• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

پوشاندن سر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


یکی از محرمات مخصوص مردان احرام گزار در انجام مناسک حج پوشاندن سر است .


پوشاندن سر از محرمات احرام به شمار می‌رود که در منابع فقهی با تعابیری چون تغطیة الراس، تخمیر الراس و ستر الراس یاد شده است.
[۱] الحدائق الناضره، یوسف البحرانی، ج۱۵، ص۴۸۹.    
[۲] شرائع الاسلام، المحقق الحلی، ج۱، ص۲۲۶.    
[۳] جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۸۲.    
[۴] تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۳۰.    
[۵] المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۰۲.
[۶] مواهب الجلیل، الحطاب الرعینی، ج۴، ص۲۰۲.
[۷] مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۳.    
[۸] ریاض المسائل، سید علی الطباطبائی، ج۶، ص۲۹۷.    
[۹] ریاض المسائل، سید علی الطباطبائی، ج۶، ص۲۹۷.    
[۱۰] کشف اللثام، الفاضل الهندی، ج۵، ص۳۹۱.    
[۱۱] الدروس، الشهید الاول، ج۱، ص۳۷۹.    
برخی منابع فقهی ذیل مبحث پوشاندن سر به عنوان یکی از محرمات احرام، به موضوع استظلال (زیر سایه رفتن) اشاره کرده و آن را از مصداق‌های پوشاندن سر به شمار آورده‌اند.
[۱۲] فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۳۳-۴۳۴.
بیشترمنابع با عنوان مستقل به استظلال پرداخته‌اند.
[۱۳] المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۲۸۲.
[۱۴] تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۴۰.    
[۱۵] جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۹۴.    
[۱۶] مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۶۲.    
[۱۷] شرائع الاسلام، المحقق الحلی، ج۱، ص۲۲۶.    
[۱۸] ریاض المسائل، سید علی الطباطبائی، ج۶، ص۳۰۲.    
[۱۹] مستند الشیعه، احمد النراقی، ج۱۲، ص۲۵.    
[۲۰] کشف اللثام، الفاضل الهندی، ج۶، ص۴۷۶.    


فقیهان امامی
[۲۱] تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۳۰.    
[۲۲] رسائل المرتضی، السید المرتضی، ج۳، ص۶۶.    
[۲۳] الخلاف، الطوسی، ج۲، ص۲۹۸.    

[۲۴] شرائع الاسلام، المحقق الحلی، ج۱، ص۲۲۶.    
[۲۵] المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۷۴.    

[۲۶] مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۳.    
و اهل سنت
[۲۷] المدونة الکبری، مالک بن انس، ج۱، ص۴۶۲.
[۲۸] مختصر المزنی، المزنی، ص۶۶.
[۲۹] بدائع الصنائع، علاء الدین الکاسانی، ج۲، ص۱۸۴.
به پشتوانه احادیث
[۳۰] المصنف، ابن ابی شیبه، ج۴، ص۳۹۰.
[۳۱] سنن ابی داود، السجستانی، ج۱، ص۴۱۰.
[۳۲] الکافی، الکلینی، ج۴، ص۳۴۹.    
و اجماع ،
[۳۳] المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۰۲.
[۳۴] مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۳.    
[۳۵] الحدائق الناضره، یوسف البحرانی، ج۱۵، ص۴۸۹.    
پوشاندن سر را بر مرد احرام گزار، جز در موارد اضطرار ، حرام دانسته‌اند و این حکم را شامل زنان نشمرده‌اند.
[۳۶] الشرح الکبیر، ابوالبرکات، ج۲، ص۵۵.

[۳۷] ریاض المسائل، سید علی الطباطبائی، ج۶، ص۲۹۷.    
[۳۸] مستند الشیعه، احمد النراقی، ج۱۲، ص۲۰.    

[۳۹] مستند الشیعه، احمد النراقی، ج۱۲، ص۱۸.    

بر پایه منابع فقهی، حکمت نهی احرام گزاران مرد از پوشاندن سر، دوری از رفاه طلبی و تن آسایی است.
[۴۰] تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۳۰.    
[۴۱] المنتقی، سلیمان بن خلف الباجی، ج۲، ص۱۹۵-۱۹۶.
[۴۲] کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۴۹۳.

ƒ


۳.۱ - پوشاندن عرفی

فقیهان حنفی ،
[۴۳] المبسوط، السرخسی، ج۴، ص۱۳۰.
[۴۴] بدائع الصنائع، علاء الدین الکاسانی، ج۲، ص۱۸۴-۱۸۵.
[۴۵] البحر الرائق، ابونجیم المصری، ج۳، ص۱۳.
حنبلی
[۴۶] المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۰۲-۳۰۳.
[۴۷] کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۴۹۳.
و شافعی
[۴۸] فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۳۱.
[۴۹] المجموع، النووی، ج۷، ص۲۴۹.
بر آنند که پوشاندن سر با هر چه به طور معمول برای این کار استفاده می‌شود، مانند کلاه و عمامه ، برای احرام گزار جایز نیست؛ ولی نهادن آن چه به طور معمول برای پوشش سر به کار نمی‌رود، مانند زنبیل و دیگ و قابلمه بر سر، جایز است. البته شافعیان شرط کرده‌اند که حمل زنبیل و مانند آن بر سر، به قصد پوشاندن نباشد.
[۵۰] فتح الوهاب، زکریا بن محمد الانصاری، ج۱، ص۲۶۱.
[۵۱] مغنی المحتاج، محمد الشربینی، ج۱، ص۵۱۸.
فقیهان امامی نهادن زنبیل و دیگ و مانند این‌ها را بر سر ممنوع شمرده
[۵۲] الخلاف، الطوسی، ج۲، ص۲۹۹.    

[۵۳] تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۳۱.    

[۵۴] کشف اللثام، الفاضل الهندی، ج۵، ص۳۹۱.    
و فقیهان مالکی آن را تنها در فرض ضرورت جایز دانسته‌اند.
[۵۵] المدونة الکبری، مالک بن انس، ج۱، ص۴۶۴.
[۵۶] مواهب الجلیل، الحطاب الرعینی، ج۴، ص۲۰۹-۲۱۰.
[۵۷] حاشیة الدسوقی، الدسوقی، ج۲، ص۵۶-۵۷.
[۵۸] مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۴.    
[۵۹] منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۹.    


۳.۲ - پوشاندن سر با حنا

در باور فقیهان امامی،
[۶۰] جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۸۴.    
[۶۱] منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۹-۷۹۰.    
[۶۲] تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۳۱.    

[۶۳] مستند الشیعه، احمد النراقی، ج۱۲، ص۲۲-۲۳.    

