• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

صلوات بر پیامبر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


صلوات در عرف شرع عبارت است از درود فرستادن بر رسول خدا (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله) و اهل بیت او (علیهم‌السّلام) یا دیگر مقربان درگاه الهی است. "صلوات" جمع صلاة است
[۱] ابن احمد فراهیدی، خلیل، کتاب‌العین، ج۷، ص۱۵۳.
و "صلاة" در لغت به معنی دعاست
[۲] ابن منظور، جمال الدین محمد مکرم، لسان‌العرب، ج۱۴، ص۴۶۴.
و نماز را به جهت شامل بودن بر دعا و استغفار، صلاة می‌گویند.
[۳] ابن منظور، جمال الدین محمد مکرم، لسان‌العرب، ج۱۴، ص۴۶۵.



کلمه صلاة در قرآن کریم به معانی مختلفی آمده است:
۱. به معنای نماز:
[۴] طریحی، شیخ فخرالدین، مجمع‌البحرین، ج۱، ص۲۶۶.
[۵] نساء/سوره۴، آیه۱۰۳.    

۲. به معنای استغفار و طلب رحمت و آن صلوات ملائکه است.
[۶] ابن منظور، جمال الدین محمد مکرم، لسان‌العرب، ج۱۴، ص۴۶۵.
[۷] احزاب/سوره۳۳، آیه۴۳.    

۳. به معنای دعا
[۸] طریحی، شیخ فخرالدین، مجمع‌البحرین، ج۱، ص۲۶۶.
و آن صلوات پیامبر بر مؤمنین است:
[۹] توبه/سوره۹، آیه۱۰۳.    

۴. به معنای فرستادن رحمت
[۱۰] ابن منظور، جمال الدین محمد مکرم، لسان‌العرب، ج۱۴، ص۴۶۴.
و آن صلوات خدا بر مؤمنین است:
[۱۱] بقره/سوره۲، آیه۱۵۷.    


اما صلوات در عرف مردم همان ذکر معروفی است که مسلمانان در طول شبانه روز بارها دهانشان را با آن معطر می‌کنند و مضمونش استدعای رفعت درجه و ازدیاد قرب محمد و آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است.
با توجه به آیه پنجاه و ششم از سوره مبارکه "احزاب" و روایات فراوانی که شیعه و سنی نقل کرده‌اند به طور کلی همه فرق اسلامی بر لزوم صلوات بر پیامبر اکرم اتفاق نظر دارند اما در کیفیت آن اختلاف است. مهمترین اختلاف شیعه و سنی در کیفیت صلوات بر سر این است که شیعیان چه در تشهد نماز و چه در غیر نماز، صلوات بر "آل محمد" را نیز لازم می‌دانند اما اهل تسنن غالبا در گفته‌ها و نوشته‌هایشان فقط بر پیامبر صلوات می‌فرستند، مثلا می‌گویند و یا می‌نویسند «صلی الله علیه و سلم» و اگر هم احیانا "آل محمد" را داخل در صلوات می‌کنند همراه آن ازواج و اصحاب پیامبر را نیز داخل می‌دانند.
اما در تشهد نماز، شافعی‌ها و حنبلی‌ها صلوات کامل (صلواتی که متضمن آل محمد نیز باشد) را لازم می‌دانند اما مالکی‌ها و حنفی‌ها اصل صلوات را نیز مستحب می‌دانند.

البته صلواتی که امروزه ما شیعیان در نماز و غیر آن می‌فرستیم از حیث کلمات کوتاه‌ترین نوع صلوات است اما از این جهت که متضمن صلوات بر آل محمد نیز می‌باشد کامل است اما صلواتی که گاهی بعضی از اهل تسنن می‌فرستند مفصل‌تر است مثلا می‌گویند:
«اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید.»
روایات بسیاری که از شیعه و سنی درباره کیفیت صلوات وارد شده است در رفع این اختلافات نقش عمده‌ای دارد که به تعدادی از آنها اشاره خواهد شد.
"شیخ ابوالفتوح رازی" در تفسیرش از کعب بنِ عُجْرَةَ نقل می‌کند که گوید: هنگامی که آیه:
«ان الله و ملائکته یصلون علی النبی....»
[۱۲] احزاب/سوره۳۳، آیه۵۶.    

