فرهنگ شنیداری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فرهنگ شنیداری یکی از فرهنگهایی هست که در
قرآن و
روایات به آن توجه خاصی شده است، در این مقاله به اهمیت این فرهنگ، از منظر وحی، پرداخته می‌شود.
شنیدن مؤثر و هدفدار، تأثیر جاودانه ای بر
زندگی دنیوی و
اخروی انسان دارد، تا جایی که
قرآن کریم از زبان
جهنّمیان میفرماید: «وَ قَالُوا لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ اَوْ نَعْقِلُ مَا کُنَّا فیآ اَصْحَابِ السَّعیرِ»
؛ و میگویند اگر ما
گوش شنوا میداشتیم یا
تعقّل میکردیم در میان
دوزخیان نبودیم.
قرآن کریم پیش از پرداختن به قوانین
ظاهری و
رفتار شناسانه و
شنوایی حسی در ارتباط شنیداری، بر محتوای
پیام و
گوش دل سپردن و شنوایی باطنی و حقیقی تأکید کرده و مردم را به شنود مؤثر (
استماع) فرا خوانده است.
دانشمندان علوم ارتباطات، شنود مؤثر را یکی از مهارتهای ارتباطی بسیار مهم و فوقالعاده دشوار دانسته و چنین تعریف کرده اند: «فرایند کشف رمز و تعبیر و
تفسیر پیامهای کلامی را به طور فعّال شنود مؤثر گویند، که به توجه
شناختی و پردازش
اطلاعات نیازمند است، در حالی که صرف شنیدن نیاز به
توجه و پردازش ندارد».
از آنجا که معمولاً آدمی از نظر
روان‌شناختی در حالت تهاجمی بیش از حالت تدافعی
ارضا می‌شود، شنود مؤثر برای او دشوارتر از
گفتار است.
هر چند
گفتن را به جان کندن و
شنیدن را به جان پروردن
تشبیه نموده اند، باید توجّه داشت که شنیدن برای بسیاری از مردم خستهکنندهتر از گفتن است.
این بدان خاطر است که توان
اندیشه آدمی و شنیدن بسیار سریعتر از گفتن است. گوینده ممکن است در هر
دقیقه ۱۲۵ تا ۱۵۰
کلمه بگوید، در حالی که
ذهن توانایی پردازش ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ کلمه در دقیقه را دارد و این فرصت اضافی موجب پراکندگی ذهن و عدم
تمرکز او می‌شود، به صداهای اطراف گوش فرا میدهد و
احساسات و موانع فراوان خارجی، مانع شنود اثربخش میگردد.
و از اینرو بیشتر آدمها گوش شنوا ندارند.
«اَمْ تَحْسَبُ اَنَّ اَکْثَرَهُمْ یَسْمَعُونَ اَوْ یَعْقِلُونَ»
؛ آیا میپنداری که بیشتر آنان میشنوند یا
فکر میکنند؟
چگونه
شنود اثربخش به دست آوریم؟
در حالی که
خداوند توانایی شنیدن و پردازش حدود ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ کلمه در دقیقه را به
ذهن آدمی
عطا فرموده است، مسلّما انسان در مقابل اعطای این توانایی، بازخواست خواهد شد، چنان که در این زمینه میفرماید:
«اِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤَادَ کُلُّ اُولـآئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْـءُولاً»
؛ گوش و چشم و دل، همه مسؤولاند.
«وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الاَْبْصَارَ وَ الاَْفْئِدَةَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ»
؛ و برای شما،
گوش و
چشم و
عقل قرار داد، تا
شاکر نعمتهای او باشید.
«اَمَّنْ یَمْلِکُ السَّمْعَ وَ الاَْبْصَارَ»
؛ چه کسی(جز خدای بزرگ)
مالک(و
خالق) گوش و چشمهاست؟
«وَ اتَّقُوا اللّهَ وَاسْمَعُوا»
؛ از
خدا بپرهیزید و گوش فرا دهید.
«فَاتَّقُوا اللّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ اسْمَعُوا وَ اَطیعُوا وَ اَنْفِقُوا»
؛ پس تا میتوانید
تقوای الهی پیشه کنید و گوش دهید و
اطاعت نمایید و
انفاق کنید.
«فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ اَحْسَنَهُ»
؛ پس
بندگان مرا
بشارت بده؛ همان کسانی که سخنان را میشنوند و از
نیکوترین آنها پیروی میکنند.
«وَ اَمْرُهُمْ شُوری بَینَهُم»
؛ و کارهایشان به صورت
مشورت در میان آنها انجام میپذیرد.
«وَ اِذا قُرِءَ الْقُرآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ اَنْصِتُوا...»
؛ هنگامی که
قرآن خوانده می‌شود، گوش فرا دهید و
خاموش باشید.
چگونه مهارتهای شنود اثربخش را
تقویت کنیم؟
«وَ الَّذینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ»
؛ و آنها که از
لغو و
بیهودگی رویگردانند.
«وَ اِذا سَمِعُوا اللَّغْوَ اَعْرَضُوا عَنهُ»
؛ و هرگاه سخن لغو و بیهوده بشنوند از آن روی میگردانند.
