره ۱، ۱/۱۱/۱۳۵۷ش.
• بازرگان، مهدی، شورای انقلاب و دولت موقت (سیمای دولت موقت از ولادت تا رحلت) و نامه سرگشاده مهندس بازرگان به امام، تهران، نهضت آزادی ایران، چاپ سوم، ۱۳۶۲ش.
• باهنر، محمدجواد، یاران امام به روایت اسناد ساواک، شهید محمدجواد باهنر، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
• بهشتی، سیدمحمدرضا، نگاهی گذرا به شکل‌گیری انقلاب اسلامی و شورای انقلاب (گفتگو)، مجله حریم امام، شماره ۱۵۴، ۱۳۹۳ش.
• جعفریان، رسول، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی ـ پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۸۳ش.
• جمهوری اسلامی، ویژه‌نامه، ۲۹/۱۱/۱۳۶۰ش.
• جوانمرد، سیداحسان، رفتار سیاسی شهید مطهری و انقلاب اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۵ش.
• حجتی کرمانی، محمدجواد، مصاحبه، چاپ‌شده در کتاب خورشید کویر، تدوین محمدصادق بصیری و دیگران، تهران، شاهد، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش.
• حسینی بهشتی، سیدمحمد، خاطرات ماندگار از زندگی سیدمحمد حسینی بهشتی، تدوین محمد نظری، تهران، نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
• حسینی بهشتی، سیدمحمد، مصاحبه، چاپ‌شده در بازشناسی یک‌اندیشه، تهران، بقعه ـ اصفهان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
• حسینی بهشتی، سیدمحمد، یادنامه شهید مظلوم آیت‌الله دکتر سیدمحمد حسینی بهشتی، تهیه و تنظیم سیدفرید قاسمی، قم، قدس ـ حرّ، چاپ اول، ۱۳۶۱ش.
• حسینی بهشتی، سیدمحمد، یاران امام به روایت اسناد ساواک، شهید آیت‌الله دکتر سیدمحمد حسینی بهشتی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش.
• خامنه‌ای، سیدعلی، مصاحبه، چاپ‌شده در کتاب خورشید کویر (سرگذشت‌نامه شهید باهنر)، تدوین محمدصادق بصیری و دیگران، تهران، شاهد، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
• درازی، علی، زندگی و مبارزات آیت‌الله مشکینی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
• رجایی، غلامعلی، سیره شهید بهشتی، تهران، شاهد، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
• رنجبر کرمانی، علی‌اکبر، روزشمار زندگی امام‌خمینی (سلام‌الله‌علیها)، تهران، مؤسسه تنظیم...، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
• زحمتکش، حسین (فرهان) و حمید طاهریان، راهبران‌اندیشه انقلاب، گزیده‌ای در زندگانی، ‌اندیشه و مبارزات حضرت امام‌خمینی، استاد علامه مطهری و آیت‌الله دکتر بهشتی، تهران، آبگین رایان، ۱۳۸۸ش.
• زیباکلام، صادق، مقدمه‌ای بر انقلاب اسلامی، تهران، روزنه، چاپ سوم، ۱۳۷۸ش.
• شعبانی، امامعلی، تاریخ شفاهی زندگانی و مبارزات آیت‌الله شهید دکتر بهشتی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
• شهبازی، محبوب، مشکینی، علی (آیت‌الله)، چاپ‌شده در فرهنگنامه رجال روحانی عصر امام‌خمینی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
• طاهری خرم‌آبادی، سیدحسن، خاطرات آیت‌الله سیدحسن خرم‌آبادی، تدوین محمدرضا احمدی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
• علم، محمدرضا، انقلاب اسلامی در اهواز، اهواز در فجر انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
• علیزاده، علی، شهید بهشتی (عقل ملکوتی)، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
• فیض مشکینی، علی، مصاحبه، مجله حریم امام، شماره ۲۲۷، ۷/۵/۱۳۹۵ش.
• قائمی، علی، یادنامه یا نگاهی به زندگی و گزیده افکار شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی، مقدمه از اکبر‌هاشمی رفسنجانی، قم، شفق، چاپ اول، ۱۳۶۱ش.
• قاسملو، اکبر، اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان خارج از کشور به روایت اسناد، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
• قاسمی، سیدفرید، یادنامه شهید مظلوم آیت‌الله دکتر محمد حسینی بهشتی، قم، قدس ـ حرّ، چاپ اول، ۱۳۶۱ش.
• قاسمی، صدیقه، اسلام و مقتضیات زمان از دیدگاه آیت‌الله دکتر محمد حسینی بهشتی، تهران، بقعه، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
• قاسملو، اکبر و معصومه آقاجان‌پور، تاریخ شفاهی کمیته استقبال از امام‌خمینی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
• کردی، علی، زندگی و مبارزات شهید آیت‌الله بهشتی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
• کریمیان، علیرضا، جنبش دانشجویی در ایران از تاسیس تا پیروزی انقلاب اسلامی، تهران مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول ۱۳۸۱ش.