نازل شد به پیامبر عرض کردم ما کیفیت سلام دادن بر شما را می‌دانیم اما چگونه بر شما صلوات بفرستیم حضرت فرمود بگو:
«اللهم صل علی محمد و آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید.»
[۱۳] نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸، چاپ اول، ج۵، ص۳۴۹.

در سنن نسائی آمده است که پیامبر در پاسخ به سؤال کعب بن عجرة درباره کیفیت صلوات فرمود بگویید:
«اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید.»
[۱۴] النسائی، ابوعبدالرحمن احمد بن شعیب، سنن نسائی، بیروت – لبنان، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، ۱۳۴۸ هـ، چاپ اول، ج۳، ص۴۷.

در سنن ابی داود آمده است که حضرت در پاسخ به کعب بن عجرة فرمود بگویید:
«اللهم صل علی محمد و آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و بارک علی محمد و آل محمد کما بارکت علی آل ابراهیم انک حمید مجید.»
[۱۵] السجستانی، سلیمان بن الاشعث، سنن ابی داود، تحقیق و تعلیق سعید محمد اللحام، دارالفکر للطباعة والنشر و التوزیع، ۱۴۱۰ هـ، چاپ اول، ج۱، ص۲۲۱.

ابو مسعود انصاری گوید: ما در مجلس سعد بن عباده بودیم که پیامبر اکرم نزد ما آمد و نشست. بشیر بن سعد عرض کرد یا رسول الله خدا ما را امر نموده است که بر شما صلوات بفرستیم؛ چگونه بر شما صلوات بفرستیم؟ حضرت سکوت کرد به حدی که آرزو کردیم که‌ای کاش این سؤال را از حضرت نمی‌پرسیدیم. سپس حضرت فرمود؛ بگویید:
«اللهم صل علی محمد وعلی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و بارک علی محمد وعلی آل محمد کما بارکت علی آل ابراهیم فی العالمین انک حمید مجید.»
[۱۶] الدارمی، عبدالله بن بهرام، سنن الدارمی، دمشق، مطبعة الاعتدال، ج۱، ص۳۰۹.

"عبدالرحمان ابن ابی لیلی" نقل می‌کند که کعب ابن عجره مرا ملاقات کرد و گفت آیا دوست داری حدیثی را به عنوان هدیه به تو تقدیم کنم؟ آن حدیث این است که به پیامبر اکرم عرض کردیم یا رسول الله، کیفیت سلام کردن بر شما را آموخته‌ایم؛ بفرمایید چگونه بر شما صلوات بفرستیم؟ حضرت فرمود بگویید:
«اللهم صل علی محمد وعلی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم وعلی آل ابراهیم انک حمید مجید اللهم بارک علی محمد وعلی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم وآل ابراهیم انک حمید مجید.»
[۱۷] ابن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع، ۱۴۰۱هـ، ج۴، ص۱۱۸.

شبیه روایات فوق در کتب علمای شیعه و سنی فراوان ذکر شده است که معنا و مضمون همه آنها یکی است و فقط از لحاظ ترکیب جملات مقداری با هم متفاوتند و به جز موارد‌ اندکی، همه آنها متضمن صلوات بر آل محمد نیز می‌باشند و از طرفی در هیچکدام از این روایات موردی یافت نمی‌شود که در آن اصحاب پیامبر نیز داخل در صلوات ذکر شده باشند و اگر هم یافت شود بسیار شاذ و نادر خواهد بود.

