• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

پنج تن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



پنج تن، عنوانی برای حضرت محمد، حضرت علی، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین علیهم السّلام است که فضایل و مقامات مشترک و مشابه ایشان سبب امتیاز آنان در میان معصومین چهارده‌گانه نزد شیعه امامیه شده است.

فهرست مندرجات

۱ - عناوین دیگر پنج تن
۲ - علل شهرت پنج تن از آیات قرآن
       ۲.۱ - از آیه تطهیر
              ۲.۱.۱ - منظور از اهل‌بیت
       ۲.۲ - از آیه مباهله
       ۲.۳ - از آیات سوره دهر
       ۲.۴ - از آیه مودت
       ۲.۵ - از آیات سوره الرحمن
       ۲.۶ - از آیه توسل حضرت آدم
       ۲.۷ - از آیات دیگر
۳ - تفسیر آیات اهل‌بیت در روایات
       ۳.۱ - اشتقاق اسامی پنج تن
       ۳.۲ - معنای کلمات و فَأتَمَّهُنَّ
       ۳.۳ - معنای عالین
۴ - علل شهرت پنج تن از روایات
       ۴.۱ - جبرئیل در میان پنج تن
       ۴.۲ - پنج تن در خُطَب اهل‌بیت
       ۴.۳ - شمول فضیلت پنج تن به ائمّه
       ۴.۴ - ترتیب فضیلت میان پنج تن
۵ - عدد پنج در ادیان مختلف
۶ - فضل پنج تن در اعتقادات شیعی
۷ - پنج تن در ادبیات شیعی
۸ - پنج تن در فرهنگ و نمادهای شیعه
       ۸.۱ - توسل به پنج تن در اول دعا
       ۸.۲ - پنج تن در عزاداری و اطعام
       ۸.۳ - نمادهای مختلف پنج تن
۹ - منابع مقاله
۱۰ - پانویس
۱۱ - منبع



پنج تن به آل‌عبا، آل‌کسا و خمسه طیبه نیز مشهورند.



شهرت پنج تن در وهله اول بر گرفته از برخی آیات قرآن است که به بررسی آن‌ها پرداخته می‌شود.

۲.۱ - از آیه تطهیر


شهرت پنج تن بر گرفته از شأن نزول آیه تطهیر است، این آیه هنگام گردآمدن پیامبر و اهل‌بیت وی در زیر عبایی نازل شد.

۲.۱.۱ - منظور از اهل‌بیت


مفسران شیعه و بسیاری از عامّه، اهل‌بیت پیامبر را در آن زمان منحصر به حضرت فاطمه و شوهر و فرزندانش دانسته‌اند که در این آیه بدان اشاره شده و آن‌ها را به دور از هر گونه پلیدی معرفی کرده است.
عناوین آل‌عبا و آل‌کسا نیز ناظر به این امر است.

۲.۲ - از آیه مباهله


از آیات دیگری نیز فضیلت پنج تن استنباط شده است، از جمله آیه مباهله که در آن از علی علیه السّلام به نفس پیامبر، از حضرت فاطمه علیهاالسّلام به زن برگزیده خاندان پیامبر و از حسنین علیهماالسّلام به فرزندان پیامبر تعبیر شده است.

۲.۳ - از آیات سوره دهر


آیات ۵ تا ۲۲ سوره دهر،که به دنبال روزه گرفتن سه روزه علی، فاطمه و حسنین علیهم السّلام و بخشیدن افطار خود در هر سه شب به مسکین و یتیم و اسیر نازل شد و اخلاص و ایثار ایشان ستایش شده است.

۲.۴ - از آیه مودت


آیه مودّت که در آن مطابق تفاسیر عامه و خاصه مصداق ذوی‌القربای پیامبر، علی و فاطمه و حسنین علیهماالسّلام بوده و مودّت ایشان اجر رسالت پیامبر قرار داده شده است.

۲.۵ - از آیات سوره الرحمن


آیات ۱۹ تا ۲۲ سوره الرحمن، که در آن‌ها از علی و فاطمه علیهماالسّلام به دو دریا تعبیر شده است که پیامبر به مثابه برزخی میان ایشان بوده و حسنین علیهماالسّلام چون لؤلؤ و مرجانی هستند که از ملاقات این دو دریا پدید می‌آیند.
[۶] نورالله‌بن شریف الدین شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۲۷۴ـ۲۷۹.
[۷] نورالله‌بن شریف الدین شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۹، ص۱۰۷ـ۱۰۹.
[۱۲] سیوطی، الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور، ذیل آیه.


