• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

میرزاجعفر بن علی تبریزی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بایسنغری، جعفر بن علی تبریزی، از نخستین استادان خط نستعلیق در قرن نهم و خطاط شاهنامه بایسنغری می‌باشد.



تاریخ ولادت و وفاتش به درستی معلوم نیست، ولی از آثار و خطوط بر جا مانده از او پیداست که بین سال های ۸۱۶ـ۸۵۶ در قید حیات بوده است.
[۱] مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۸، تهران ۱۳۶۳ ش.

اصلاً از مردم تبریز بود، لیکن به دلیل اقامت طولانی در هرات، به هروی معروف شده است.
[۲] مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
از هرات به ماوراء النهر سفر کرد و سه سال در بلخ ماند، سپس به خوارزم رفت و یک سال در سمرقند اقامت گزید و در بخارا درگذشت.
[۳] مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۴، تهران ۱۳۶۳ ش.



میرزا جعفر از توجه و حمایت شاهزاده بایسنغر میرزا برخوردار بود و به او انتساب داشت.
[۴] مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۵، تهران ۱۳۶۳ ش.

لقب دیگرش عین الاعیان بود و سلطانعلی قاینی، در خطی که در ۹۱۴ نوشته، او را «قبله الکتّاب» و «کمال الدین» نامیده است.
[۵] حبیب اللّه فضایلی، اطلس خط، ج۱، ص۴۵۶، اصفهان ۱۳۵۰ ش.



میرزا جعفر در رواج خط نستعلیق کوشش بسیار نمود و در اندک مدتی آن را مقبول عام و خاص کرد.
[۶] احمدبن حسین منشی قمی، گلستان هنر، ص۱۶، چاپ احمد سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۵۹ ش.
او این خط را از استاد بلاواسطه خود میر عبداللّه فرزند میر علی تبریزی (هروی) آموخت و در آن از بانی نستعلیق، یعنی میر علی، نیز برتر شد.
[۷] حبیب اللّه فضایلی، اطلس خط، ج۱، ص۴۵۶، اصفهان ۱۳۵۰ ش.

او را شاگرد مولانا شمس الدین دانسته اند
[۸] احمدبن حسین منشی قمی، گلستان هنر، ص۲۵، چاپ احمد سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۵۹ ش.
و در «خط اصول» شاگرد شمس الدین قطابی مشرقی (متوفی ۸۱۲) بود.
[۹] حبیب اللّه فضایلی، ج۱، ص۳۲۴، اطلس خط، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
[۱۰] حبیب اللّه فضایلی، ج۱، ص۴۵۷، اطلس خط، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
[۱۱] مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۶، تهران ۱۳۶۳ ش.
با آن‌که شهرت عمده اش در خط نستعلیق است خطوط دیگر را استادانه تر می‌نوشت.
[۱۲] حبیب اللّه فضایلی، اطلس خط، ج۱، ص۳۲۴، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
[۱۳] مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۸، تهران ۱۳۶۳ ش.



میرزا جعفر پیش از پیوستن به دربار بایسنغر میرزا، در تبریز در دربار میرانشاه بن تیمور به سر می‌برد
[۱۴] مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
لیکن در حقیقت تربیت یافته دربار شاهرخ تیموری
[۱۵] حبیب اللّه فضایلی، اطلس خط، ج۱، ص۳۲۳، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
و طرف توجه و علاقه خاص پسر او بایسنغر میرزا بود، زیرا سمت استادی دبستان او را به عهده داشت.
[۱۶] مصطفی بن احمد عالی افندی، مناقب هنروران، ج۱، ص۵۹، ترجمه و تحشیه توفیق ه سبحانی، تهران ۱۳۶۹ ش.

میرزا جعفر در یکی از حجره های کاخ چهل ستونِ بایسنغر میرزا کتابت می‌کرد
[۱۷] احمدبن حسین منشی قمی، گلستان هنر، ص۳۷، چاپ احمد سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۵۹ ش.
، و سرآمد چهل کاتب و خوشنویس کتابخانه او بود.
[۱۸] مصطفی بن احمد عالی افندی، مناقب هنروران، ج۱، ص۵، ترجمه و تحشیه توفیق ه سبحانی، تهران ۱۳۶۹ ش.
[۱۹] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء دولتشاه سمرقندی، ج۱، ص۳۹۰، چاپ محمد عباسی، تهران ۱۳۳۷ ش.



یکی از عوامل تجدید رونق خطوط متداول در ایران قرن نهم وجود میرزا جعفر بود. او با تربیت شاگردانی در انواع خطوط، به توسعه و پیشرفت خطاطی در ایران کمک کرد. شاگردان معروف او عبارت‌اند از: اظهر تبریزی در خط نستعلیق؛ شیخ محمود زرین قلم در خفی نویسی؛ عبدالحی منشی استرآبادی در خط تعلیق و مشهورترین شاگرد او، که در ضمن داماد او نیز بود، عبداللّه طبّاخ هروی که در خط اصول سرآمد بود.
[۲۰] حبیب اللّه فضایلی، اطلس خط، ج۱، ص۳۲۵ـ۳۲۶، اصفهان ۱۳۵۰ ش.