"علامه سبکی شافعی" در خاتمه کتاب "شفاء السقام"
[۱۸] السبکی الشافعی، تقی الدین، شفاء السقام فی زیارة خیرالانام، ۱۴۱۹ هـ، چاپ چهارم، ص۴۰۵.
بخشی را آورده به نام "نصوص الصلوات علی النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) " و در آن بخش، صیغه‌ها و عبارات صلوات و دعاهای بر پیامبر اکرم را ذکر کرده است که به جز تعداد‌ اندکی، در بقیه این عبارات، "آل محمد صلوات الله علیهم اجمعین" داخل در صلوات ذکر شده است اما اصحاب پیامبر ذکر نشده‌اند. حال جای سؤال است که چه دلیلی دارد که اهل سنت هنگام صلوات، آل محمد را از صلوات حذف می‌کنند و اگر هم احیانا ذکر می‌کنند همراه آن اصحاب پیامبر را هم داخل در صلوات می‌کنند؟!
البته ما منکر مقام و فضائل اصحاب پیامبر نیستیم و نیز در این بحث کاری نداریم که مراد از آل محمد چه کسانی هستند بحث بر سر این است که با وجود این همه روایاتی که از خود اهل سنت درباره کیفیت صلوات نقل شده است چرا آنها صلوات را تغییر می‌دهند و علی رغم اینکه خود آنها روایتی را نقل می‌کنند که پیامبر نهی فرموده از صلوات بتراء (ناقص) چرا باز هم صلوات ناقص می‌فرستند؟!
پیامبر اکرم می‌فرماید:
«لا تصلوا علی الصلاة البتراء قالوا و ما الصلاة البتراء یا رسول الله؟ قال تقولون اللهم صل علی محمد و تسکتون، بل قولوا اللهم صل علی محمد و علی آل محمد.»
[۱۹] القندوزی، سلیمان بن شیخ ابراهیم، ینابیع المودة لذوی القربی، تحقیق سید علی جمال اشرف الحسینی، دارالاسوة للطباعة والنشر، ۱۴۱۶ هـ، چاپ اول، ج۱، ص۳۷.
[۲۰] الهیتمی، احمد بن حجر، الصواعق المحرقة، النجف الاشرف، مکتبة الهدی – تهران، مکتبة مرتضوی بین الحرمین، ص۸۷.

«بر من صلوات ناقص نفرستید یعنی اینکه فقط اکتفا نکنید به گفتن اللهم صل علی محمد بلکه باید بگویید اللهم صل علی محمد و علی آل محمد.»
شبیه روایت فوق را مرحوم صاحب جواهر به نقل از تفسیر نعمانی از امیرالمؤمنین و ایشان از پیامبر اکرم نقل می‌فرماید که حضرت ‌فرمودند:
«لا تصلوا علی صلاة مبتورة بل صلوا الی اهل بیتی و لا تقطعوهم فان کل نسب و سبب یوم القیامة منقطع الا نسبی.»
[۲۱] نجفی، محمد حسن (صاحب جواهر)، جواهر الکلام، تحقیق و تعلیق شیخ عباس قوچانی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۷ ش، ج۱۰، ص۲۶۲.

حضرت در این روایت می‌فرماید روز قیامت تمام پیوندهای خویشاوندی نسبی و سببی منقطع خواهد شد (در سوره مؤمنون آیه ۱۰۱ به آن اشاره شده است) به جز نسب من که اهل بیت و آل من هرگز از من جدا نخواهند بود، پس شما به واسطه صلوات نفرستادن بر آنها، ایشان را از من جدا نکنید و موقعی که بر من صلوات می‌فرستید اهل بیت و آل من را نیز داخل در صلوات کنید تا بدینگونه صلوات شما کامل گردد.
در تفسیر "الدر المنثور سیوطی" نیز، هجده حدیث از پیامبر اکرم نقل شده است که بر اساس آن "آل محمد" را به هنگام صلوات باید ذکر کرد.
[۲۲] طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه حجت الاسلام موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم، ج۱۶، ص۵۱۷.

"ابن حجر هیتمی" می‌نویسد: روایتی که در مورد کیفیت صلوات مورد اتفاق همه علماست این است که بگویید:
«اللهم صل علی محمد و علی آل محمد.»
[۲۳] الهیتمی، احمد بن حجر، الصواعق المحرقة، النجف الاشرف، مکتبة الهدی – تهران، مکتبة مرتضوی بین الحرمین، ص۱۳۹.

"ابن تیمیه حنبلی" از علمای متعصب اهل تسنن در مورد کیفیت صلوات می‌نویسد: خداوند متعال فرمان صلوات فرستادن بر رسولش را در قرآن صادر کرده است، و پیامبر نیز کیفیت صلوات بر خود را برای ما تفسیر کرده که باید بر محمد و آل محمد صلوات بفرستیم.
[۲۴] المرعشی النجفی، السید شهاب الدین، شرح احقاق الحق، قم، منشورات مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی، ج۹، ص۶۰۰.

امام باقر (علیه‌السلام) از پدرانش روایت می‌کند که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود:
«من صلی علی و لم یصل علی آلی لم یجِد ریح الجنة و ان ریحها لیوجد من مسیرة خمسماة عام.»
[۲۵] ابن حسن، محمد، (شیخ حر عاملی)، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۹ هـ، چاپ اول، ج۷، ص۲۰۳.

