مجمع الفوائد (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مجمع الفوائد»، تالیف آیت‌الله حسینعلی منتظری، شامل بسیاری از مباحث اصولی و برخی
قواعد فقهی که از کتاب‌های مختلف فقهی ایشان
استخراج و تدوین شده است. از جمله امتیازات این
اثر روانی متن و کاربردی بودن مباحث اصولی آن است.
مؤلف در ضمن دروس فقهی خود بسیاری از مباحث اصولی و فقهی را مطرح کرده و مورد بحث و بررسی قرار داده است. از آن جا که این مباحث برای فضلا و محققان ارزش مند است؛ ولی پی گیری آنها در بین کتب پراکنده، مشکل و وقت گیر می‌باشد، عده‌ای از شاگردان این مباحث را در یک مجموعه گرد آورده‌اند.
اثر؛ مشتمل بر دو جزء است: جزء اول مباحث اصولی و جزء دوم
مباحث فقهی.
مباحث اصولی
کتاب بر اساس نظم مطالب
کفایه الاصول منظم شده است. محققان کتاب جهت ورود به بحث مورد نظر، گاه مطالبی را به صورت مقدمه آورده‌اند و جهت حفظ
امانت، آن مطالب را در گیومه قرار داده‌اند.
جزء اول که اختصاص به مباحث اصولی دارد، مشتمل بر یک مقدمه و ۱۰ فصل است. در مقدمه برخی مباحث لفظی؛ مانند علایم
حقیقت و مجاز و معانی انشایی مورد بحث قرار می‌گیرد. مؤلف در فصل اول، ضمن چندین فایده، مباحث امر را پی گیری می‌کند.
وی در فایده اول مفاد امر را بسیط می‌داند نه مرکب (امر به فعل و نهی از ترک). در فایده دوم از مفاد
امر و
نهی سخن می‌گوید.
در فایده سوم بر این باور است که تفاوت طلبی که در
واجب و
مستحب وجود دارد تشکیکی است نه نوعی. سپس وارد مباحث
تعبدی و
توصلی و اخذ
قصد قربت در ماموربه تعبدی می‌شود.
مبحث اجزاء، جمع بین
حکم واقعی و
ظاهری،
شرط متقدم و
متاخر، مقدمه داخلی،
واجب نفسی و
غیری، واجب معلوم،
واجب کفایی و
عینی، و
اجتماع امر و نهی، از دیگر فواید مطرح شده در فصل اول است.
در فصل دوم، به مباحث
نواهی می‌پردازد.
نهی در معاملات و اعانه بر حرام از مباحث مفصل این فصل است.
در فصل سوم، از مفاهیم بحث می‌کند،
مفهوم شرط و تطابق مفهوم و منطوق در این فصل به اختصار مورد بحث قرار گرفته است.
فصل چهارم، به مباحث عموم و خصوص و فصل پنجم به
اطلاق و
تقیید اختصاص دارد. در بحث اطلاق و تقیید، مطالبی درباره کلی طبیعی و تقسیمات و اعتبارات ماهیت مطرح می‌کند.
از فصل ششم به بعد، مؤلف وارد مباحث مربوط به جلد دوم کفایه می‌شوند.
قطع،
تجری، و
علم اجمالی از جمله مباحث فصل ششم است.
وی در فصل هفتم، منابع
حکم شرعی را مد نظر قرار داده و از حجیت ادله اربعه بحث کرده است. به دلیل اهمیت این فصل، مؤلف به تفصیل وارد مباحث شده و از
آیات و
روایات بسیاری بهره جسته است.
در فصل هشتم نیز مباحث مربوط به
ظن؛ مانند امکان تعبد به ظن مطرح می‌شود و به مناسبت درباره کتاب
فقه الرضا و
حجیت آن بحث می‌شود. در فصل نهم و دهم نیز دو
اصل برائت و
استصحاب بررسی شده است.
مؤلف، در قسمت دوم کتاب، به برخی از مهم‌ترین
قواعد فقهی مورد نیاز می‌پردازد.
اعانه بر اثم،
قاعده ید،
اصالت صحت،
قاعده الجب،
ثبوت هلال،
حجیت بینه،
موجبات کفر و
ارتداد از مباحث فقهی این قسمت است. مؤلف، در بحث اعانه بر اثم در نهایت قائل به تفصیل می‌شوند: در امور مهمه هر گونه دخالت و کمک به ایجاد آن
حرام است؛ ولی در امور غیر مهمه، ایجاد برخی مقدمات بعید اشکالی ندارد.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