میرزا جعفر، علاوه بر خطاطی، شعر نیز می‌گفت، ترکیب‌بندی که در رثای بایسنغر میرزا برای تسلیت به شاهرخ گفته، هم هنر شاعری او را می‌نمایاند و هم معرف مقام شاعر نزد شاهرخ است.
[۲۱] حبیب اللّه فضایلی، اطلس خط، ج۱، ص۴۵۷، اصفهان ۱۳۵۰ ش.



آثار به جامانده از او، برخی در ایران، و بسیاری نیز در کتابخانه های جهان پراکنده است. مهمترین آن‌ها عبارت‌اند از: شاهنامه بایسنغری که به خط نستعلیق و در ۸۳۳ به فرمان بایسنغر میرزا کتابت شده و هم اکنون در کتابخانه سلطنتی سابق در موزه کاخ گلستان (ش ۴۷۵۲) موجود است. دیوان اشعار حسن دهلوی که در ۸۲۵ به دارالسلطنه هرات تقدیم شده و در کتابخانه مجلس (ش ۴۰۱۷) موجود است
[۲۲] مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
نسخه ای از کلیات همام تبریزی به خط نستعلیق که در ۸۱۶ کتابت شده و در کتابخانه ملی پاریس نگهداری می‌شود.
در این نسخه او به نام میرزا جعفر تبریزی خوانده شده است، زیرا هنوز به دربار بایسنغر میرزا راه نیافته بود
[۲۳] مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۲۲، تهران ۱۳۶۳ ش.
نسخه‌ای از دیوان حافظ به خط نستعلیق در موزه آثار اسلامی و ترک در استانبول؛ و نسخه ای از گلستان سعدی (ش ۱۱۹).
[۲۴] مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۲۰، تهران ۱۳۶۳ ش.



(۱) مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۲) دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء دولتشاه سمرقندی، چاپ محمد عباسی، تهران ۱۳۳۷ ش.
(۳) مصطفی بن احمد عالی افندی، مناقب هنروران، ترجمه و تحشیه توفیق ه سبحانی، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۴) حبیب اللّه فضایلی، اطلس خط، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
(۵) احمدبن حسین منشی قمی، گلستان هنر، چاپ احمد سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۵۹ ش.

 
۱. ↑ مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲. ↑ مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
۳. ↑ مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۴. ↑ مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
۵. ↑ حبیب اللّه فضایلی، اطلس خط، ج۱، ص۴۵۶، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
۶. ↑ احمدبن حسین منشی قمی، گلستان هنر، ص۱۶، چاپ احمد سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۵۹ ش.
۷. ↑ حبیب اللّه فضایلی، اطلس خط، ج۱، ص۴۵۶، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
۸. ↑ احمدبن حسین منشی قمی، گلستان هنر، ص۲۵، چاپ احمد سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۵۹ ش.
۹. ↑ حبیب اللّه فضایلی، ج۱، ص۳۲۴، اطلس خط، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
۱۰. ↑ حبیب اللّه فضایلی، ج۱، ص۴۵۷، اطلس خط، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
۱۱. ↑ مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۶، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۲. ↑ حبیب اللّه فضایلی، اطلس خط، ج۱، ص۳۲۴، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
۱۳. ↑ مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۴. ↑ مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۵. ↑ حبیب اللّه فضایلی، اطلس خط، ج۱، ص۳۲۳، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
۱۶. ↑ مصطفی بن احمد عالی افندی، مناقب هنروران، ج۱، ص۵۹، ترجمه و تحشیه توفیق ه سبحانی، تهران ۱۳۶۹ ش.
۱۷. ↑ احمدبن حسین منشی قمی، گلستان هنر، ص۳۷، چاپ احمد سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۵۹ ش.
۱۸. ↑ مصطفی بن احمد عالی افندی، مناقب هنروران، ج۱، ص۵، ترجمه و تحشیه توفیق ه سبحانی، تهران ۱۳۶۹ ش.
۱۹. ↑ دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء دولتشاه سمرقندی، ج۱، ص۳۹۰، چاپ محمد عباسی، تهران ۱۳۳۷ ش.
۲۰. ↑ حبیب اللّه فضایلی، اطلس خط، ج۱، ص۳۲۵ـ۳۲۶، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
۲۱. ↑ حبیب اللّه فضایلی، اطلس خط، ج۱، ص۴۵۷، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
۲۲. ↑ مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۳. ↑ مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۲۲، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۴. ↑ مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۲۰، تهران ۱۳۶۳ ش.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «میرزاجعفر بن علی تبریزی»، شماره۴۴۵.    



جعبه ابزار