«هر کس بر من درود فرستد و بر آل من درود نفرستد بوی بهشت را استشمام نمی‌کند و همانا بوی بهشت با فاصله پانصد سال قابل استشمام است.»
"ابن حجر هیتمی" در "صواعق" روایتی را نقل می‌کند که بر اساس آن قبولی نماز مشروط شده است بر صلوات بر پیامبر و اهل بیت آن حضرت و همین روایت را نیز امام باقر (علیه‌السّلام) از پیامبر اکرم نقل می‌کند که حضرت فرمود:
«من صلی صلاة و لم یصل فیها علی و علی اهل بیتی لم تقبل منه.»
[۲۶] الهیتمی، احمد بن حجر، الصواعق المحرقة، النجف الاشرف، مکتبة الهدی – تهران، مکتبة مرتضوی بین الحرمین، ص۱۳۹.
[۲۷] مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت – لبنان، مؤسسه الوفا، ۱۴۰۴ هـ، ج۸۲، ص۲۷۹

«کسی که نمازی بخواند و در آن بر من و اهل بیت من صلوات نفرستد نمازش پذیرفته نخواهد شد.»

صلوات بر محمد و آل محمد علیهم السّلام مستحب مؤکد است و روایات فراوانی در فضیلت و پاداش آن وارد شده است
[۲۸] الکافی (کلینی)، ج۲، ص۴۹۱- ۴۹۵.    
از جمله: در روایتی از محمد بن مسلم، از امام باقر یا امام صادق علیهما السّلام آمده است: «در مقام سنجش اعمال (در قیامت) عملی سنگین‌تر از صلوات بر محمد و آل محمد (علیهم‌السّلام ) نمی‌باشد. اعمال فرد در کفه ترازو گذاشته می‌شود و کم می‌آید و چون صلوات بر آن افزوده می‌شود، موجب رجحان و سنگینی آن می‌گردد»
[۲۹] وسائل الشیعة، ج۷، ص۱۹۲.    
در روایتی دیگر از امام صادق علیه السّلام آمده است: «دعا همچنان در پس حجاب می‌ماند و بالا نمی‌رود تا آنگاه که بر محمد و آل محمد (علیهم‌السّلام) صلوات فرستاده شود»
[۳۰] الکافی (کلینی)، ج۲، ص۴۹۱.    
[۳۱] وسائل الشیعة، ج۷، ص۹۲.    


قول مشهور صلوات فرستادن هنگام ذکر نام رسول خدا (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله) مستحب است، حتی در حال نماز و هنگام قرائت. برخی آن را واجب دانسته‌اند.
[۳۲] کنز العرفان، ج۱، ص۱۳۳.
[۳۳] الحدائق الناضرة، ج۸، ص۴۶۰.    
[۳۴] جواهر الکلام، ج۱۰، ص۲۵۸ - ۲۶۰.    
[۳۵] الحدائق الناضرة، ج۸، ص۴۶۴.    

آیا استحباب یا وجوب صلوات اختصاص به ذکر نام عَلَم آن حضرت، مانند محمد و احمد دارد یا شامل لقب|القاب، کنیه و ضمیری که به اسم آن گرامی برمی‌گردد نیز می‌شود؟ برخی به عدم تفاوت میان اسم، لقب، کنیه و ضمیر در حکم یاد شده تصریح کرده‌اند
[۳۶] العروة الوثقی، ج۲، ص۶۱۹.    
برخی گفته‌اند: کنیه و القاب مشهور و رایج، مانند ابوالقاسم، رسول، رسول اللّه‌ و نبی به اسم عَلَم آن حضرت ملحق‌اند؛ لیکن القاب و کنیه‌هایی که این گونه نیستند، مانند خیر الخلق و نیز ضمیر، چنین حکمی ندارند، هرچند در آنها نیز احتیاط پسندیده است
[۳۷] الحدائق الناضرة، ج۸، ص۴۶۴.    
با تکرار نام پیامبر (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله) صلوات نیز تکرار می‌شود؛ لیکن از برخی قائلان به وجوب نقل شده که یک بار صلوات نیز کفایت می‌کند، مگر در صورتی که پس از صلوات دوباره نام آن حضرت برده شود. از برخی دیگر کفایت یک بار صلوات در یک مجلس نقل شده است.
[۳۸] العروة الوثقی، ج۲، ص۶۱۹.    
با ذکر یا شنیدن نام پیامبر (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله) صلوات فوری فرستاده می‌شود؛ از این رو، بنابر قول به وجوب، نباید بین آن دو فاصله طولانی بیفتد؛ چنان که بنابر قول به استحباب، جهت درک فضیلت و امتثال امر استحبابی نیز فاصله نینداختن لازم است. هنگام نوشتن نام آن حضرت نیز، نوشتن صلوات مستحب است.
[۳۹] العروة الوثقی، ج۲، ص۶۱۹.    
[۴۰] مستمسک العروة، ج۶، ص۵۲۳ -۵۲۴.    
[۴۱] مستند العروة (الصلاة)، ج۴، ص۴۳۳.
چنانچه نمازگزار در تشهد نام پیامبر (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله) را بشنود، آیا ذکر صلوات تشهد|تشهّد از صلوات یاد شده کفایت می‌کند یا نه؟ مسئله اختلافی است.
[۴۲] العروة الوثقی، ج۲، ص۶۱۹.    
[۴۳] مستند العروة (الصلاة)، ج۴، ص۴۳۲.