[۶۴] ریاض المسائل، سید علی الطباطبائی، ج۶، ص۲۹۹.    
شافعی،
[۶۵] فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۳۱، ۴۳۳-۴۳۷.
[۶۶] المجموع، النووی، ج۷، ص۲۵۲-۲۵۳.
[۶۷] الاقناع، الشربینی، ج۱، ص۲۳۸.
مالکی
[۶۸] حاشیة الدسوقی، الدسوقی، ج۲، ص۵۵-۵۶.
[۶۹] الشرح الکبیر، ابوالبرکات، ج۲، ص۵۶-۵۷.
و حنبلی
[۷۰] المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۰۳.
[۷۱] الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۲۶۸-۲۶۹.
[۷۲] کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۴۹۳.
پوشاندن سر با حنا و گل و دارو برای احرام گزار جایز نیست؛ ولی دست را بر سر نهادن و سر را بر بالش گذاشتن جایز است. تنها اندکی از فقیهان امامی گذاشتن دست یا بخشی از بدن را بر سر جایز نمی‌دانند.
[۷۳] الدروس، الشهید الاول، ج۱، ص۳۷۹.    
فقیهان شافعی عدم جواز پوشاندن سر با گل یا حنا را مشروط به غلیظ بودن گل یا حنا دانسته‌اند.
[۷۴] المجموع، النووی، ج۷، ص۲۵۳.
[۷۵] الاقناع، الشربینی، ج۱، ص۲۳۸.
مهم‌ترین پشتوانه فقیهان آن است که از نگاه عرف ، پوشاندن سر در این موارد صدق می‌کند. امامیان به پشتوانه روایات
[۷۶] الکافی، الکلینی، ج۴، ص۳۵۶.    
[۷۷] التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۳۰۸-۳۰۹.    
و مالکیان
[۷۸] حاشیة الدسوقی، الدسوقی، ج۲، ص۵۸.
[۷۹] الشرح الکبیر، ابوالبرکات، ج۲، ص۵۸.
[۸۰] مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۴.    


۳.۳ - پوشاندن سر در ضرورت

در مواقع ضروری مانند سردرد، به جواز بستن پارچه بر سر باور دارند.
[۸۱] التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۳۰۹.    
[۸۲] الدروس، الشهید الاول، ج۱، ص۳۷۹.    
[۸۳] منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۹.    
[۸۴] مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۴.    
حنفیان،
[۸۵] المبسوط، السرخسی، ج۴، ص۱۲۷-۱۲۸.
[۸۶] البحر الرائق، ابونجیم المصری، ج۳، ص۱۴.
شافعیان
[۸۷] فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۳۱، ۴۳۳-۴۳۷.
[۸۸] المجموع، النووی، ج۷، ص۲۵۲-۲۵۳.
[۸۹] الاقناع، الشربینی، ج۱، ص۲۳۸.
و حنبلیان
[۹۰] المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۰۲.
[۹۱] کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۴۹۳.
بستن پارچه به سر را جایز نمی‌دانند.

۳.۴ - فرو بردن سر در آب

امامیان
[۹۲] جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۸۴.    
[۹۳] الخلاف، الطوسی، ج۲، ص۳۱۳.    
[۹۴] تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۳۲.    
[۹۵] الدروس، الشهید الاول، ج۱، ص۳۷۹-۳۸۰.    
[۹۶] منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۹.    
به پشتوانه اجماع و احادیث
[۹۷] التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۳۰۷.    
[۹۸] من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۲، ص۳۵۴.    
و مالکیان
[۹۹] المنتقی، سلیمان بن خلف الباجی، ج۲، ص۱۹۴-۱۹۵.
[۱۰۰] حاشیة الدسوقی، الدسوقی، ج۲، ص۶۰.
[۱۰۱] ریاض المسائل، سید علی الطباطبائی، ج۶، ص۲۹۹.    
به پشتوانه عمل برخی از صحابه ، فرو بردن همه سر را در آب یا مایعات دیگر
[۱۰۲] کشف الغطاء، کاشف الغطاء، ج۴، ص۶۱۵.    
[۱۰۳] مستند الشیعه، احمد النراقی، ج۱۲، ص۲۴.    
برای احرام گزار جایز نشمرده‌اند؛ ولی شست وشو و آب ریختن روی سر را جایز می‌دانند. اندکی از فقیهان امامی شست وشوی سر با آب را نیز جایز نمی‌شمرند.
[۱۰۴] الدروس، الشهید الاول، ج۱، ص۳۷۹.    
در برابر، شافعیان
[۱۰۵] فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۳۱.
[۱۰۶] المجموع، النووی، ج۷، ص۲۵۲.
و حنبلیان
[۱۰۷] المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۲۶۹-۲۷۰.
[۱۰۸] الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۳۰۵-۳۰۶.
به پشتوانه عمل شماری از صحابه
[۱۰۹] المسند، الشافعی، ص۱۱۷.
[۱۱۰] السنن الکبری، البیهقی، ج۵، ص۶۳.
فرو بردن سر در آب را برای احرام گزار تجویز کرده‌اند.
[۱۱۱] مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۸.    


۳.۵ - اندودن سر با عسل

حنبلیان
[۱۱۲] المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۰۳.
[۱۱۳] کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۴۹۳.
و برخی از امامیان
[۱۱۴] منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۹۰.    
[۱۱۵] کشف اللثام، الفاضل الهندی، ج۵، ص۳۹۱.    
[۱۱۶] کشف اللثام، الفاضل الهندی، ج۶، ص۴۷۶.    
به پشتوانه احادیث
[۱۱۷] صحیح البخاری، البخاری، ج۲، ص۱۵۲.
[۱۱۸] صحیح مسلم، مسلم، ج۴، ص۵۰.
[۱۱۹] الکافی، الکلینی، ج۴، ص۳۶۶.    
«تلبید» یعنی اندودن سر را با عسل یا شیره درخت جایز دانسته‌اند. حنفیان
[۱۲۰] البحر الرائق، ابونجیم المصری، ج۳، ص۷.
[۱۲۱] حاشیة رد المحتار، ابن عابدین، ج۲، ص۶۰۱.
[۱۲۲] الدر المختار، الحصکفی، ج۲، ص۶۰۱.
و شماری دیگر از امامیان
[۱۲۳] تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۳۲.    
[۱۲۴] کشف الغطاء، کاشف الغطاء، ج۴، ص۶۱۵.    
به دلیل صدق پوشاندن سر در تلبید، این کار را برای احرام گزار حرام می‌شمرند.
[۱۲۵] جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۸۵.    