• کیهان، روزنامه، ۲۸/۴/۱۳۵۹ش.
• محلاتی، فضل‌الله، خاطرات و مبارزات شهید فضل‌الله محلاتی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
• محمدی، پوران، مدارسی که خاطره شدند، روزنامه جام جم، ۳۱/۶/۱۳۹۲ش.
• مرشدی، ارسلان، رهاوردی از گفتمان انقلاب اسلامی، پایگاه اطلاع‌رسانی همشهری آنلاین، ۱/۱۲/۱۳۹۱ش.
• مرکز اسناد انقلاب اسلامی، استاد شهید به روایت اسناد، تهران، چاپ دوم، ۱۳۸۳ش.
• مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
• موحدی کرمانی، محمدعلی، مصاحبه، چاپ‌شده در کتاب شهید دکتر باهنر.
• الگوی مقاومت، تهران، واحد فرهنگی بنیاد شهید انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۱ش.
• موسوی خوئینی، سیدمحمد، روایت سکوت اولین گفتگوی مبسوط با آیت‌الله موسوی خوئینی‌ها درباره تاریخچه زندگی‌اش، مجله شهروند امروز، شماره ۵۴، ۱۳/۸/۱۳۸۶ش.
• مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آیینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش. مهاجری، مسیح، شهادتنامه درباره شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی، تهران، حزب جمهوری اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۰ش.
• مهدوی کنی، محمدرضا، خاطرات آیت‌الله مهدوی کنی، تدوین غلامرضا خواجه‌سروی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش.
• واحد فرهنگی بنیاد شهید، او به تنهایی یک امت بود، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۱ش.
• مهدوی کنی، محمدرضا، بهشتی سید مظلوم امت، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۱ش.
•هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال‌های ۱۳۵۷-۱۳۵۸، انقلاب و پیروزی، به کوشش عباس بشیری، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
•هاشمی رفسنجانی، اکبر،‌هاشمی رفسنجانی دوران مبارزه، به اهتمام محسن‌هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
• یزدی، ابراهیم، آخرین تلاش‌ها در آخرین روزها، تهران، قلم، ویرایش دوم، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.


۱. حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۳-۱۴؛ رجایی، ۱۱ و ۲۴
۲. قاسمی، سیدفرید، ۱۸
۳. رجایی، ۳-۱۲؛ حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۴
۴. رجایی، ۲۵؛ قاسمی، سیدفرید، ۱۸
۵. فیض مشکینی، ۷
۶. حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۴
۷. زحمتکش و طاهریان، ۲۵۸؛ قاسمی، صدیقه، ۲۹
۸. رجایی، ۱۵
۹. جعفریان، ۲۹۸؛ زحمتکش و طاهریان، ۲۵۷
۱۰. زحمتکش و طاهریان، ۲۶۱؛ واحد فرهنگی، او به تنهایی، ۲۳
۱۱. مؤسسه تنظیم، ۱/۱۸۳؛ حسینی بهشتی، یاران امام، ۳/۷ و ۹
۱۲. حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۵؛ رجایی، ۲۶
۱۳. حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۵ و ۱۹؛ قاسمی، صدیقه، ۵۶-۵۷
۱۴. زحمتکش و طاهریان، ۲۶۷-۲۶۸؛ جعفریان، ۲۹۳-۲۹۸
۱۵. رجایی، ۵۹۶-۵۹۸
۱۶. جعفریان، ۲۹۵
۱۷. جعفریان، ۲۹۶-۲۹۷