صلوات فرستادن هنگام ذکر انبیا و ائمّه علیهم السّلام استحباب دارد. مستحب است هنگام صلوات بر انبیا، ابتدا بر پیامبر اسلام (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله) صلوات فرستاده شود و سپس بر آنان، مگر در صلوات بر حضرت ابراهیم علیه السّلام که نام آن حضرت مقدم داشته می‌شود.
[۴۴] العروة الوثقی، ج۲، ص۶۲۰.    


به قول مشهور که بر آن ادعای اجماع نیز شده، صلوات بر پیامبر اکرم (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله) و اهل بیت آن حضرت در تشهّد نماز واجب است
[۴۵] الحدائق الناضرة، ج۸، ص۴۵۶.    
[۴۶] جواهر الکلام، ج۱۰، ص۲۵۳.    
و در صورت ترک از روی سهو و متذکر نشدن پیش از رکوع، بنابر قول مشهور قضای آن بعد از نماز واجب است؛ اما اگر قبل از رکوع متذکر شود، بر می‌گردد و آن را جبران می‌کند.
[۴۷] الحدائق الناضرة، ج۹، ص۱۴۴.    
[۴۸] جواهر الکلام، ج۱۲، ص۲۹۱.    


بنابر قول مشهور میان متأخران، صلوات بر پیامبر اعظم (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله) و خاندان آن حضرت، پس از تکبیر دوم نماز میت|نماز میّت واجب است.
[۴۹] الحدائق الناضرة، ج۱۰، ص۴۰۴ - ۴۰۵.    
[۵۰] جواهر الکلام، ج۱۲، ص۴۰ -۴۱.    
[۵۱] العروة الوثقی، ج۲، ص۹۶.    


حمد و ستایش خداوند و صلوات بر پیامبر اکرم (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله) و اهل بیت آن حضرت از اجزای خطبه به شمار می‌رود که خواندن آن در مواردی همچون نماز جمعه واجب و در مواردی، مانند عقد نکاح مستحب است.

بسیار صلوات فرستادن
[۵۲] هدایة الامة، ج۳، ص۱۴۳.
بویژه پیش، پس و میانه دعا
[۵۳] وسائل الشیعة، ج۷، ص۹۲.    
در رکوع و سجود
[۵۴] الحدائق الناضرة، ج۸، ص۲۶۸.    
در طواف و سعی
[۵۵] وسائل الشیعة، ج۱۳، ص۳۳۶.    
[۵۶] وسائل الشیعة، ج۱۳، ص۴۸۱.    
عصر پنج شنبه، شب و روز جمعه
[۵۷] الحدائق الناضرة، ج۱۰، ص۱۹۶ - ۱۹۸.    
[۵۸] وسائل الشیعة، ج۷، ص۳۸۶.    
و نیز هنگامی که نام خدا برده می‌شود
[۵۹] وسائل الشیعة، ج۷، ص۲۰۱.    
مستحب است؛ چنان که صلوات فرستادن هنگام داخل شدن به مسجد و خروج از آن
[۶۰] وسائل الشیعة، ج۷، ص۲۴۶.
در هر مجلسی
[۶۱] وسائل الشیعة، ج۷، ص۱۵۲.    
بر عطسه کننده حتی در حال نماز و نیز بر شنونده عطسه
[۶۲] الحدائق الناضرة، ج۹، ص۹۲.    
[۶۳] جواهر الکلام، ج۱۱، ص۹۳.    
همچنین هنگام فراموشی
[۶۴] وسائل الشیعة، ج۷، ص۱۹۸.    
و نیز صد بار در فاصله بین نافله و نماز صبح مستحب است.
[۶۵] جواهر الکلام، ج۷، ص۳۶.    
از تعقیبات نماز صبح و نماز ظهر|ظهر، گفتن این ذکر است: «اللّهم صلِّ علی محمدٍ و آل محمدٍ و عَجِّل فَرَجَهُم».
[۶۶] مصباح المتهجد، ص۳۶۸.
در قنوت نماز هر ذکر و دعایی مجزی است. فرستادن یک بار صلوات نیز کفایت می‌کند.
[۶۷] العروة الوثقی، ج۲، ص۶۰۹.    