۳.۶ - شست وشوی سر با سدر

حنبلیان
[۱۲۶] المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۲۷۰-۲۷۱.
[۱۲۷] الفروع، محمد بن مفلح الرامینی، ج۵، ص۴۰۷.
و شماری از امامیان
[۱۲۸] الخلاف، الطوسی، ج۲، ص۳۱۴.    
[۱۲۹] الدروس، الشهید الاول، ج۱، ص۳۸۸.    
[۱۳۰] کتاب الحج، تقریر بحث الگلپایگانی، ج۲، ص۳۲۵.    
شست وشوی سر با دو گیاه سدر و خطمی را مکروه دانسته‌اند. در باور امامیان
[۱۳۱] تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۶۱.    
و شافعیان،
[۱۳۲] فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۶۳.
[۱۳۳] المجموع، النووی، ج۷، ص۳۵۵.
به پشتوانه فقدان دلیل خاص، این کار کراهت ندارد. حنفیان این کار را به پشتوانه حدیث نبوی، ممنوع شمرده‌اند.
[۱۳۴] المبسوط، السرخسی، ج۴، ص۸.
[۱۳۵] بدائع الصنائع، علاء الدین الکاسانی، ج۲، ص۱۹۱.


۳.۷ - پوشاندن سر خنثی

فقیهان امامی،
[۱۳۶] الدروس، الشهید الاول، ج۱، ص۳۸۰.    
[۱۳۷] جامع المقاصد، الکرکی، ج۳، ص۱۸۶.    
[۱۳۸] جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۹۴.    
شافعی
[۱۳۹] فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۵۰-۴۵۱.
[۱۴۰] الاقناع، الشربینی، ج۱، ص۲۳۸.
و حنبلی
[۱۴۱] المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۱۱.
[۱۴۲] الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۳۲۶-۳۲۷.
پوشاندن سر را برای شخص خنثی جایز شمرده‌اند؛ ولی پوشاندن سر و صورت را با هم برای وی جایز نمی‌دانند. برخی فقیهان مالکی بر آنند که خنثی باید به ممنوعیت‌های زنان پایبند باشد و به سبب پوشاندن سر، کفاره بر او واجب می‌شود.
[۱۴۳] حاشیة الدسوقی، الدسوقی، ج۲، ص۵۵.
برخی دیگر پوشاندن سر را برای او جایز می‌دانند.
[۱۴۴] الفواکه، احمد بن غانم المالکی، ج۱، ص۳۶۹.


۳.۸ - پوشاندن سر غفلتا

به نظر فقیهان امامی، به پشتوانه احادیث،
[۱۴۵] من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۲، ص۳۵۵.    
[۱۴۶] التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۳۰۷.    
در صورتی که مرد احرام گزار از روی غفلت سر خود را بپوشاند، برطرف کردن فوری پوشش، واجب و یک بار لبیک گفتن مستحب است.
[۱۴۷] منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۹۰.    
[۱۴۸] مستند الشیعه، احمد النراقی، ج۱۲، ص۲۳.    
[۱۴۹] جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۸۹.    
[۱۵۰] شرائع الاسلام، المحقق الحلی، ج۱، ص۲۲۶.    
[۱۵۱] الحدائق الناضره، یوسف البحرانی، ج۱۵، ص۴۸۹.    
[۱۵۲] ریاض المسائل، سید علی الطباطبائی، ج۶، ص۳۰۰.    


۳.۹ - پوشاندن سر محرم میت

فقیهان شافعی
[۱۵۳] فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۵، ص۱۲۹.
[۱۵۴] المجموع، النووی، ج۷، ص۲۴۹.
[۱۵۵] اعانة الطالبین، السید البکری الدمیاطی، ج۲، ص۳۶۴.
و حنبلی
[۱۵۶] المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۲، ص۴۰۶.
[۱۵۷] الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۲۶۸.
به پشتوانه حدیثی نبوی
[۱۵۸] المصنف، ابن ابی شیبه، ج۴، ص۳۸۹.
[۱۵۹] السنن الکبری، البیهقی، ج۵، ص۵۳.
پوشاندن سر احرام گزاری را که در حال احرام مرده است، جایز نمی‌دانند؛ ولی در باور فقیهان امامی،
[۱۶۰] تحریر الاحکام، العلامة الحلی، ج۱، ص۱۲۳.    
[۱۶۱] المسائل، سید علی الطباطبائی، ج۲، ص۲۶۴.    
مالکی
[۱۶۲] الموطا، سلیمان بن خلف الباجی، ج۹، ص۳۲۷.
[۱۶۳] الاستذکار، ابن عبدالبر، ج۴، ص۲۵.
[۱۶۴] المنتقی، سلیمان بن خلف الباجی، ج۲، ص۱۹۹-۲۰۰.
و حنفی
[۱۶۵] البحر الرائق، ابونجیم المصری، ج۲، ص۵۶۸.
[۱۶۶] حاشیة رد المحتار، ابن عابدین، ج۲، ص۵۳۷.
به پشتوانه احادیثی دیگر
[۱۶۷] التهذیب، الطوسی، ج۱، ص۳۳۰.    
[۱۶۸] الاستذکار، ابن عبدالبر، ج۴، ص۲۵.
پوشاندن سر چنین فردی جایز است.

۳.۱۰ - پوشاندن بخشی از سر

فقیهان امامی
[۱۶۹] منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۹.    

[۱۷۰] مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۵.    
[۱۷۱] جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۹۱.    
و اهل سنت
[۱۷۲] الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۲۶۹.
[۱۷۳] فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۳۷.
[۱۷۴] مواهب الجلیل، الحطاب الرعینی، ج۴، ص۲۰۵.
به پشتوانه ادله‌ای از جمله احادیث
[۱۷۵] من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۲، ص۳۵۵.    
بر آنند که پوشاندن بخشی از سر، مانند پوشاندن کامل، بر احرام گزار حرام است.
[۱۷۶] المجموع، النووی، ج۷، ص۳۷۶-۳۷۷.
[۱۷۷] الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۲۶۹.
[۱۷۸] مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۳.    
[۱۷۹] مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۵.    
[۱۸۰] الحدائق الناضره، یوسف البحرانی، ج۱۵، ص۴۹۱.    
[۱۸۱] ریاض المسائل، سید علی الطباطبائی، ج۶، ص۲۹۷.    
[۱۸۲] مستند الشیعه، احمد النراقی، ج۱۲، ص۲۲.    


