• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

‌اشاعره

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



مکتب کلامی اشاعره، یکی از مذاهب کلامی اهل سنت است که در کتب تاریخ و فرق و مذاهب از آن با اسامی دیگری چون اشعریه، اهل تحقیق، مذهب اوسط و صفاتیه یاد می­شود. این مکتب توسط ابوالحسن ‌علی‌ بن‌ اسماعیل اشعری بنیانگذاری شد.
[۱] - ولوی، علی‌محمد؛ تاریخ علم کلام و مذاهب اسلامی، موسسه­ ي انتشارات بعثت، تهران، ۱۳۶۷، ج۲، ص۴۵۹

اشاعره آموزه‌ های معتزلی و اهل حدیث (دو مکتب کلامی دیگر از اهل سنت) را به­ طور توأم نفی می­کردند و با رد نقش اکتشافی عقل و پذیرش نقش دفاعی آن، حجتی نسبی برای عقل قائل شدند.
[۲] - بهروزلک، غلامرضا؛ مقاله­ ي روش‌شناسی کلام سیاسی، درج­شده در؛ فیرحی، داود؛ روش­ شناسی دانش سیاسی در تمدن اسلامی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ۱۳۸۷، ص۱۵۸





ابوالحسن اشعری از نوادگان ابوموسی اشعری _ یکی از صحابه‌ ي پیامبر(ص) و حَکَم سپاه حضرت علی(ع) در جنگ صفین _ می­باشد.
[۳] - ولوی، علی‌محمد؛ پيشن، ص۴۵۴
وی در سال ۲۶۰هجري در بصره متولد شده و در سال ۳۲۴هجري در بغداد درگذشت.
[۴] - صابری، حسین؛ تاریخ فرق اسلامی، سمت، تهران، ۱۳۸۳، ج۱، ص۲۲۹
اشعری تا چهل سالگی تحت تعلیم ابوعلی جبائی اصول و مبانی اعتزال را فراگرفته و معتقد به اندیشه­ های معتزله بود. وی در سال ۳۰۰هجري از اندیشه­ ي معتزله اعلام برائت کرده و مکتب خود را پایه گذاری کرد.
[۵] - همان، ص۲۳۱


۱.۱ - علت جدائی اشعری از معتزله


این­که چرا اشعری از اندیشه­ ي معتزله برگشت خود پرسشی است که در منابع مختلف به آن پرداخته­ اند. رویای اشعری،
[۶] - همان،ص۲۳۲
مناظره ‌ های او با جبائی،
[۷] - ولوی، علی‌محمد؛ پيشين، ص۴۵۶
و به گفته ­ي ابن‌ خلدون اختلاف او با معتزله در موضوع خلق قرآن از جمله­ ي این علل است.
[۸] - ابن خلدون؛ مقدمه، ترجمه­ي محمد پروین گنابادی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، ۱۳۵۲، ج۲، ص۹۴۶




اشعری مکتبش را زمانی پایه‌گذاری کرد که معتزله گرفتار نوعی رکود شده بود، و خلفای عباسی و حکام، آنان را طرد کرده بودند. همچنین پایگاه توده­ ای محکم و استواری نداشتند و مردم به آنها با سوء ظن و تردید می­نگرستند. چرا که در افکارشان، دوری از قرآن و حدیث و نزدیکی به مفاهیم نظری و کاملا ذهنی فلسفه‌ ی یونان مشهود و محسوس بود.
[۹] - ولوی، علی‌محمد؛ پيشين، ص۴۵۰

ابوالحسن اشعری با دوری از دیدگاه عقل‌گرایانه و افراطی معتزله درصدد برآمد تا با تمسک به آموزه های دینی،­­ صرفا عقل را در دفاع از آنها به‌کار گیرد و جنبه ­ي مقبول­تری به آنها بدهد.



آثار و تالیفات بسیاری برای اشعری نسبت داده شده است. ابن ‌عساکر در کتاب "تبین کذب‌ المفتری" شماری از آنها را نام برده است. مهم­ترین آثار به­ جای ­مانده از اشعری عبارتند از ۱- مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین ۲- الابانه عن اصول الدیانه ۳- استحسان الخوض فی علم الکلام ۴- اللمع



از میان تربیت­ یافتگان مکتب اشعری ابوبکر باقلانی( ۴۰۳هـ) و قاضی عبدالجبار(۴۱۵هـ) از همه مشهور­ترند. عالمانی همچون ابن فورک( ۴۰۰هـ) خطیب بغدادی(۴۶۳هـ) امام‌ الحرمین جوینی(۴۷۸هـ) و امام‌ محمد غزالی(۵۰۵هـ) بیشترین نقش را در گسترش مذهب اشعری بر عهده داشته­اند.
[۱۰] - ر ک به، صابری، حسین؛ پيشين، ص۲۵۰-۲۸۰




۱- اعتقاد اشاعره در مورد عقل:
اشعری اعتماد و اتکاء مطلق به عقل را جایز ندانسته و معتزله را در این مورد سرزنش میکرد. او در زمینه­ي اعتماد به عقل جانب میانه را گرفته و مذهب اوسط را اختیار کرد، در این­ باره شهرستانی از قول اشعری نقل کرده که: معرفت خدا به عقل حاصل شود و به شرع واجب گردد.
[۱۱] -شهرستانی، محمد ابن عبدالکریم؛ الملل و النحل، تصحیص محمدسید گیلانی، قاهره، ۱۹۶۱، ج۱، ص۱۲۹