۲.۶ - از آیه توسل حضرت آدم


آیه ۳۰ سوره بقره، «فتلقّی آدم من ربّه کلمات»، که مطابق بعضی روایات عامه و خاصه در تفسیر این آیه، توسّل حضرت آدم علیه السّلام به انوار خمسه طیّبه و خواندن خداوند به اسماء ایشان («کلمات ») سبب آمرزش و قبولی توبه وی گردید.
[۱۵] نورالله‌بن شریف الدین شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۷۶ـ۸۰.
[۱۶] نورالله‌بن شریف الدین شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۱۱.
[۱۷] نورالله‌بن شریف الدین شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۹، ص ۱۰۲ـ۱۰۵.
[۲۰] مرتضی حسینی فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح السته، ج۱، ص۲۰۵.
[۲۳] هاشم‌بن‌ سلیمان بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ذیل آیه.
[۲۴] ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ذیل آیه.


۲.۷ - از آیات دیگر


آیات دیگری نیز مطابق بعضی روایات عامّه و خاصه به مقام پنج تن اشاره دارد که از آن جمله است: سوره نسا، آیه ۶۹؛ سوره ابراهیم، آیه ۲۴؛ سوره نحل، آیه ۴۳؛ سوره طه، آیه ۱۳۲؛ سوره فرقان، آیه ۷۴؛ سوره ذاریات، آیه ۲۷؛ سوره طور، آیه ۲۱؛ سوره حشر، آیه ۹.
[۳۳] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۴۸۲ـ۴۸۳.
[۳۴] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۵۴۲.
[۳۵] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۵۶۰.
[۳۶] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۴، ص۳۷۵
[۳۷] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۴، ص۳۸۹ـ۳۹۱.
[۳۸] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۴، ص۵۴۲.
[۳۹] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۴، ص۵۵۰.
[۴۰] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۴، ص۵۹۱ـ۵۹۳.
[۴۱] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۴، ص۶۳۷.
[۴۲] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۴، ص۶۸۲.
[۴۴] مجلسی، بحارالانوار، ج۲۵، ص۳۰.




در تفسیر آیات اهل‌بیت در روایات مباحث مختلفی مطرح گشته است.

۳.۱ - اشتقاق اسامی پنج تن


در بعضی از روایات
[۴۸] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۴.
به اشتقاق نام‌های پنج تن (محمّد، علی، فاطمه، حسن و حسین) از اسامی باری (محمود و حمید، علی و عالی و اعلی، فاطر و فاطم، محسن و ذوالاحسان و ذوالاسماء الحسنی) با اختلاف تصریح شده است.

۳.۲ - معنای کلمات و فَأتَمَّهُنَّ


در تفسیر و تأویل آیه ۳۰ سوره بقره و آیه «و اذ ابتلی ابراهیم ربّه بکلماتٍ فاتمهّن» علاوه بر تأویل «کلمات» به پنج تن و تأویل «فَأتَمَّهُنَّ» به نُه امام از نسل امام حسین علیهم السّلام، مناقب و فضایل عدیده‌ای در شأن آل‌عبا نقل شده است.
[۵۸] هاشم‌بن‌ سلیمان بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ذیل آیه.
[۶۰] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۷۹.
[۶۱] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۲۶۲ـ۲۶۵.
[۶۲] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۷، ص۱۸۰ـ۱۸۳.
[۶۳] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۸، ص۳۴۴ـ۳۴۷.
[۷۱] فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح السته، ج۱، ص۲۰۷.


۳.۳ - معنای عالین


همچنین در آیه «اَسْتَکْبَرْتَ اَم کَنتَ مِن العالین» از «عالین» به خمسه طیبه تأویل شده است.
[۷۵] هاشم‌بن‌ سلیمان بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ذیل آیه.