۳.۱۱ - پوشاندن گوش‌ها

در باور مشهور فقیهان امامی
[۱۸۳] مجمع الفائده، المحقق الاردبیلی، ج۶، ص۳۲۶.    
[۱۸۴] مجمع الفائده، المحقق الاردبیلی، ج۷، ص۵۱.    
[۱۸۵] مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۵.    
[۱۸۶] مهذب الاحکام، السید عبدالاعلی السبزواری، ج۱۳، ص۱۸۷.
[۱۸۷] الحدائق الناضره، یوسف البحرانی، ج۱۵، ص۴۹۰.    
[۱۸۸] ریاض المسائل، سید علی الطباطبائی، ج۶، ص۲۹۷.    
[۱۸۹] مستند الشیعه، احمد النراقی، ج۱۲، ص۲۰.    
[۱۹۰] منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۹.    
به پشتوانه احادیث
[۱۹۱] الکافی، الکلینی، ج۴، ص۳۴۹.    
[۱۹۲] الکافی، الکلینی، ج۴، ص۳۵۹.    
و نیز حنبلیان
[۱۹۳] المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۰۲.
[۱۹۴] کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۴۹۲-۴۹۳.
به استناد روایات
[۱۹۵] سنن ابن ماجه، ابن ماجه، ج۱، ص۱۵۲.
[۱۹۶] سنن ابی داود، السجستانی، ج۱، ص۳۷.
و مالکیان،
[۱۹۷] مختصر خلیل، محمد بن یوسف، ص۷۱.
[۱۹۸] مواهب الجلیل، الحطاب الرعینی، ج۴، ص۲۱۲.
پوشاندن گوش‌ها نیز بر احرام گزار حرام به شمار می‌رود؛ ولی فقیهان شافعی،
[۱۹۹] المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۰۲.
حنفی
[۲۰۰] البحر الرائق، ابونجیم المصری، ج۳، ص۱۴.
[۲۰۱] الدر المختار، الحصکفی، ج۲، ص۶۰۴.
[۲۰۲] حاشیة رد المحتار، ابن عابدین، ج۲، ص۶۰۴.
و شماری از فقیهان امامی
[۲۰۳] مسالک الافهام، الشهید الثانی، ج۲، ص۲۶۳.    
[۲۰۴] الروضة البهیه، الشهید الثانی، ج۲، ص۲۴۲.    
گوش‌ها را جزو سر ندانسته و پوشاندن آن‌ها را جایز شمرده‌اند. در باور شافعیان، بخش بدون موی پشت گوش‌ها جزو سر به شمار می‌آید و پوشاندن آن حرام است.
[۲۰۵] المجموع، النووی، ج۷، ص۲۵۴.
[۲۰۶] مغنی المحتاج، محمد الشربینی، ج۱، ص۵۱۸.
[۲۰۷] جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۸۴.    

ƒ
بر پایه نظر مشهور فقیهان امامی، به پشتوانه احادیث
[۲۰۸] الکافی، الکلینی، ج۴، ص۳۴۸.    
[۲۰۹] التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۳۱۱.    
و اجماع ، کفاره پوشاندن سر حتی اگر برآمده از ضرورت باشد، قربانی کردن یک گوسفند است.
[۲۱۰] الخلاف، الطوسی، ج۲، ص۲۹۹.    
[۲۱۱] تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۸، ص۱۰-۱۱.    
[۲۱۲] المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۷۴.    
[۲۱۳] المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۹۰.    
برخی از آنان کفاره دادن را در صورت پوشاندن سر به سبب جهل یا فراموشی، واجب ندانسته‌اند.
[۲۱۴] تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۸، ص۱۱.    
[۲۱۵] مجمع الفائده، المحقق الاردبیلی، ج۷، ص۵۰-۵۱.    
[۲۱۶] احکام و آداب حج، سید محمد رضا موسوی گلپایگانی، ص۱۷۲.    
فقیهان شافعی،
[۲۱۷] المجموع، النووی، ج۷، ص۳۷۶-۳۷۷.
[۲۱۸] مغنی المحتاج، محمد الشربینی، ج۱، ص۵۱۸.
مالکی
[۲۱۹] الموطا، سلیمان بن خلف الباجی، ج۱، ص۴۱۹.
[۲۲۰] حاشیة الدسوقی، الدسوقی، ج۲، ص۶۳.
[۲۲۱] الشرح الکبیر، ابوالبرکات، ج۲، ص۶۳.
و حنبلی
[۲۲۲] الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۳۳۰.
[۲۲۳] کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۵۲۴-۵۲۵.
با قیاس کفاره پوشاندن سر به کفاره حلق (ازاله مو) بر آنند که کفاره پوشاندن سر، یکی از این سه کار است: قربانی کردن یک گوسفند، سه روز روزه گرفتن، و غذا دادن به شش مسکین . در باور فقیهان حنفی، در صورتی که احرام گزار دست کم یک چهارم سر خود را یک روز کامل بپوشاند، کفاره آن قربانی کردن یک گوسفند است. اگر مقدار پوشش یا هنگام آن کمتر از این اندازه باشد، کفاره آن، پرداخت صدقه است.
[۲۲۴] المبسوط، السرخسی، ج۴، ص۱۲۷-۱۲۸.
[۲۲۵] بدائع الصنائع، علاء الدین الکاسانی، ج۲، ص۱۸۷.
[۲۲۶] حاشیة رد المحتار، ابن عابدین، ج۲، ص۵۳۷، ۶۰۳.
فقیهان شافعی،
[۲۲۷] فتح المعین، زین الدین الملیباری الهندی، ج۲، ص۳۶۶.
[۲۲۸] اعانة الطالبین، السید البکری الدمیاطی، ج۲، ص۳۶۶.
حنفی
[۲۲۹] تحفة الفقهاء، علاء الدین محمد السمرقندی، ج۱، ص۴۲۰.    
و حنبلی
[۲۳۰] کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۴۹۳، ۵۲۵.
در صورت پوشاندن سر به سبب عذر و ضرورت نیز کفاره را واجب می‌دانند و مالکیان شرط وجوب کفاره سر را خواه در صورت عمد و خواه در صورت جهل یا فراموشی، آسودگی و بهره جویی از پوشاندن سر دانسته‌اند.
[۲۳۱] الذخیره، احمد بن ادریس القرافی، ج۳، ص۳۰۷.
[۲۳۲] حاشیة الدسوقی، الدسوقی، ج۱، ص۶۹۷.
[۲۳۳] الثمر الدانی، الآبی الازهری، ج۱، ص۳۰۲.
فقیهان حنبلی در صورت پوشاندن سر از روی جهل یا فراموشی، به وجوب کفاره باور ندارند.
[۲۳۴] المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۵۲۸.
[۲۳۵] کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۵۳۲.
[۲۳۶] تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۳۱.    