۲- صفات خدا:
از نظر اشاعره خداوند قدیم است و صفات او یعنی علم، قدرت، اراده، حیات، سمع، بصر و کلام همه قدیمند و در مجموع قدمای هشت‌گانه را تشکیل می­دهند.
[۱۲] - ولوی، علی‌محمد؛ پيشين، ص۴۶۸

۳- رؤیت:
اشاعره معتقدند خداوند موجود است پس قابل رؤیت است. اما در عین حال نباید برای خدا جهت، مکان، صورت و... تصور کرد و او را در مقابل خود فرض کنیم.
[۱۳] - شهرستانی، محمد ابن عبدالکریم؛ پيشين، ص۱۲۳

۴- افعال انسان و مساله‌ ی کسب:
اشعری معتقد است خداوند خالق افعال است و انسان تنها کسب­ کننده فعلی است که خداوند آنرا به دست این انسان ایجاد می­کند. وی خود معتقد است: «حقیقت در نزد من این است که معنای اکتساب و کسب کردن، وقوع فعل همراه و هم زمان با قوه حادث است. پس کسب­ کننده فعل کسی است که فعل همراه قدرت در او ایجاد شده است.»
[۱۴] - اشعری، ابوالحسن؛ مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، دار احیا التراث العربی، بیروت، ط ۳ ص۵۳۲

۵- تکلیف مالایطاق (تکلیفی فراتر از قدرت انسان):
به گفته شهرستانی اشعری تکلیف مالایطاق را جایز دانسته است.
[۱۵] - شهرستانی، محمد ابن عبدالکریم؛ پيشين، ص۱۲۴
یعنی رواست خداوند بنده­ ای را مامور به امری نماید که از حوزه ­ي توانایی او خارج است. مثلا انسانی بدون بال امر به پریدن مثل پرندگان شود.
۶- حسن و قبح اعمال:
اشاعره ملاک حسن و قبح اعمال را شرع دانسته­ اند. یعنی هر چیزی که شارع بدان امر کرده حسن است و هر چه از آن نهی کرده قبیح است.
۷- ایمان:
از نظر اشعری ایمان تصدیق به دل است. اما اقرار به زبان و عمل به ارکان دین از جمله ­ي فروع ایمان است. اشعری می­ گوید ایمان توفیقی است که خداوند به بنده­ هايش عنایت می­کند و منظور از توفیق آفریدن قدرت بر طاعت است.
[۱۶] - ولوی، علی‌محمد؛ پيشين، ص۴۷۴

۸- مرتکب کبیره مومن است یا کافر؟
به اعتقاد اشاعره اگر کسی گناه کبیره مرتکب شود، نمی­توان او را مومن ندانست اصولا تعین تکلیف برای چنین مواردی از عهده­ ي انسان خارج است و باید آن­­را به خدا واگذار کرد.
[۱۷] - همان، ص۴۷۵



 
۱. - ولوی، علی‌محمد؛ تاریخ علم کلام و مذاهب اسلامی، موسسه­ ي انتشارات بعثت، تهران، ۱۳۶۷، ج۲، ص۴۵۹
۲. - بهروزلک، غلامرضا؛ مقاله­ ي روش‌شناسی کلام سیاسی، درج­شده در؛ فیرحی، داود؛ روش­ شناسی دانش سیاسی در تمدن اسلامی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ۱۳۸۷، ص۱۵۸
۳. - ولوی، علی‌محمد؛ پيشن، ص۴۵۴
۴. - صابری، حسین؛ تاریخ فرق اسلامی، سمت، تهران، ۱۳۸۳، ج۱، ص۲۲۹
۵. - همان، ص۲۳۱
۶. - همان،ص۲۳۲
۷. - ولوی، علی‌محمد؛ پيشين، ص۴۵۶
۸. - ابن خلدون؛ مقدمه، ترجمه­ي محمد پروین گنابادی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، ۱۳۵۲، ج۲، ص۹۴۶
۹. - ولوی، علی‌محمد؛ پيشين، ص۴۵۰
۱۰. - ر ک به، صابری، حسین؛ پيشين، ص۲۵۰-۲۸۰
۱۱. -شهرستانی، محمد ابن عبدالکریم؛ الملل و النحل، تصحیص محمدسید گیلانی، قاهره، ۱۹۶۱، ج۱، ص۱۲۹
۱۲. - ولوی، علی‌محمد؛ پيشين، ص۴۶۸
۱۳. - شهرستانی، محمد ابن عبدالکریم؛ پيشين، ص۱۲۳
۱۴. - اشعری، ابوالحسن؛ مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، دار احیا التراث العربی، بیروت، ط ۳ ص۵۳۲
۱۵. - شهرستانی، محمد ابن عبدالکریم؛ پيشين، ص۱۲۴
۱۶. - ولوی، علی‌محمد؛ پيشين، ص۴۷۴
۱۷. - همان، ص۴۷۵

سایت پژوهه    



جعبه ابزار