گذشته از آیات قرآن، در جوامع روایی عامه و خاصّه، ابوابی در اختصاصات و مناقب پنج تن آمده است.
[۷۸] فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح السته، ج۱، ص۲۶۴ـ۳۱۱.
[۷۹] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۳ـ۴.
[۸۰] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۱۱ـ۲۲.
[۸۱] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۴۵ـ۴۶.
[۸۲] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۸، ص۳۸۴ به بعد.


۴.۱ - جبرئیل در میان پنج تن


در بعضی از روایات نیز جبرئیل ششمین نفر پس از پنج تن (جَبْریلُ سادِسُنا) خوانده شده است.
در مورد فضیلت پنج تن، محبت به ایشان و تعابیری که درباره مقام دنیوی و اخروی ایشان به کار رفته است در بحارالانوار؛ فضائل الخمسة من الصحاح الستة فیروزآبادی؛
[۹۳] فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح السته، ج۱، ص۳۰۰.
[۹۴] فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح السته، ج۲، ص۷۸.
[۹۵] فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح السته، ج۳، ص۱۳۳.
[۹۶] فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح السته، ج۳، ص۱۳۹ـ۱۴۱.
الغدیر؛احقاق الحق و ازهاق الباطل شوشتری؛
[۹۸] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۲۰
[۹۹] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۵۳.
[۱۰۰] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۹۰.
[۱۰۱] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۸، ص۳۴۸ـ۳۵۵.
تفسیر آیه مودت در تفسیر زمخشری
[۱۰۲] تفسیر زمخشری، ذیل آیه مودت.
و ینابیع المَودَّةِ قندوزی پرداخته شده است.

۴.۲ - پنج تن در خُطَب اهل‌بیت


احترام و افتخار به پنج تن در کلمات و احتجاجات و خطبه‌های اهل‌بیت علیهمالسّلام نیز به چشم می‌خورد.
در بسیاری از مناشدات و معرفی‌های افتخارگونه که از ائمه ایراد کرده‌اند تصریح به نام‌های خمسه طیّبه به منزله شاخص در اصالت و حسب و نسب اهل‌بیت وجود دارد.
[۱۰۵] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۲۸ـ۲۹.
[۱۰۶] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۳۱ـ۳۲.
[۱۰۷] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۳۹.


۴.۳ - شمول فضیلت پنج تن به ائمّه


برتری و فضیلت پنج تن در میان ائمه چهارده‌گانه به مدد قراین ثابت می‌شود. این قراین همان مناقب مشترک و اختصاصی خمسه طیبه است.
نیز شهادت امام حسین علیه‌السّلام (۶۱ ق) که خاتم پنج تن بوده و در ادعیه و زیارات به «خامس اهل‌العباء» و «خامس اصحاب‌الکساء» موسوم است (این القاب برای علی علیه السّلام نیز احتراما به کار رفته است.)، و به منزله وفات همه پنج تن و از این‌ رو اعظم مصایب تلقّی شده است.

۴.۴ - ترتیب فضیلت میان پنج تن


در میان پنج تن نیز ترتیب فضیلت و برتری به دلالت بعضی اخبار تا حدودی روشن است.
آنچه مسلّم است پیامبر بر سایر پنج تن و امیرالمؤمنین بر فاطمه و حسنین علیهماالسّلام برتری دارند و در افضلیّت فاطمه بر حسنین یا بالعکس اختلاف است.
[۱۳۲] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۴، ص۳۵۹.
[۱۳۳] میرزای قمی، جامع الشتات، ج۲، ص۷۸۵.




ترکیب «پنج تن» به لحاظ اهمیت و تقدس نسبی جزء اول آن، «پنج»، در آیین‌ها و ادیان مختلف، در خور توجه است
[۱۳۶] دایرة المعارف دین، ذیل "numbers".
[۱۳۷] فرهنگ باورها و ادیان، ذیل «five».
و در مواردی از باورها و احکام اسلامی از قبیل پنج پیامبر اولوالعزم، پنج رکن ایمان و پنج وقت نمازهای یومیه نیز به کار رفته است.
با وجود این، ادعای وجود ارتباط میان اهمیت و تقدس عدد پنج و شأن والا و تقدس پنج تن در باورهای شیعی موجه نمی‌نماید.