الاستذکار: ابن عبدالبر (م. ۴۶۳ق.) ، به کوشش سالم عطا و محمد معوض، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۰م؛ اعانة الطالبین: السید البکری الدمیاطی (م. ۱۳۱۰ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق؛ الاقناع: الشربینی (م. ۹۷۷ق.) ، بیروت، دار المعرفه؛ البحر الرائق: ابونجیم المصری (م. ۹۷۰ق.) ، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ بدائع الصنائع: علاء الدین الکاسانی (م. ۵۸۷ق.) ، پاکستان، المکتبة الحبیبیه، ۱۴۰۹ق؛ تحریر الاحکام الشرعیه: العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق.) ، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق علیه‌السّلام ، ۱۴۲۰ق؛ تذکرة الفقهاء: العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق.) ، قم، آل البیت: ، ۱۴۱۴ق؛ تهذیب الاحکام: الطوسی (م. ۴۶۰ق.) ، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش؛ الثمر الدانی: الآبی الازهری (م. ۱۳۳۰ق.) ، بیروت، المکتبة الثقافیه؛ جامع المقاصد: الکرکی (م. ۹۴۰ق.) ، قم، آل البیت: ، ۱۴۱۱ق؛ جواهر الکلام: النجفی (م. ۱۲۶۶ق.) ، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ حاشیة الدسوقی: الدسوقی (م. ۱۲۳۰ق.) ، دار احیاء الکتب العربیه؛ حاشیة رد المحتار: ابن عابدین (م. ۱۲۵۲ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛ الحدائق الناضره: یوسف البحرانی (م. ۱۱۸۶ق.) ، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، ۱۳۶۳ش؛ الخلاف: الطوسی (م. ۴۶۰ق.) ، به کوشش خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۷ق؛ الدر المختار: الحصکفی (م. ۱۰۸۸ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛ الدروس الشرعیه: الشهید الاول (م. ۷۸۶ق.) ، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۲ق؛ الذخیره: احمد بن ادریس القرافی، به کوشش حجی، بیروت، دار الغرب الاسلامی، ۱۹۹۴م؛ رسائل المرتضی: السید المرتضی (م. ۴۳۶ق.) ، به کوشش حسینی و رجایی، قم، دار القرآن، ۱۴۰۵ق؛ ریاض المسائل: سید علی الطباطبائی (م. ۱۲۳۱ق.) ، قم، موسسة آل البیت: ، ۱۴۱۸ق؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعه: الشهید الثانی (م. ۹۶۵ق.) ، به کوشش کلانتر، قم، مکتبة الداوری، ۱۴۱۰ق؛ سنن ابن ماجه: ابن ماجه (م. ۲۷۵ق.) ، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۵ق؛ سنن ابی داود: السجستانی (م. ۲۷۵ق.) ، به کوشش سعید اللحام، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۰ق؛ السنن الکبری: البیهقی (م. ۴۵۸ق.) ، بیروت، دار الفکر؛ شرائع الاسلام: المحقق الحلی (م. ۶۷۶ق.) ، به کوشش سید صادق شیرازی، تهران، استقلال، ۱۴۰۹ق؛ الشرح الکبیر: ابوالبرکات (م. ۱۲۰۱ق.) ، مصر، دار احیاء الکتب العربیه؛ الشرح الکبیر: عبدالرحمن بن قدامه (م. ۶۸۲ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه؛ صحیح البخاری: البخاری (م. ۲۵۶ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق؛ صحیح مسلم: مسلم (م. ۲۶۱ق.) ، بیروت، دار الفکر؛ فتح العزیز: عبدالکریم بن محمد الرافعی (م. ۶۲۳ق.) ، دار الفکر؛ فتح المعین: زین الدین الملیباری الهندی (م. ۹۸۷ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق؛ فتح الوهاب: زکریا بن محمد الانصاری (م. ۹۳۶ق.) ، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ الفروع و معه تصحیح الفروع: محمد بن مفلح الرامینی (م. ۷۶۳ق.) ، به کوشش الترکی، الرساله، ۱۴۲۴ق؛ الفواکه الدوانی: احمد بن غانم المالکی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛ الکافی: الکلینی (م. ۳۲۹ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش؛ کتاب الحج: تقریر بحث الگلپایگانی، الصابری، قم، خیام، ۱۴۰۰ق؛ کشاف القناع: منصور البهوتی (م. ۱۰۵۱ق.) ، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ کشف الغطاء: کاشف الغطاء (م. ۱۲۲۷ق.) ، اصفهان، مهدوی؛ کشف اللثام: الفاضل الهندی (م. ۱۱۳۷ق.) ، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۶ق؛ المبسوط: السرخسی (م. ۴۸۳ق.) ، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق؛ مجمع الفائدة و البرهان: المحقق الاردبیلی (م. ۹۹۳ق.) ، به کوشش عراقی و دیگران، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۶ق؛ المجموع شرح المهذب: النووی (م. ۶۷۶ق.) ، دار الفکر؛ مختصر خلیل: محمد بن یوسف (م. ۸۹۷ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق؛ مختصر المزنی: المزنی (م. ۲۶۳ق.) ، بیروت، دار المعرفه؛ مدارک الاحکام: سید محمد بن علی الموسوی العاملی (م. ۱۰۰۹ق.) ، قم، آل البیت: ، ۱۴۱۰ق؛ المدونة الکبری: مالک بن انس (م. ۱۷۹ق.) ، مصر، مطبعة السعاده؛ مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام: الشهید الثانی (م. ۹۶۵ق.) ، قم، معارف اسلامی، ۱۴۱۶ق؛ مستند الشیعه: احمد النراقی (م. ۱۲۴۵ق.) ، قم، آل البیت: ، ۱۴۱۵ق؛ مسند الشافعی: الشافعی (م. ۲۰۴ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه؛ المصنف: ابن ابی شیبه (م. ۲۳۵ق.) ، به کوشش سعید محمد، دار الفکر، ۱۴۰۹ق؛ المعتمد فی شرح المناسک: محاضرات الخوئی (م. ۱۴۱۳ق.) ، الخلخالی، قم، مدرسة دار العلم، ۱۴۱۰ق؛ مغنی المحتاج: محمد الشربینی (م. ۹۷۷ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۷ق؛ المغنی: عبدالله بن قدامه (م. ۶۲۰ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه؛ من لا یحضره الفقیه: الصدوق (م. ۳۸۱ق.) ، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق؛ المنتقی شرح الموطا: سلیمان بن خلف الباجی (م. ۴۷۴ق.) ، قاهره، دار الکتاب الاسلامی؛ منتهی المطلب: العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق.) ، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۱۲ق؛ مواهب الجلیل: الحطاب الرعینی (م. ۹۵۴ق.) ، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق؛ الموطا: مالک بن انس (م. ۱۷۹ق.) ، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۶ق؛ مهذب الاحکام فی بیانالحلال و الحرام: السید عبدالاعلی السبزواری، مکتب السبزواری، ۱۴۱۳ق.

