• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمداحسن حافظ‌دراز

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



حافظ ‌دراز، محمداحسن پیشاوری، محدّث ، فقیه و واعظ اهل پنجاب و ساکن پیشاور است.




لقب وی استادالعلماء بود و به‌سبب از برداشتن قرآن «حافظ» خوانده می‌شد و چون بلند قامت بود به «حافظ‌ دراز» مشهور گشت.
وی در ۱۲۰۲ در پنجاب در خانواده‌ای مذهبی و اهل علم به دنیا آمد.
جدّش حافظ محمداشرف، پدرش حافظ محمدصدیق، و مادرش از عالمان دین و از حافظان و واعظان بودند.
وی علوم دینی را نزد مادرش آموخت و در این علوم ، از جمله در منطق و حکمت ، متبحر شد.
افزون بر اقامه فرایض دینی ، مجلس درس تشکیل داد و پدر حافظ‌دراز، از خوشاب (شهری در پنجاب) به پیشاور انتقال یافت و در آن‌جا ماندگار شد.
حافظ‌دراز نیز در همین شهر مقیم شد و به تدریس و تربیت شاگردانی پرداخت که از پنجاب، کابل ، قندهار ، غزنه، هرات، سمرقند و بخارا نزد او می‌رفتند.
[۱] عبدالحی حسنی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۴۳۴، ج۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۲] محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۲، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.
[۳] محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۳، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.
[۴] رحمان‌علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۶۰، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.




وی حنفی‌ مذهب و پیرو طریقت عبدالقادر گیلانی بود.
[۵] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۷ـ۳۴۸، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.




حافظ‌دراز علاوه بر تدریس، به وعظ و سخنرانی نیز اهتمام وافر داشت تا آن‌جا که به واعظ مشهور شد.
[۶] رحمان‌علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۶۰، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.
[۷] محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۵، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.

سخنرانیهایش غالبآ وعظ دینی و مبتنی بر عقاید اهل سنّت و جماعت بود و بر مردم تأثیر فراوان می‌گذاشت.
[۸] محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۵، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.

وی در مقام وعظ، بی‌محابا به انتقاد از حکمرانان وقت می‌پرداخت.
[۹] محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۶، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.
[۱۰] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۷، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.




او آثاری به زبان عربی و فارسی از خود بر جای گذاشته که از آن جمله است مِنَحُ الباری فی شرح صحیح البخاری، شرحی مبسوط به فارسی از الجامع‌الصحیح ابوعبداللّه محمد بن اسماعیل بخاری .
این کتاب که به شیوه‌ای آسان و قابل فهم نگاشته شده، به کوشش میرزامحمدصادق در ۱۲۷۹ در پیشاور به‌چاپ رسید.
[۱۱] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۷، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.

در برخی منابع،
[۱۲] رحمان‌علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۶۰، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.
[۱۳] عبدالحی حسنی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۴۳۴، ج۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
نام این کتاب منهج‌الباری فی شرح صحیح البخاری ثبت شده است.
حافظ ‌دراز رساله‌ای دارد با عنوان رساله عجیبه و تحفه غریبه که آن را به حکمران کابل تقدیم کرده است.
این رساله، که مجموعآ ۲۴ صفحه و شش فصل دارد، در بیان و شرح فریضه جهاد با کافران و ترغیب به مبارزه با استعمار انگلیس است.
نسخه خطی این رساله در کتابخانه دانشکده اسلامیه پیشاور (ش۸۳۰) نگهداری می‌شود.
[۱۴] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۸، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.

حاشیه بر شرح السلمِ قاضی مبارک، حواشی بر تتمه آخوند یوسف، تفسیر سوره یوسف و تفسیر [[|سوره ضُحی]] تا آخر قرآن ، و پاسخ سؤالات حاکم بخارا از دیگر آثار اوست.
[۱۵] رحمان‌علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۶۰، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.
[۱۶] عبدالحی حسنی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۴۳۴، ج۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۱۷] محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۶ـ۱۲۷، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.
[۱۸] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۷، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.




حافظ دراز در ۱۲۶۳ درگذشت.
[۱۹] رحمان‌علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۶۰، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.
[۲۰] عبدالحی حسنی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۴۳۴، ج۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۲۱] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۷، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.




(۱) عبدالحی حسنی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
(۲) رحمان‌علی، تذکره علمای هند، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.
(۳) ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.
(۴) محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴؛


 
۱. عبدالحی حسنی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۴۳۴، ج۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۲. محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۲، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.
۳. محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۳، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.
۴. رحمان‌علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۶۰، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.
۵. ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۷ـ۳۴۸، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.
۶. رحمان‌علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۶۰، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.
۷. محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۵، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.
۸. محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۵، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.
۹. محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۶، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.
۱۰. ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۷، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.
۱۱. ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۷، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.
۱۲. رحمان‌علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۶۰، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.
۱۳. عبدالحی حسنی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۴۳۴، ج۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۱۴. ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۸، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.
۱۵. رحمان‌علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۶۰، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.
۱۶. عبدالحی حسنی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۴۳۴، ج۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۱۷. محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۶ـ۱۲۷، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.
۱۸. ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۷، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.
۱۹. رحمان‌علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۶۰، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.
۲۰. عبدالحی حسنی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۴۳۴، ج۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۲۱. ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۷، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.




دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمداحسن حافظ‌دراز»، شماره۵۷۱۵.    



جعبه ابزار