فضل و برتری ویژة پنج تن از میان چهارده معصوم علیهم السّلام در اعتقادات شیعی تا بدان پایه است که حتی، به گزارش کتب ملل و نحل، پیروان فردی به نام شَریعی، از غلاة، معتقد به الوهیت پنج تن بوده‌اند.
[۱۳۸] علی‌بن اسماعیل اشعری، کتاب مقالات الاسلامییّن و اختلاف المصلّین، ص۱۴.
[۱۳۹] عبدالقاهربن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق، ص۲۵۲.
[۱۴۰] عبدالقاهربن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق، ص۲۵۵ـ۲۵۶.

هم‌چنین، به نوشته کشّی، بشّار شعیری از پیروان امام صادق علیه السّلام، به الوهیت پنج تن معتقد بوده است، و صاحبان چنین اعتقادی را مخمسّه نامیده‌اند.



در ادبیات شیعی، قدر و اهمیت پنج تن در مدایح و مناقب و نیز در قالب توسّل به مقام و منزلت والای ایشان در اجابت دعا بازتاب یافته و غالباً از ایشان با عناوین آل‌رسول، بنی‌ فاطمه، خمسه آل‌عبا، خمسه طیّبه یاد شده است.
[۱۴۲] سعدی، بوستان سعدی، ص۳۶.

اما می‌توان به مدح سنایی
[۱۴۳] مجدودبن آدم سنایی، دیوان سنایی، ص۶۴۵.
و ناصرخسرو
[۱۴۴] ناصرخسرو، دیوان ناصرخسرو، ص۱۲۹.
نیز اشاره کرد که به طور ویژه و با ذکر هر یک از این پنج تن، به آنان نظر داشته‌اند.
از جمله اشعاری که در توسل به ایشان می‌توان نام برد شعر ابن‌داغر (متوفی ۹) و شیخ حر عاملی (متوفی ۱۱۹۰) است.
هم‌چنین، از برخی علمای عامه اشعاری در توسل به پنج تن و ارجوزه‌هایی در گزارش حدیث کساء موجود است.
[۱۴۷] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۲، ص۵۱۳ـ۵۱۴.
[۱۴۸] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۲، ص۵۱۸.
[۱۴۹] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۲، ص۵۵۸ـ۵۶۲.
[۱۵۰] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۹، ص۶۹۵.
[۱۵۱] شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۴، ص۵۷.

در زبان اردو نیز در شرح مصائب پنج تن و موضوعات دیگر مربوط به ایشان آثاری نوشته شده است.
[۱۵۲] حسین عارف نقوی، برّ صغیر کی امامیه مصنّفین کی مطبوعه تصانیف اورتراجم، ج۲، ص۲۱۰.
[۱۵۳] حسین عارف نقوی، برّ صغیر کی امامیه مصنّفین کی مطبوعه تصانیف اورتراجم، ج۲، ص۴۵۸.
[۱۵۴] حسین عارف نقوی، برّ صغیر کی امامیه مصنّفین کی مطبوعه تصانیف اورتراجم، ج۲، ص۴۹۸.
[۱۵۵] محمدابراهیم خلیل تتوی، تذکرة تکملة مقالات الشعرا، ص۵۸.




در برگزاری مراسم دینی و فرهنگ عامه شیعه جلوه‌های گوناگونی از حضور پنج تن و نمادهای آن یافت می‌شود.

۸.۱ - توسل به پنج تن در اول دعا


با توجه به روایات متعدد در شأن والای پنج تن، استمداد و توسّل به ایشان در ابتدای دعا امری متداول است.
برای نمونه می‌توان به روایات موجود در بحارالانوار و هم‌چنین بحارالانوار باب «اَنّ دعاءالانبیاء استجیب بالتوسل والاستشفاع بهم صلوات الله علیهم اجمعین»؛ و نیز کتاب ینابیع المَودَّة رجوع کرد.

۸.۲ - پنج تن در عزاداری و اطعام


در مجالس عزاداری و اطعام، پنج مشعل کوچک یا شمع به عنوان نماد و نشانه پنج تن افروخته می‌شود، همان‌گونه که دوازده یا چهارده شمع روشن تمثیلی از دوازده امام یا چهارده معصوم به شمار می‌رود.
[۱۶۵] ابراهیم شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ص۴۹.