۱۸. رجایی، ۶۰۷-۶۰۸
۱۹. مرکز بررسی، ۲۰/۳۳، ۴۰، ۴۸، ۴۹، ۱۰۴ و ۱۰۶
۲۰. طاهری خرم‌آبادی، ۱۱۱؛ جوانمرد، ۱۲۲
۲۱. مؤسسه تنظیم، ۱/۱۸۳
۲۲. حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۵-۱۶؛ زحمتکش و طاهریان، ۲۷۰
۲۳. حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۸؛ جعفریان، ۳۲۳؛‌هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۱۹۸
۲۴. مرکز اسناد، ۱۰۶-۱۰۷
۲۵. حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۸-۱۹
۲۶. حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۶ و ۳۸؛ زحمتکش و طاهریان، ۲۷۵
۲۷. زحمتکش و طاهریان، ۲۷۶-۲۷۸؛ قاسمی، صدیقه، ۴۲-۴۷
۲۸. مؤسسه تنظیم، ۱۱/۴۳۳
۲۹. مؤسسه تنظیم، ۱۸/۴۵ و ۴۱۱‌
۳۰. زیباکلام، ۳۰۱
۳۱. کریمیان، ۲۷۳
۳۲. قاسملو، ۳۶
۳۳. حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۶؛ قاسمی، سیدفرید، ۲۴
۳۴. محمدی، ۱۱؛ باهنر، ۱۷؛ حسینی بهشتی، یاران امام، ف
۳۵. قاسمی، سیدفرید، ۲۴-۲۵
۳۶. مؤسسه تنظیم، ۱۱/۴۲ و ۴۳۲
۳۷. حجتی کرمانی، ۱۴۵-۱۴۶
۳۸. مرکز بررسی، ۱۹/۹ و ۲۰/۴۸، ۸۰؛ مؤسسه تنظیم، ۱۱/۶۰۹-۶۱۳
۳۹. حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۶
۴۰. زحمتکش و طاهریان، ۳۰۶
۴۱. مرکز بررسی، ۲۰/۴۸ و ۱۰۴؛ مؤسسه تنظیم، ۱۱/۶۰، ۶۱ و ۶۱۴
۴۲. علم، ۲/۲۴۶-۲۴۷
۴۳. هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۳۲۳؛ بهشتی، سیدمحمدرضا، ۱۹۹-۲۰۰؛ بازرگان، ۱۸۰
۴۴. یزدی، ۸۹ و ۹۱؛ حسینی بهشتی، خاطرات ماندگار، ۲۰۰؛ بازرگان، ۲۲
۴۵. ۴/۳۰۷؛ رنجبر، ۱۷۳
۴۶. اطلاعات، ۳۱/۴/۱۳۵۹، ۵
۴۷. هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، ۲۷۷ و ۴۳۲؛ کیهان، ۲۸/۴/۱۳۵۹، ۱۶
۴۸. محلاتی، ۱۰۶
۴۹. بادامچیان، ۳-۴
۵۰. مهدوی‌ کنی، ۱۹۲-۱۹۴
۵۱. قاسملو و آقاجان‌پور، ۱۶۱
۵۲. حسینی بهشتی، یادنامه، ۱۳۸-۱۴۰
۵۳. موسوی خوئینی، ۶۰؛ طاهری خرم‌آبادی، ۲/۲۰۲-۲۰۶؛ حسینی بهشتی، یادنامه، ۱۴۲
۵۴. جمهوری اسلامی، ویژه‌نامه، ۱۰
۵۵. خامنه‌ای، ۲۲۳؛ موحدی کرمانی، ۲/۷۰۸
۵۶. زحمتکش و طاهریان، ۴-۲۹۳
۵۷. ۶/۱۷۱؛ رنجبر، ۲۱۹-۲۲۰
۵۸. قاسمی، صدیقه، ۸۳
۵۹. قاسمی، صدیقه، ۷۷ و ۷۹
۶۰. رجایی، ۵۴۵-۵۴۶ و ۶۳۰
۶۱. رجایی، ۹۲-۹۳
۶۲. ۱۲/۱۶۳
۶۳. شعبانی، ۲۱۹
۶۴. شعبانی، ۲۱۷
۶۵. درازی، ۳۱۹-۳۲۰؛ شهبازی، ۱/۳۵۶
۶۶. مرشدی
۶۷. واحد فرهنگی، او به تنهایی، ۲۲؛ علیزاده، ۷۷ و ۸۵
۶۸. کردی، ۱۶۵-۱۶۶
۶۹. رجایی، ۵۴۵-۵۴۶
۷۰. رجایی، ۵۴۶-۵۴۷
۷۱. رجایی، ۵۴۸ و ۵۵۲
۷۲. کردی، ۱۶۷-۱۶۸
۷۳. کردی، ۱۶۹-۱۷۰
۷۴. کردی، ۱۸۱-۱۸۲
۷۵. قائمی، ۳۱-۳۲؛ علیزاده، ۱۴۰؛ افتخارزاده، ۶۵
۷۶. حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۷
۷۷. واحد فرهنگی، بهشتی سید، ۲/۸۰۸
۷۸. مهاجری، ۳-۴
۷۹. ۹/۵۲۲
۸۰. ۱۰/۲۷۶-۲۷۷ و ۱۵/۲۰۰
۸۱. زحمتکش و طاهریان، ۳۱۱-۳۱۲
۸۲. ۱۴/۵۱۵-۵۱۶؛ رنجبر، ۴۹۸
۸۳. ۱۴/۵۱۸ و ۱۵/۲
۸۴. ۱۴/۵۱۸؛ رنجبر، ۴۹۹
۸۵. ۱۵/۳ و ۱۸
۸۶. ۱۵/۳، ۲۰۰، ۲۰۱ و ۱۶/۴۴۹
۸۷. قائمی، ۴۵-۴۶؛ علیزاده، ۱۴۰-۱۴۱؛ افتخارزاده، ۶۵؛ قاسمی، سیدفرید، ۶۲



دانشنامه امام خمینی.



جعبه ابزار