«اِذَا سَمِعْتُمْ ایَاتِ اللّهِ یُکْفَرُ بِهَا وَیُسْتَهْزَاُ بِهَا فَلاَ تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتّی یَخُوضُوا فی حَدیثٍ غَیْرِهِ اِنَّکُمْ اِذًا مِثْلُهُمْ»
؛ و هرگاه بشنوید افرادی
آیات خدا را
انکار و
استهزا میکنند، با آنها ننشینید تا به سخن دیگری بپردازند، و گر نه شما هم مثل آنها خواهید بود.
«وَ لَوْلاَآ اِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُمْ مَا یَکُونُ لَنَآ اَنْ نَتَکَلَّمَ بِهذَا»
؛ چرا هنگامی که آن را (
داستان افک) شنیدید نگفتید: «ما
حق نداریم که به این سخن تکلّم کنیم».
«اِنْ جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأ فَتَبَیَّنُوا»
؛ اگر شخص
فاسقی خبری برای شما بیاورد درباره آن
تحقیق کنید.
«وَ مِنَ الَّذینَ هَادُوا سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ»
؛ و از
یهودیان کسانی هستند که سخنان
دروغ را میشنوند
این
آیه به گونه ای دیگر هم ترجمه شده است: آنها سخنان تو (
پیامبر صلی الله علیه وآله ) را میشنوند که بر تو دروغ ببندند یا برای دیگران
جاسوسی کنند.
«وَاِذَا سَمِعُوا مَآ اُنْزِلَ اِلَی الرَّسُولِ تَرَیآ اَعْیُنَهُمْ تَفیضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ»
؛ و هر زمان
آیاتی را که بر پیامبر(
اسلام) نازل شده بشنوند
چشمهای آنها را میبینی که به خاطر حقیقتی که دریافته اند، از
شوق اشک میریزد.
«وَ اِنَّا لَمَّا سَمِعْنَا الْهُدی امَنَّا بِه»
؛ و ما هنگامی که
هدایت قرآن را شنیدیم به آن
ایمان آوردیم.
«وَ اِنَّا سَمِعْنَا قُرْ انًا عَجَبًا یَهْدیآ اِلَی الرُّشْدِ فَـامَنَّا بِهِ»
؛ ما
قرآن عجیبی شنیده ایم که به
راه راست هدایت میکند، پس به آن ایمان آوردیم.
«فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ اَحْسَنَهُ»
؛ پس
بندگان مرا
بشارت ده؛ همان کسانی که
سخنان را میشنوند و از
نیکوترین آنها
پیروی میکنند.
«قَالُوا سَمِعْنَا وَ اَطَعْنَا غُفْرانَکَ»
؛ گفتند ما شنیدیم و
اطاعت کردیم و از تو انتظار
آمرزش داریم.
آنچه از
آیات قرآن برشمردیم، ما را به این
حقیقت متذکر می‌شود که ابزار
معرفت و
شناخت ظاهری و
باطنی در وجود آدمی، همواره باید در جهت
کمال انسان به کار گرفته شود؛ لذا در
فرهنگ قرآنی، واژه هایی مانند
سمع،
بصر و
قلب، نقش مهمی در شخصیّت مثبت و منفی
انسان دارند و
خداوند کسانی را که از این ابزار خوب بهرهبرداری میکنند، میستاید.
در مقابل، افرادی را که در برابر این
نعمتها ناسپاس هستند و از آنها در جهت انسانی و معرفتی درست، استفاده نمیکنند، به شدّت مورد
نکوهش قرار میدهد و حتی آنها را تا مرحله
حیوانیت و پستتر از آن
تنزّل میدهد.
طبیعی است انسان میتواند با همین گوش
ظاهری، دریچه های گوش باطنی را باز گشاید و حقایق جهان هستی را با آن شنود کند تا در معرض
هدایت و
پیام الهی قرار گیرد.
«وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ»
؛ و بر
گوش و
قلبش مُهر زده.
«اِنَّ شَرَّ الدَّوَآبِّ عِنْدَ اللّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذینَ لاَ یَعْقِلُونَ»
؛ بدترین
جنبندگان نزد خدا
کَران و
گُنگانی‌اند که نمیفهمند.
«اَفَاَنْتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ وَ لَوْ کَانُوا لاَ یَعْقِلُونَ»
؛ آیا تو میتوانی
سخن خود را به گوش کران برسانی، هر چند نفهمند؟
«صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لاَ یَرْجِعُونَ»
؛ آنها (
منافقان) کران، گُنگها و
کوران‌اند؛ لذا(از راه
خطا)باز نمیگردند.
«صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لاَ یَعْقِلُونَ»
؛(این
کافران در واقع)
کر و
لال و
نابینا هستند؛ از این رو چیزی نمیفهمند.
«وَلاَ تَکُونُواکَالَّذینَ قَالُوا سَمِعْنَا وَهُمْ لاَ یَسْمَعُونَ»
؛ و همانند کسانی نباشید که میگفتند: شنیدیم، ولی در
حقیقت نمیشنیدند.
دانشنامه موضوعی قرآن