پنجه دست فلزی به عنوان نمادی از پنج تن آل‌عبا ــ که گاه اسم ایشان بر روی آن نوشته یا حک شده است -بر سر عَلَم و کُتَل، پرچم‌ها و کاسه‌های آب در مراسم عزاداری به‌کار می‌رود.

۸.۳ - نمادهای مختلف پنج تن


قسم دادن به حق پنج تن و نگاشتن نام ایشان بر روی انگشتر برای مصونیت از آسیب‌های پیش‌ بینی ناپذیر
[۱۶۶] احمد شاملو، کتاب کوچه، ص۷۹۵.
[۱۶۷] احمد شاملو، کتاب کوچه، ص۱۰۲۶.
و نیز نصب الواحی با طرح‌های گوناگون بر سر در اماکن عمومی و منازل رایج است.
غالبا نام الله در بالا و در پایین آن در دو طرف نام محمد و علی، در وسط فاطمه و پایین‌تر، در دو طرف نام‌های حسن و حسین علیهم السّلام نوشته می‌شود که به نوعی بر محوری بودن و مرکزیت حضرت فاطمه در میان پنج تن تأکید دارد.
در اسامی مقبره‌ها، امام‌زاده‌ها و اماکن مقدس نیز به عنوان «پنج تن» بر می‌خوریم، از جمله امام‌زاده پنج تن در شهرهای گرمسار، آمل و استرآباد.
[۱۶۸] رابینو، مازندران و استرآباد، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، ص۷۴.
[۱۶۹] رابینو، مازندران و استرآباد، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، ص۱۱۶.




محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، چاپ محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، مشهد ۱۳۶۵ـ۱۳۷۵ش.
هاشم‌بن‌ سلیمان بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، قم.
مرتضی حسینی فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح السته، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت.
نورالله‌بن شریف الدین شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، با تعلیقات شهاب الدین مرعشی، چاپ محمود مرعشی، قم ۱۳۷۷.
فضل‌بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبائی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
محمدبن عمر فخررازی، التفسیر الکبیر، قاهره، چاپ افست تهران.
سلیمان‌بن ابراهیم قندوزی، ینابیع المَودَّةِ لِذَویِ القُربی، چاپ علی جمال اشرف حسینی، قم ۱۴۱۶.
• ابوالقاسم‌بن محمدحسن میرزای قمی، جامع الشتات، چاپ سنگی تهران ۱۲۷۷.
علی‌بن اسماعیل اشعری، کتاب مقالات الاسلامییّن و اختلاف المصلّین، چاپ هلموت ریتر، ویسبادن ۱۴۰۰/۱۹۸۰.
عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۷، ۱۱، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
عبدالقاهربن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت.
محمدابراهیم خلیل تتوی، تذکرة تکملة مقالات الشعرا، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
یاسنت لویی رابینو، مازندران و استرآباد، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، تهران ۱۳۶۵ش.
مصلح‌بن عبدالله سعدی، بوستان سعدی: سعدی نامه، چاپ غلام‌حسین یوسفی، تهران ۱۳۶۳ش.
مجدودبن آدم سنایی، دیوان، چاپ محمد تقی مدرس رضوی، تهران ۱۳۴۱ش.
احمد شاملو، کتاب کوچه، تهران ۱۳۷۲ش.
ابراهیم شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران ۱۳۶۳ش.
محمدبن عمرکشّی، اختیار معرفة الرجال، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
محمدباقربن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
ناصرخسرو، دیوان، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ش.
حسین عارف نقوی، برّ صغیر کی امامیه مصنّفین کی مطبوعه تصانیف اورتراجم، اسلام آباد ۱۳۷۶ش.
• Dictionary of beliefs and religions، ed. Rosemary Goring، Great Britain ۱۹۹۲.
• The Encyclopedia of religion، ed. Mircea Eliade، New York ۱۹۸۷، s. v. "numbers: an overview" (by Annemarie Schimmel).