۱. ↑ الحدائق الناضره، یوسف البحرانی، ج۱۵، ص۴۸۹.    
۲. ↑ شرائع الاسلام، المحقق الحلی، ج۱، ص۲۲۶.    
۳. ↑ جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۸۲.    
۴. ↑ تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۳۰.    
۵. ↑ المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۰۲.
۶. ↑ مواهب الجلیل، الحطاب الرعینی، ج۴، ص۲۰۲.
۷. ↑ مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۳.    
۸. ↑ ریاض المسائل، سید علی الطباطبائی، ج۶، ص۲۹۷.    
۹. ↑ ریاض المسائل، سید علی الطباطبائی، ج۶، ص۲۹۷.    
۱۰. ↑ کشف اللثام، الفاضل الهندی، ج۵، ص۳۹۱.    
۱۱. ↑ الدروس، الشهید الاول، ج۱، ص۳۷۹.    
۱۲. ↑ فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۳۳-۴۳۴.
۱۳. ↑ المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۲۸۲.
۱۴. ↑ تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۴۰.    
۱۵. ↑ جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۹۴.    
۱۶. ↑ مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۶۲.    
۱۷. ↑ شرائع الاسلام، المحقق الحلی، ج۱، ص۲۲۶.    
۱۸. ↑ ریاض المسائل، سید علی الطباطبائی، ج۶، ص۳۰۲.    
۱۹. ↑ مستند الشیعه، احمد النراقی، ج۱۲، ص۲۵.    
۲۰. ↑ کشف اللثام، الفاضل الهندی، ج۶، ص۴۷۶.    
۲۱. ↑ تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۳۰.    
۲۲. ↑ رسائل المرتضی، السید المرتضی، ج۳، ص۶۶.    
۲۳. ↑ الخلاف، الطوسی، ج۲، ص۲۹۸.    
۲۴. ↑ شرائع الاسلام، المحقق الحلی، ج۱، ص۲۲۶.    
۲۵. ↑ المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۷۴.    
۲۶. ↑ مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۳.    
۲۷. ↑ المدونة الکبری، مالک بن انس، ج۱، ص۴۶۲.
۲۸. ↑ مختصر المزنی، المزنی، ص۶۶.
۲۹. ↑ بدائع الصنائع، علاء الدین الکاسانی، ج۲، ص۱۸۴.
۳۰. ↑ المصنف، ابن ابی شیبه، ج۴، ص۳۹۰.
۳۱. ↑ سنن ابی داود، السجستانی، ج۱، ص۴۱۰.
۳۲. ↑ الکافی، الکلینی، ج۴، ص۳۴۹.    
۳۳. ↑ المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۰۲.
۳۴. ↑ مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۳.    
۳۵. ↑ الحدائق الناضره، یوسف البحرانی، ج۱۵، ص۴۸۹.    
۳۶. ↑ الشرح الکبیر، ابوالبرکات، ج۲، ص۵۵.
۳۷. ↑ ریاض المسائل، سید علی الطباطبائی، ج۶، ص۲۹۷.    
۳۸. ↑ مستند الشیعه، احمد النراقی، ج۱۲، ص۲۰.    
۳۹. ↑ مستند الشیعه، احمد النراقی، ج۱۲، ص۱۸.    
۴۰. ↑ تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۳۰.    
۴۱. ↑ المنتقی، سلیمان بن خلف الباجی، ج۲، ص۱۹۵-۱۹۶.
۴۲. ↑ کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۴۹۳.
۴۳. ↑ المبسوط، السرخسی، ج۴، ص۱۳۰.
۴۴. ↑ بدائع الصنائع، علاء الدین الکاسانی، ج۲، ص۱۸۴-۱۸۵.
۴۵. ↑ البحر الرائق، ابونجیم المصری، ج۳، ص۱۳.
۴۶. ↑ المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۰۲-۳۰۳.
۴۷. ↑ کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۴۹۳.
۴۸. ↑ فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۳۱.
۴۹. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۲۴۹.
۵۰. ↑ فتح الوهاب، زکریا بن محمد الانصاری، ج۱، ص۲۶۱.
۵۱. ↑ مغنی المحتاج، محمد الشربینی، ج۱، ص۵۱۸.
۵۲. ↑ الخلاف، الطوسی، ج۲، ص۲۹۹.    
۵۳. ↑ تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۳۱.    
۵۴. ↑ کشف اللثام، الفاضل الهندی، ج۵، ص۳۹۱.    
۵۵. ↑ المدونة الکبری، مالک بن انس، ج۱، ص۴۶۴.
۵۶. ↑ مواهب الجلیل، الحطاب الرعینی، ج۴، ص۲۰۹-۲۱۰.
۵۷. ↑ حاشیة الدسوقی، الدسوقی، ج۲، ص۵۶-۵۷.
۵۸. ↑ مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۴.    
۵۹. ↑ منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۹.    
۶۰. ↑ جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۸۴.    
۶۱. ↑ منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۹-۷۹۰.    
۶۲. ↑ تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۳۱.    
۶۳. ↑ مستند الشیعه، احمد النراقی، ج۱۲، ص۲۲-۲۳.    
۶۴. ↑ ریاض المسائل، سید علی الطباطبائی، ج۶، ص۲۹۹.    
۶۵. ↑ فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۳۱، ۴۳۳-۴۳۷.
۶۶. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۲۵۲-۲۵۳.
۶۷. ↑ الاقناع، الشربینی، ج۱، ص۲۳۸.
۶۸. ↑ حاشیة الدسوقی، الدسوقی، ج۲، ص۵۵-۵۶.
۶۹. ↑ الشرح الکبیر، ابوالبرکات، ج۲، ص۵۶-۵۷.
۷۰. ↑ المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۰۳.
۷۱. ↑ الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۲۶۸-۲۶۹.
۷۲. ↑ کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۴۹۳.
۷۳. ↑ الدروس، الشهید الاول، ج۱، ص۳۷۹.    
۷۴. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۲۵۳.
۷۵. ↑ الاقناع، الشربینی، ج۱، ص۲۳۸.
۷۶. ↑ الکافی، الکلینی، ج۴، ص۳۵۶.    
۷۷. ↑ التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۳۰۸-۳۰۹.    
۷۸. ↑ حاشیة الدسوقی، الدسوقی، ج۲، ص۵۸.
۷۹. ↑ الشرح الکبیر، ابوالبرکات، ج۲، ص۵۸.
۸۰. ↑ مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۴.    