۱. ↑ ابن احمد فراهیدی، خلیل، کتاب‌العین، ج۷، ص۱۵۳.
۲. ↑ ابن منظور، جمال الدین محمد مکرم، لسان‌العرب، ج۱۴، ص۴۶۴.
۳. ↑ ابن منظور، جمال الدین محمد مکرم، لسان‌العرب، ج۱۴، ص۴۶۵.
۴. ↑ طریحی، شیخ فخرالدین، مجمع‌البحرین، ج۱، ص۲۶۶.
۵. ↑ نساء/سوره۴، آیه۱۰۳.    
۶. ↑ ابن منظور، جمال الدین محمد مکرم، لسان‌العرب، ج۱۴، ص۴۶۵.
۷. ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۴۳.    
۸. ↑ طریحی، شیخ فخرالدین، مجمع‌البحرین، ج۱، ص۲۶۶.
۹. ↑ توبه/سوره۹، آیه۱۰۳.    
۱۰. ↑ ابن منظور، جمال الدین محمد مکرم، لسان‌العرب، ج۱۴، ص۴۶۴.
۱۱. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۵۷.    
۱۲. ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۵۶.    
۱۳. ↑ نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸، چاپ اول، ج۵، ص۳۴۹.
۱۴. ↑ النسائی، ابوعبدالرحمن احمد بن شعیب، سنن نسائی، بیروت – لبنان، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، ۱۳۴۸ هـ، چاپ اول، ج۳، ص۴۷.
۱۵. ↑ السجستانی، سلیمان بن الاشعث، سنن ابی داود، تحقیق و تعلیق سعید محمد اللحام، دارالفکر للطباعة والنشر و التوزیع، ۱۴۱۰ هـ، چاپ اول، ج۱، ص۲۲۱.
۱۶. ↑ الدارمی، عبدالله بن بهرام، سنن الدارمی، دمشق، مطبعة الاعتدال، ج۱، ص۳۰۹.
۱۷. ↑ ابن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع، ۱۴۰۱هـ، ج۴، ص۱۱۸.
۱۸. ↑ السبکی الشافعی، تقی الدین، شفاء السقام فی زیارة خیرالانام، ۱۴۱۹ هـ، چاپ چهارم، ص۴۰۵.
۱۹. ↑ القندوزی، سلیمان بن شیخ ابراهیم، ینابیع المودة لذوی القربی، تحقیق سید علی جمال اشرف الحسینی، دارالاسوة للطباعة والنشر، ۱۴۱۶ هـ، چاپ اول، ج۱، ص۳۷.
۲۰. ↑ الهیتمی، احمد بن حجر، الصواعق المحرقة، النجف الاشرف، مکتبة الهدی – تهران، مکتبة مرتضوی بین الحرمین، ص۸۷.
۲۱. ↑ نجفی، محمد حسن (صاحب جواهر)، جواهر الکلام، تحقیق و تعلیق شیخ عباس قوچانی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۷ ش، ج۱۰، ص۲۶۲.
۲۲. ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه حجت الاسلام موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم، ج۱۶، ص۵۱۷.
۲۳. ↑ الهیتمی، احمد بن حجر، الصواعق المحرقة، النجف الاشرف، مکتبة الهدی – تهران، مکتبة مرتضوی بین الحرمین، ص۱۳۹.
۲۴. ↑ المرعشی النجفی، السید شهاب الدین، شرح احقاق الحق، قم، منشورات مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی، ج۹، ص۶۰۰.