 
۱. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۳.    
۲. آل‌عمران/سوره۳، آیه۶۱.    
۳. دهر/سوره۷۶، آیه۵ ۲۲.    
۴. شوری/سوره۴۲، آیه۲۳.    
۵. الرحمن/سوره۵۵، آیه۱۹-۲۲.    
۶. نورالله‌بن شریف الدین شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۲۷۴ـ۲۷۹.
۷. نورالله‌بن شریف الدین شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۹، ص۱۰۷ـ۱۰۹.
۸. بحارالانوار، ج۲۴، ص۹۷۹۹.    
۹. بحارالانوار، ج۳۷، ص۶۴.    
۱۰. بحارالانوار، ج۳۷، ص۷۳.    
۱۱. بحارالانوار، ج۳۷، ص۹۶.    
۱۲. سیوطی، الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور، ذیل آیه.
۱۳. مجمع البیان، ج۹، ص۳۳۵.    
۱۴. بقره/سوره۲، آیه۳۰.    
۱۵. نورالله‌بن شریف الدین شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۷۶ـ۸۰.
۱۶. نورالله‌بن شریف الدین شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۱۱.
۱۷. نورالله‌بن شریف الدین شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۹، ص ۱۰۲ـ۱۰۵.
۱۸. بحارالانوار، ج۲۶، ص۳۲۳۳۲۸.    
۱۹. بحارالانوار، ج۲۶، ص۳۳۳.    
۲۰. مرتضی حسینی فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح السته، ج۱، ص۲۰۵.
۲۱. الغدیر، ج۷، ص۳۰۰۳۰۱.    
۲۲. مجمع البیان، ج۱، ص۱۷۵.    
۲۳. هاشم‌بن‌ سلیمان بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ذیل آیه.
۲۴. ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ذیل آیه.
۲۵. نساء/سوره۴، آیه۶۹.    
۲۶. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۲۴.    
۲۷. نحل/سوره۱۶، آیه۴۳.    
۲۸. طه/سوره۲۰، آیه۱۳۲.    
۲۹. فرقان/سوره۲۵، آیه۷۴.    
۳۰. ذاریات/سوره۵۱، آیه۲۷.    
۳۱. طور/سوره۵۲، آیه۲۱.    
۳۲. حشر/سوره۵۹، آیه۹.    
۳۳. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۴۸۲ـ۴۸۳.
۳۴. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۵۴۲.
۳۵. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۵۶۰.
۳۶. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۴، ص۳۷۵
۳۷. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۴، ص۳۸۹ـ۳۹۱.
۳۸. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۴، ص۵۴۲.
۳۹. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۴، ص۵۵۰.
۴۰. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۴، ص۵۹۱ـ۵۹۳.
۴۱. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۴، ص۶۳۷.
۴۲. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۴، ص۶۸۲.
۴۳. بحارالانوار، ج۲۵، ص۱۶.    
۴۴. مجلسی، بحارالانوار، ج۲۵، ص۳۰.
۴۵. بحارالانوار، ج۲۵، ص۲۲۰.    
۴۶. بحارالانوار، ج۲۵، ص۲۴۱.    
۴۷. بحارالانوار، ج۳۷، ص۸۳.    
۴۸. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۴.
۴۹. بحارالانوار، ج۱۵، ص۹.    
۵۰. بحارالانوار، ج۱۵، ص۱۴۱۵.    
۵۱. بحارالانوار، ج۲۵، ص۶.    
۵۲. بحارالانوار، ج۲۶، ص۳۲۷۳۲۸.    
۵۳. بحارالانوار، ج۳۷، ص۴۷.    
۵۴. بحارالانوار، ج۳۷، ص۶۲۶۳.    
۵۵. الغدیر، ج۲، ص۳۰۰۳۰۱.    
۵۶. بقره/سوره۲، آیه۳۰.    
۵۷. بقره/سوره۲، آیه۱۲۴.    
