• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تخلف از جنگ

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



تَخَلُّفْ از جنگ‏ به معنی سرپیچی و روی گردانی از جنگ است.




تَخَلُّفْ در لغت به معنی خلاف جستن، سرپیچی و روگردانی آمده است.
[۱] فرهنگ معین.




در اصطلاح به کسی گفته می‏شود که بدون عذر شرعی، پشت جبهه بماند و با رزمندگان اسلام در صحنه نبرد با دشمنان خدا حضور نیابد چنین کسی از جنگ تخلف کرده و از متخلفان به شمار می‏آید.
[۲] جزوه تخلف از جنگ، مرکزتحقیقات اسلامی سپاه.




تخلّف با فرار در این جهت فرق دارد، تخلّف سرپیچی کردن از دستور رفتن به جبهه است، ولی فرار،پشت کردن به جبهه جنگ است و برای هر دو در فقه اسلام و آیات و احادیث مطالبی آمده است.




۴.۱ - آیه وَعَلیَ الثَّلاثَةِ‏


«وَ عَلیَ الثَّلاثَةِ الَّذینَ خُلِفُوا حَتَّی اذا ضاقَتْ عَلَیْهِمُ الْارْضُ بِما رَحُبَتْ وَ ضاقَتْ عَلَیْهِمْ انْفُسُهُمْ وَ ظَنُّوا انْ لا مَلْجَأَ مِنَ‏اللَّهِ الاّ الَیْهِ ثُمَّ تابَ عَلَیْهِمْ لِیَتُوبُوا انَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحیمُ»
«و بر آن سه تن که تخلف کردند تا آنکه زمین با همه گستردگی‏اش برآنان تنگ شد و بلکه از خود دلتنگ گشتند و دانستند که از خشم خدا جز به لطف او پناهی نیست. پس خدا به آنان توفیق توبه داد تا توبه کنند که خداوند بسیار توبه‌پذیر و مهربان است.»

۴.۱.۱ - شأن نزول آیه وَعَلیَ الثَّلاثَةِ‏


هنگامی که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) از جنگ تبوک بازگشت «کعب بن مالک، مراة بن ربیع و هلال بن امیه» که از جنگ تخلف کرده بودند، نزد آن حضرت رفتند و از اینکه در آن لحظات حساس و سرنوشت ساز که اسلام در معرض هجوم ابرقدرت روم بود، در صحنه نبرد حضور نیافته بودند، عذرخواهی کردند؛ ولی رسول خدا (صلی الله علیه وآله) به سخنانشان پاسخ نداد و به مسلمانان نیز دستور داد که با آنان سخن نگویند.
همه مسلمانان حتی کودکان به فرمان پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) گردن نهادند و در این مبارزه منفی به منظور تنبیه متخلفان شرکت کردند و از آنان کناره گرفتند. همسران متخلفان برای کسب تکلیف نزد پیامبر (صلی الله علیه وآله) رفتند و آمادگی خود را برای شرکت در این مبارزه و منزوی ساختن همسران متخلف خود اعلام کردند و گفتند: «ما نیز از آنان کناره‏گیری می‏کنیم.»
پیامبر (صلی الله علیه وآله) با کناره‏گیری آنان از شوهرانشان موافقت نکرد، ولی دستور داد که از همبستر شدن با آنان خودداری کنند. صحنه شگفتی پدید آمده بود. متخلفان با هر کس سخن می‏گفتند، از آنان روی برمی تافت و پاسخ نمی‏داد. چند روزی بدین گونه گذشت و آن سه نفر با یکدیگر به سر بردند، ولی دیگر مدینه بر آنان تنگ شده و ماندن در آن برایشان میسر نبود. یکی از آنان گفت: «مردم با ما قطع رابطه کرده‏اند و کسی با ما سخن نمی‏گوید، خوب است ما هم از یکدیگر جدا شویم.» به دنبال این سخن، آنها از یکدیگر جدا شدند و هر کدام به سویی رفتند و پنجاه روز به گریه و زاری و توبه به در گاه خداوند پرداختند تا اینکه خدا توبه آنان را پذیرفت.
[۵] نمونه بیّنات در شأن نزول آیات، دکتر محققی، ص ۴۴۷، انتشارات‏اسلامی.