۸۱. ↑ التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۳۰۹.    
۸۲. ↑ الدروس، الشهید الاول، ج۱، ص۳۷۹.    
۸۳. ↑ منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۹.    
۸۴. ↑ مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۴.    
۸۵. ↑ المبسوط، السرخسی، ج۴، ص۱۲۷-۱۲۸.
۸۶. ↑ البحر الرائق، ابونجیم المصری، ج۳، ص۱۴.
۸۷. ↑ فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۳۱، ۴۳۳-۴۳۷.
۸۸. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۲۵۲-۲۵۳.
۸۹. ↑ الاقناع، الشربینی، ج۱، ص۲۳۸.
۹۰. ↑ المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۰۲.
۹۱. ↑ کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۴۹۳.
۹۲. ↑ جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۸۴.    
۹۳. ↑ الخلاف، الطوسی، ج۲، ص۳۱۳.    
۹۴. ↑ تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۳۲.    
۹۵. ↑ الدروس، الشهید الاول، ج۱، ص۳۷۹-۳۸۰.    
۹۶. ↑ منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۹.    
۹۷. ↑ التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۳۰۷.    
۹۸. ↑ من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۲، ص۳۵۴.    
۹۹. ↑ المنتقی، سلیمان بن خلف الباجی، ج۲، ص۱۹۴-۱۹۵.
۱۰۰. ↑ حاشیة الدسوقی، الدسوقی، ج۲، ص۶۰.
۱۰۱. ↑ ریاض المسائل، سید علی الطباطبائی، ج۶، ص۲۹۹.    
۱۰۲. ↑ کشف الغطاء، کاشف الغطاء، ج۴، ص۶۱۵.    
۱۰۳. ↑ مستند الشیعه، احمد النراقی، ج۱۲، ص۲۴.    
۱۰۴. ↑ الدروس، الشهید الاول، ج۱، ص۳۷۹.    
۱۰۵. ↑ فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۳۱.
۱۰۶. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۲۵۲.
۱۰۷. ↑ المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۲۶۹-۲۷۰.
۱۰۸. ↑ الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۳۰۵-۳۰۶.
۱۰۹. ↑ المسند، الشافعی، ص۱۱۷.
۱۱۰. ↑ السنن الکبری، البیهقی، ج۵، ص۶۳.
۱۱۱. ↑ مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۸.    
۱۱۲. ↑ المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۰۳.
۱۱۳. ↑ کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۴۹۳.
۱۱۴. ↑ منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۹۰.    
۱۱۵. ↑ کشف اللثام، الفاضل الهندی، ج۵، ص۳۹۱.    
۱۱۶. ↑ کشف اللثام، الفاضل الهندی، ج۶، ص۴۷۶.    
۱۱۷. ↑ صحیح البخاری، البخاری، ج۲، ص۱۵۲.
۱۱۸. ↑ صحیح مسلم، مسلم، ج۴، ص۵۰.
۱۱۹. ↑ الکافی، الکلینی، ج۴، ص۳۶۶.    
۱۲۰. ↑ البحر الرائق، ابونجیم المصری، ج۳، ص۷.
۱۲۱. ↑ حاشیة رد المحتار، ابن عابدین، ج۲، ص۶۰۱.
۱۲۲. ↑ الدر المختار، الحصکفی، ج۲، ص۶۰۱.
۱۲۳. ↑ تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۳۲.    
۱۲۴. ↑ کشف الغطاء، کاشف الغطاء، ج۴، ص۶۱۵.    
۱۲۵. ↑ جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۸۵.    
۱۲۶. ↑ المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۲۷۰-۲۷۱.
۱۲۷. ↑ الفروع، محمد بن مفلح الرامینی، ج۵، ص۴۰۷.
۱۲۸. ↑ الخلاف، الطوسی، ج۲، ص۳۱۴.    
۱۲۹. ↑ الدروس، الشهید الاول، ج۱، ص۳۸۸.    
۱۳۰. ↑ کتاب الحج، تقریر بحث الگلپایگانی، ج۲، ص۳۲۵.    
۱۳۱. ↑ تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۶۱.    
۱۳۲. ↑ فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۶۳.
۱۳۳. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۳۵۵.
۱۳۴. ↑ المبسوط، السرخسی، ج۴، ص۸.
۱۳۵. ↑ بدائع الصنائع، علاء الدین الکاسانی، ج۲، ص۱۹۱.
۱۳۶. ↑ الدروس، الشهید الاول، ج۱، ص۳۸۰.    
۱۳۷. ↑ جامع المقاصد، الکرکی، ج۳، ص۱۸۶.    
۱۳۸. ↑ جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۹۴.    
۱۳۹. ↑ فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۵۰-۴۵۱.
۱۴۰. ↑ الاقناع، الشربینی، ج۱، ص۲۳۸.
۱۴۱. ↑ المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۱۱.
۱۴۲. ↑ الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۳۲۶-۳۲۷.
۱۴۳. ↑ حاشیة الدسوقی، الدسوقی، ج۲، ص۵۵.
۱۴۴. ↑ الفواکه، احمد بن غانم المالکی، ج۱، ص۳۶۹.
۱۴۵. ↑ من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۲، ص۳۵۵.    
۱۴۶. ↑ التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۳۰۷.    
۱۴۷. ↑ منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۹۰.    
۱۴۸. ↑ مستند الشیعه، احمد النراقی، ج۱۲، ص۲۳.    
۱۴۹. ↑ جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۸۹.    
۱۵۰. ↑ شرائع الاسلام، المحقق الحلی، ج۱، ص۲۲۶.    
۱۵۱. ↑ الحدائق الناضره، یوسف البحرانی، ج۱۵، ص۴۸۹.    
۱۵۲. ↑ ریاض المسائل، سید علی الطباطبائی، ج۶، ص۳۰۰.    
۱۵۳. ↑ فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۵، ص۱۲۹.
۱۵۴. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۲۴۹.
۱۵۵. ↑ اعانة الطالبین، السید البکری الدمیاطی، ج۲، ص۳۶۴.
۱۵۶. ↑ المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۲، ص۴۰۶.
۱۵۷. ↑ الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۲۶۸.
۱۵۸. ↑ المصنف، ابن ابی شیبه، ج۴، ص۳۸۹.
۱۵۹. ↑ السنن الکبری، البیهقی، ج۵، ص۵۳.