۵۸. هاشم‌بن‌ سلیمان بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ذیل آیه.
۵۹. مجمع البیان، ج۱، ص۳۷۵.    
۶۰. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۷۹.
۶۱. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۲۶۲ـ۲۶۵.
۶۲. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۷، ص۱۸۰ـ۱۸۳.
۶۳. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۸، ص۳۴۴ـ۳۴۷.
۶۴. بحارالانوار، ج۲۵، ص۲۳.    
۶۵. بحارالانوار، ج۲۵، ص۶.    
۶۶. بحارالانوار، ج۲۵، ص۱۶۱۷.    
۶۷. بحارالانوار، ج۲۶، ص۲۷۳.    
۶۸. بحارالانوار، ج۲۶، ص۳۱۱۳۱۲.    
۶۹. بحارالانوار، ج۲۶، ص۳۲۳۳۲۷.    
۷۰. بحارالانوار، ج۲۶، ص۳۴۳.    
۷۱. فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح السته، ج۱، ص۲۰۷.
۷۲. الغدیر، ج۲، ص۳۰۰۳۰۱.    
۷۳. ینابیع المَودَّةِ، ج۱، ص۲۹۰.    
۷۴. ص/سوره۳۸، آیه۷۵.    
۷۵. هاشم‌بن‌ سلیمان بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ذیل آیه.
۷۶. بحارالانوار، ج۲۵، ص۲.    
۷۷. بحارالانوار، ج۲۶، ص۳۴۶۳۴۷.    
۷۸. فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح السته، ج۱، ص۲۶۴ـ۳۱۱.
۷۹. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۳ـ۴.
۸۰. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۱۱ـ۲۲.
۸۱. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۴۵ـ۴۶.
۸۲. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۸، ص۳۸۴ به بعد.
۸۳. بحارالانوار، ج۳۷، ص۳۵۱۰۷.    
۸۴. ینابیع المَودَّةِ، ج۱، ص۳۲۳.    
۸۵. بحارالانوار، ج۴۲، ص۶۳.    
۸۶. بحارالانوار، ج۴۳، ص۴۹.    
۸۷. بحارالانوار، ج۳۷، ص۳۶۳۷.    
۸۸. بحارالانوار، ج۳۷، ص۴۷.    
۸۹. بحارالانوار، ج۳۷، ص۶۴۶۵.    
۹۰. بحارالانوار، ج۳۷، ص۷۵.    
۹۱. بحارالانوار، ج۳۷، ص۷۸.    
۹۲. بحارالانوار، ج۳۷، ص۸۴۸۵.    
۹۳. فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح السته، ج۱، ص۳۰۰.
۹۴. فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح السته، ج۲، ص۷۸.
۹۵. فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح السته، ج۳، ص۱۳۳.
۹۶. فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح السته، ج۳، ص۱۳۹ـ۱۴۱.
۹۷. الغدیر، ج۲، ص۳۰۰۳۰۱.    
۹۸. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۲۰
۹۹. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۵۳.
۱۰۰. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۹۰.
۱۰۱. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۸، ص۳۴۸ـ۳۵۵.
۱۰۲. تفسیر زمخشری، ذیل آیه مودت.
۱۰۳. ینابیع المودة، ج۲، ص۶۸.    
۱۰۴. ینابیع المودة، ج۲، ص۲۹۷.    
۱۰۵. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۲۸ـ۲۹.
۱۰۶. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۳۱ـ۳۲.
۱۰۷. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۳۹.
۱۰۸. بحارالانوار، ج۳۳، ص۱۸۴.    
۱۰۹. بحارالانوار، ج۳۷، ص۴۸.    
۱۱۰. بحارالانوار، ج۳۷، ص۶۶.    
۱۱۱. بحارالانوار، ج۴۵، ص۱۳۸.    
۱۱۲. الغدیر، ج۱، ص۱۶۰.    
۱۱۳. الغدیر، ج۱، ص۲۰۹.    
۱۱۴. بحارالانوار، ج۴۵، ص۲۵۰.    
۱۱۵. بحارالانوار، ج۹۸، ص۱۷۹.    