۲۵. ↑ ابن حسن، محمد، (شیخ حر عاملی)، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۹ هـ، چاپ اول، ج۷، ص۲۰۳.
۲۶. ↑ الهیتمی، احمد بن حجر، الصواعق المحرقة، النجف الاشرف، مکتبة الهدی – تهران، مکتبة مرتضوی بین الحرمین، ص۱۳۹.
۲۷. ↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت – لبنان، مؤسسه الوفا، ۱۴۰۴ هـ، ج۸۲، ص۲۷۹
۲۸. ↑ الکافی (کلینی)، ج۲، ص۴۹۱- ۴۹۵.    
۲۹. ↑ وسائل الشیعة، ج۷، ص۱۹۲.    
۳۰. ↑ الکافی (کلینی)، ج۲، ص۴۹۱.    
۳۱. ↑ وسائل الشیعة، ج۷، ص۹۲.    
۳۲. ↑ کنز العرفان، ج۱، ص۱۳۳.
۳۳. ↑ الحدائق الناضرة، ج۸، ص۴۶۰.    
۳۴. ↑ جواهر الکلام، ج۱۰، ص۲۵۸ - ۲۶۰.    
۳۵. ↑ الحدائق الناضرة، ج۸، ص۴۶۴.    
۳۶. ↑ العروة الوثقی، ج۲، ص۶۱۹.    
۳۷. ↑ الحدائق الناضرة، ج۸، ص۴۶۴.    
۳۸. ↑ العروة الوثقی، ج۲، ص۶۱۹.    
۳۹. ↑ العروة الوثقی، ج۲، ص۶۱۹.    
۴۰. ↑ مستمسک العروة، ج۶، ص۵۲۳ -۵۲۴.    
۴۱. ↑ مستند العروة (الصلاة)، ج۴، ص۴۳۳.
۴۲. ↑ العروة الوثقی، ج۲، ص۶۱۹.    
۴۳. ↑ مستند العروة (الصلاة)، ج۴، ص۴۳۲.
۴۴. ↑ العروة الوثقی، ج۲، ص۶۲۰.    
۴۵. ↑ الحدائق الناضرة، ج۸، ص۴۵۶.    
۴۶. ↑ جواهر الکلام، ج۱۰، ص۲۵۳.    
۴۷. ↑ الحدائق الناضرة، ج۹، ص۱۴۴.    
۴۸. ↑ جواهر الکلام، ج۱۲، ص۲۹۱.    
۴۹. ↑ الحدائق الناضرة، ج۱۰، ص۴۰۴ - ۴۰۵.    
۵۰. ↑ جواهر الکلام، ج۱۲، ص۴۰ -۴۱.    
۵۱. ↑ العروة الوثقی، ج۲، ص۹۶.    
۵۲. ↑ هدایة الامة، ج۳، ص۱۴۳.
۵۳. ↑ وسائل الشیعة، ج۷، ص۹۲.    
۵۴. ↑ الحدائق الناضرة، ج۸، ص۲۶۸.    
۵۵. ↑ وسائل الشیعة، ج۱۳، ص۳۳۶.    
۵۶. ↑ وسائل الشیعة، ج۱۳، ص۴۸۱.    
۵۷. ↑ الحدائق الناضرة، ج۱۰، ص۱۹۶ - ۱۹۸.    
۵۸. ↑ وسائل الشیعة، ج۷، ص۳۸۶.    
۵۹. ↑ وسائل الشیعة، ج۷، ص۲۰۱.    
۶۰. ↑ وسائل الشیعة، ج۷، ص۲۴۶.
۶۱. ↑ وسائل الشیعة، ج۷، ص۱۵۲.    
۶۲. ↑ الحدائق الناضرة، ج۹، ص۹۲.    
۶۳. ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۹۳.    
۶۴. ↑ وسائل الشیعة، ج۷، ص۱۹۸.    
۶۵. ↑ جواهر الکلام، ج۷، ص۳۶.    
۶۶. ↑ مصباح المتهجد، ص۳۶۸.
۶۷. ↑ العروة الوثقی، ج۲، ص۶۰۹.    


فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، زیر نظر آیت‌الله محمود هاشمی‌ شاهرودی، ج۵، برگرفته از مقاله «صلوات بر پیامبر».    
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «صلوات بر پیامبر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۱/۱۳.    
رده:اخلاق اسلامی رده:دعا رده:صلوات



جعبه ابزار