۴.۲ - آیه فَرِحَ‏الُمخَلَّفُونَ


«فَرِحَ‏الُمخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلافَ رَسُولِ‏اللَّهِ وَ کَرِهُوا انْ یُجاهِدُوا بِامْوالِهِمْ وَ انْفُسِهِمْ فی‏ سَبیلِ‏اللَّهِ وَ قالُوا لاتَنْفِرُوا فِی‏الْحَرِّ قُلْ نَّارُ جَهَنَّمَ اشَدُّ حَرّاً لَوْ کانُوا یَفْقَهُونَ»
تخلف جویان (از جنگ تبوک) از مخالفت با رسول خدا خوشحال شدند؛ و کراهت داشتند که با اموال و جان‌های خود، در راه خدا جهاد کنند؛ و (به یک‌دیگر و به مؤمنان) گفتند: «در این گرما، (بسوی میدان) حرکت نکنید!» به آنان بگو: «آتش دوزخ از این هم گرم‌تر است!» اگر می‏دانستند.

۴.۲.۱ - شأن نزول آیه فَرِحَ‏الُمخَلَّفُونَ


آیه درباره گروهی از منافقان است که در جنگ تبوک حضور نیافتند و از این کار خود شادمان بودند. آنها به یکدیگر یا به مؤمنان می‏گفتند: در این هوای گرم از مدینه بیرون نروید. قرآن به آنان پاسخ می‏دهد که شما گمان می‏برید از گرما نجات یافته اید؟ چنین نیست، بلکه با ارتکاب گناه بزرگ تخلّف، از چاله به چاه افتاده‏اید، و از گرما به شعله های سرکش آتش دوزخ پناه برده‏اید.

۴.۳ - آیه سَیَقُولُ لَکَ الُمخَلَّفُونَ


«سَیَقُولُ لَکَ الُمخَلَّفُونَ مِنَ‏اْلَاعْرابِ شَغَلَتْنا امْوالُنا وَ اهْلوُنا فَاسْتَغْفِرْ لَنا یَقُولُونَ بِالْسِنَتِهِمْ ما لَیْسَ فی‏ قُلُوبِهِمْ قُلْ فَمَنْ یَمْلِکُ لَکُمْ مِنَ‏اللَّهِ شَیْئاً انْ ارادَبِکُمْ ضَرّاً اوْ ارادَبِکُمْ نَفْعاً بَلْ کانَ‏اللَّهُ بِما تَعْمَلوُنَ خَبیراً»
بادیه‌نشینان که از فرمانت سرپیچی کرده (و در نبردها شرکت نجسته و در حدیبیه همراهت نیامده‏اند)، بزودی خواهند گفت: اموال و خانواده‏یمان ما را سرگرم کردند. از خدا برایمان آمرزش بخواه. به زبانهایشان چیزی می‏گویند که در دلهایشان نیست. به آنان بگو: اگر خداوند اراده کند که زیان یا سودی به شما برساند، چه کسی می‏تواند بر خلاف آن عمل کند، بلکه خدا به کارهایتان آگاه است.


 
۱. فرهنگ معین.
۲. جزوه تخلف از جنگ، مرکزتحقیقات اسلامی سپاه.
۳. توبه/سوره۹، آیه۱۱۸.    
۴. مجمع البیان، ج۵، ص۷۹، چاپ بیروت، قطع رحلی.    
۵. نمونه بیّنات در شأن نزول آیات، دکتر محققی، ص ۴۴۷، انتشارات‏اسلامی.
۶. توبه/سوره۹، آیه۸۱.    
۷. فتح/سوره۴۸، آیه۱۱.    




جمعی از نویسندگان، پژوهشکده تحقیقات اسلامی، اصطلاحات نظامی در فقه اسلامی، ص۳۸-۴۰.



جعبه ابزار