۱۶۰. ↑ تحریر الاحکام، العلامة الحلی، ج۱، ص۱۲۳.    
۱۶۱. ↑ المسائل، سید علی الطباطبائی، ج۲، ص۲۶۴.    
۱۶۲. ↑ الموطا، سلیمان بن خلف الباجی، ج۹، ص۳۲۷.
۱۶۳. ↑ الاستذکار، ابن عبدالبر، ج۴، ص۲۵.
۱۶۴. ↑ المنتقی، سلیمان بن خلف الباجی، ج۲، ص۱۹۹-۲۰۰.
۱۶۵. ↑ البحر الرائق، ابونجیم المصری، ج۲، ص۵۶۸.
۱۶۶. ↑ حاشیة رد المحتار، ابن عابدین، ج۲، ص۵۳۷.
۱۶۷. ↑ التهذیب، الطوسی، ج۱، ص۳۳۰.    
۱۶۸. ↑ الاستذکار، ابن عبدالبر، ج۴، ص۲۵.
۱۶۹. ↑ منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۹.    
۱۷۰. ↑ مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۵.    
۱۷۱. ↑ جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۹۱.    
۱۷۲. ↑ الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۲۶۹.
۱۷۳. ↑ فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۳۷.
۱۷۴. ↑ مواهب الجلیل، الحطاب الرعینی، ج۴، ص۲۰۵.
۱۷۵. ↑ من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۲، ص۳۵۵.    
۱۷۶. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۳۷۶-۳۷۷.
۱۷۷. ↑ الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۲۶۹.
۱۷۸. ↑ مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۳.    
۱۷۹. ↑ مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۵.    
۱۸۰. ↑ الحدائق الناضره، یوسف البحرانی، ج۱۵، ص۴۹۱.    
۱۸۱. ↑ ریاض المسائل، سید علی الطباطبائی، ج۶، ص۲۹۷.    
۱۸۲. ↑ مستند الشیعه، احمد النراقی، ج۱۲، ص۲۲.    
۱۸۳. ↑ مجمع الفائده، المحقق الاردبیلی، ج۶، ص۳۲۶.    
۱۸۴. ↑ مجمع الفائده، المحقق الاردبیلی، ج۷، ص۵۱.    
۱۸۵. ↑ مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۵۵.    
۱۸۶. ↑ مهذب الاحکام، السید عبدالاعلی السبزواری، ج۱۳، ص۱۸۷.
۱۸۷. ↑ الحدائق الناضره، یوسف البحرانی، ج۱۵، ص۴۹۰.    
۱۸۸. ↑ ریاض المسائل، سید علی الطباطبائی، ج۶، ص۲۹۷.    
۱۸۹. ↑ مستند الشیعه، احمد النراقی، ج۱۲، ص۲۰.    
۱۹۰. ↑ منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۹.    
۱۹۱. ↑ الکافی، الکلینی، ج۴، ص۳۴۹.    
۱۹۲. ↑ الکافی، الکلینی، ج۴، ص۳۵۹.    
۱۹۳. ↑ المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۰۲.
۱۹۴. ↑ کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۴۹۲-۴۹۳.
۱۹۵. ↑ سنن ابن ماجه، ابن ماجه، ج۱، ص۱۵۲.
۱۹۶. ↑ سنن ابی داود، السجستانی، ج۱، ص۳۷.
۱۹۷. ↑ مختصر خلیل، محمد بن یوسف، ص۷۱.
۱۹۸. ↑ مواهب الجلیل، الحطاب الرعینی، ج۴، ص۲۱۲.
۱۹۹. ↑ المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۰۲.
۲۰۰. ↑ البحر الرائق، ابونجیم المصری، ج۳، ص۱۴.
۲۰۱. ↑ الدر المختار، الحصکفی، ج۲، ص۶۰۴.
۲۰۲. ↑ حاشیة رد المحتار، ابن عابدین، ج۲، ص۶۰۴.
۲۰۳. ↑ مسالک الافهام، الشهید الثانی، ج۲، ص۲۶۳.    
۲۰۴. ↑ الروضة البهیه، الشهید الثانی، ج۲، ص۲۴۲.    
۲۰۵. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۲۵۴.
۲۰۶. ↑ مغنی المحتاج، محمد الشربینی، ج۱، ص۵۱۸.
۲۰۷. ↑ جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۸۴.    
۲۰۸. ↑ الکافی، الکلینی، ج۴، ص۳۴۸.    
۲۰۹. ↑ التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۳۱۱.    
۲۱۰. ↑ الخلاف، الطوسی، ج۲، ص۲۹۹.    
۲۱۱. ↑ تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۸، ص۱۰-۱۱.    
۲۱۲. ↑ المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۷۴.    
۲۱۳. ↑ المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۹۰.    
۲۱۴. ↑ تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۸، ص۱۱.    
۲۱۵. ↑ مجمع الفائده، المحقق الاردبیلی، ج۷، ص۵۰-۵۱.    
۲۱۶. ↑ احکام و آداب حج، سید محمد رضا موسوی گلپایگانی، ص۱۷۲.    
۲۱۷. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۳۷۶-۳۷۷.
۲۱۸. ↑ مغنی المحتاج، محمد الشربینی، ج۱، ص۵۱۸.
۲۱۹. ↑ الموطا، سلیمان بن خلف الباجی، ج۱، ص۴۱۹.
۲۲۰. ↑ حاشیة الدسوقی، الدسوقی، ج۲، ص۶۳.
۲۲۱. ↑ الشرح الکبیر، ابوالبرکات، ج۲، ص۶۳.
۲۲۲. ↑ الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۳۳۰.
۲۲۳. ↑ کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۵۲۴-۵۲۵.
۲۲۴. ↑ المبسوط، السرخسی، ج۴، ص۱۲۷-۱۲۸.
۲۲۵. ↑ بدائع الصنائع، علاء الدین الکاسانی، ج۲، ص۱۸۷.
۲۲۶. ↑ حاشیة رد المحتار، ابن عابدین، ج۲، ص۵۳۷، ۶۰۳.
۲۲۷. ↑ فتح المعین، زین الدین الملیباری الهندی، ج۲، ص۳۶۶.
۲۲۸. ↑ اعانة الطالبین، السید البکری الدمیاطی، ج۲، ص۳۶۶.
۲۲۹. ↑ تحفة الفقهاء، علاء الدین محمد السمرقندی، ج۱، ص۴۲۰.    
۲۳۰. ↑ کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۴۹۳، ۵۲۵.
۲۳۱. ↑ الذخیره، احمد بن ادریس القرافی، ج۳، ص۳۰۷.
۲۳۲. ↑ حاشیة الدسوقی، الدسوقی، ج۱، ص۶۹۷.
۲۳۳. ↑ الثمر الدانی، الآبی الازهری، ج۱، ص۳۰۲.
۲۳۴. ↑ المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۵۲۸.
۲۳۵. ↑ کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۵۳۲.
۲۳۶. ↑ تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۳۱.    


حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله«پوشاندن سر».    



جعبه ابزار