۱۱۶. بحارالانوار، ج۹۸، ص۱۹۶.    
۱۱۷. بحارالانوار، ج۹۸، ص۲۳۵.    
۱۱۸. بحارالانوار، ج۹۸، ص۳۱۳.    
۱۱۹. بحارالانوار، ج۹۸، ص۳۱۸.    
۱۲۰. بحارالانوار، ج۹۸، ص۳۶۰.    
۱۲۱. بحارالانوار، ج۹۷، ص۲۰۵.    
۱۲۲. بحارالانوار، ج۹۷، ص۳۰۲.    
۱۲۳. بحارالانوار، ج۹۷، ص۳۷۳.    
۱۲۴. بحارالانوار، ج۶۵، ص۱۳۰.    
۱۲۵. بحارالانوار، ج۴۴، ص۲۶۹۲۷۰.    
۱۲۶. بحارالانوار، ج۴۵، ص۲.    
۱۲۷. بحارالانوار، ج۴۵، ص۸۸.    
۱۲۸. بحارالانوار، ج۲۶، ص۲۷۲.    
۱۲۹. بحارالانوار، ج۳۷، ص۷۵.    
۱۳۰. بحارالانوار، ج۳۷، ص۸۷.    
۱۳۱. بحارالانوار، ج۳۹، ص۹۰۹۲.    
۱۳۲. محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۴، ص۳۵۹.
۱۳۳. میرزای قمی، جامع الشتات، ج۲، ص۷۸۵.
۱۳۴. بحارالانوار، ج۴۳، ص۲۶۴.    
۱۳۵. بحارالانوار، ج۴۵، ص۳.    
۱۳۶. دایرة المعارف دین، ذیل "numbers".
۱۳۷. فرهنگ باورها و ادیان، ذیل «five».
۱۳۸. علی‌بن اسماعیل اشعری، کتاب مقالات الاسلامییّن و اختلاف المصلّین، ص۱۴.
۱۳۹. عبدالقاهربن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق، ص۲۵۲.
۱۴۰. عبدالقاهربن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق، ص۲۵۵ـ۲۵۶.
۱۴۱. اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۰۱.    
۱۴۲. سعدی، بوستان سعدی، ص۳۶.
۱۴۳. مجدودبن آدم سنایی، دیوان سنایی، ص۶۴۵.
۱۴۴. ناصرخسرو، دیوان ناصرخسرو، ص۱۲۹.
۱۴۵. الغدیر، ج۷، ص۲۹۳۰.    
۱۴۶. الغدیر، ج۱۱، ص۳۳۲۳۳۴.    
۱۴۷. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۲، ص۵۱۳ـ۵۱۴.
۱۴۸. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۲، ص۵۱۸.
۱۴۹. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۲، ص۵۵۸ـ۵۶۲.
۱۵۰. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۹، ص۶۹۵.
۱۵۱. شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۴، ص۵۷.
۱۵۲. حسین عارف نقوی، برّ صغیر کی امامیه مصنّفین کی مطبوعه تصانیف اورتراجم، ج۲، ص۲۱۰.
۱۵۳. حسین عارف نقوی، برّ صغیر کی امامیه مصنّفین کی مطبوعه تصانیف اورتراجم، ج۲، ص۴۵۸.
۱۵۴. حسین عارف نقوی، برّ صغیر کی امامیه مصنّفین کی مطبوعه تصانیف اورتراجم، ج۲، ص۴۹۸.
۱۵۵. محمدابراهیم خلیل تتوی، تذکرة تکملة مقالات الشعرا، ص۵۸.
۱۵۶. بحارالانوار، ج۱۱، ص۳۲۸۳۳۹.    
۱۵۷. بحارالانوار، ج۱۳، ص۳۰۱.    
۱۵۸. بحارالانوار، ج۲۶، ص۳۱۹.    
۱۵۹. بحارالانوار، ج۲۶، ح۳۶، ص۳۲۳-۳۲۴.    
۱۶۰. بحارالانوار، ج۲۶، ح۸۱۰، ص۳۲۵-۳۲۶.    
۱۶۱. بحارالانوار، ج۲۶، ح۱۴۱۵، ص۳۳۲-۳۳۳.    
۱۶۲. بحارالانوار، ج۴۴، ص۲۳۰.    
۱۶۳. بحارالانوار، ج۹۵، ص۱۳۷.    
۱۶۴. ینابیع المَودَّة، ج۱، ص۲۹۰.    
۱۶۵. ابراهیم شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ص۴۹.
۱۶۶. احمد شاملو، کتاب کوچه، ص۷۹۵.
۱۶۷. احمد شاملو، کتاب کوچه، ص۱۰۲۶.
۱۶۸. رابینو، مازندران و استرآباد، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، ص۷۴.
۱۶۹. رابینو، مازندران و استرآباد، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، ص۱۱۶.




دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «پنج تن»، شماره۲۸۲۸.    



جعبه ابزار