حجر بن‌ عدی‌ کندی‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

حُجْربن عَدی بن جَبَله کِندی، کنیه‌اش ابوعبدالرحمن، معروف به حجرالخیر، صحابی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و از یاران خاص حضرت علی علیه‌السلام و از بزرگان و فضلای کوفه می‌باشد.

---

حجربن عَدی‌ و برادرش، هانی، در زمان پیامبر اکرم اسلام آوردند.

---

حجر بعد از اسلام آوردن در فتوحات مختلف اسلامی شرکت داشته است.

۲.۱ - حضور در نبرد قادسیه

پس از اسلام آوردن، حجر در فتوحات اسلامی، از جمله نبرد قادسیه (سال ۱۴ یا ۱۵ یا ۱۶)، حضور یافت.

۲.۲ - حضور در نبرد جلولاء

در نبرد جلولاء (سال ۱۶ یا ۱۷ یا ۱۹) نیز فرماندهی دست راست لشکر عمرو بن مالک (سردارِ سعدبن ابی‌وقّاص) را بر عهده داشت.

۲.۳ - حضور در فتح شام

در فتح شام نیز شرکت کرد و جزو لشکریانی بود که مَرج‌عَذراء را فتح کردند. در روایتی از وی به عنوان فاتح آن‌جا یاد شده است.

---

حجربن عدی پس از فتوحات، ظاهرا در کوفه اقامت گزید.

---

حضرت علی علیه‌السلام می‌خواست او را به ریاست قبیله کِنْدَه بگمارد و هم‌ قبیله‌ای او، اشعث بن قیس، را از آن منصب عزل کند، اما حجر از این‌که تا زنده بودن اشعث، سرپرستی کنده را قبول کند، خودداری کرد.

---

در جنگ جمل، هنگامی که ابوموسی اشعری، فرمان‌دار کوفه، از شرکت کردن مردم در جنگ برای یاری امام علی جلوگیری کرد، حجربن عدی همراه حسن بن علی علیه‌السلام و عماربن یاسر به مسجد کوفه رفت، ابوموسی را بیرون راند و مردم را به شرکت در جنگ تشویق کرد.
در این جنگ حضرت علی، حجر را به ریاست قبایل کنده، حضرموت، قُضاعه و مَهْره گمارد.

---

حجر در جنگ صفّین (سال ۳۷) از امرای لشکر امام علی و فرمانده مردان جنگی قبیله کنده بود.

---

در ماجرای حکمیت، وی از سوی مردم عراق، جزو گواهان عهدنامه میان ابوموسی اشعری و عمرو بن عاص بود.

---

حجر در جنگ نهروان (سال ۳۸) نیز فرمانده دست راست سپاه امام علی علیه‌السلام در نبرد با خوارج بود.

---

هنگامی‌ که معاویه برای ایجاد رعب در مردم عراق، ضحّاک‌بن قَیس را روانه آن‌جا کرد تا با حمله به صحرانشینان ایجاد ناامنی کند، امام علی علیه‌السلام، حجربن عدی را با چهار هزار تن به مقابله آنان فرستاد.
حجر تا تَدْمُر به تعقیب مهاجمان پرداخت و سرانجام، آنان را شکست داد. سپس، دو شبانه روز در آن نواحی ماند.

---

حجر بعد از صلح امام حسن علیه‌السلام اولین کسی بود که اعتراض کرد و امام پاسخ ایشان را داد.

۱۰.۱ - اعتراض حجر به صلح امام

پس از شهادت امیرمؤمنان و به امامت رسیدن امام حسن علیه‌السلام و اقدام آن حضرت برای جنگ با معاویه، جریان به سمتی پیش رفت که امام مصلحت را در پذیرش صلح با معاویه دید، حجر اولین کسی بود که به دیدار امام رفت و با لحنی تند اعتراض کرد و حضرت را به ادامه جنگ فراخواند.

۱۰.۲ - پاسخ امام به حجر

پاسخ امام حسن این بود که چون رغبت بیشتر مردم عراق بر صلح است، تن به صلح داده است تا جان شیعیان خاص ایشان محفوظ بماند.

۱۰.۳ - حضور حجر نزد امام حسین

پس از آن، حجر نزد امام حسین علیه‌السلام رفت و دیدگاه خود را درباره جنگ با معاویه مطرح کرد، اما ایشان او را به متابعت از امام حسن فراخواند.

---

حجربن عدی بعد از شهادت حضرت علی علیه‌السلام با مخالفان امام برخورد تندی داشته است.

۱۱.۱ - برخورد حجر با مغیره

چون مغیرة بن شعبه (حاکم کوفه) به دستور معاویه، علی علیه‌السلام را بر منبر لعن می‌کرد، حجر و عمرو بن حمق همراه شماری از یاران خود، با او مخالفت نمودند و به وی سنگ ریزه پرتاب کردند.
مغیره با فرستادن مبلغی برای او کوشید وی را به خود نزدیک سازد.

۱۱.۲ - هشدار زیاد بن ابیه به حجر

در سال ۵۰ که زیاد بن ابیه حکومت کوفه را، علاوه بر بصره، از طرف معاویه به دست گرفت، با وجود دوستی‌اش با حجربن عدی، به او درباره دفاع از علی بن ابی طالب و انتقاد از معاویه هشدار داد، اما حجر همچنان بی‌پروا مردم را بر ضد معاویه تحریک می‌کرد.

---

هنگامی که زیاد در بصره به‌ سر می‌برد، حجر و یارانش به عَمْروبن حُرَیث، جانشین زیاد در کوفه، هنگام ایراد خطبه که با بدگویی و ناسزا به امیرمؤمنان علیه‌السلام همراه بود، سنگ‌ریزه پرتاب کردند.

۱۲.۱ - دستور زیاد بر علیه حجر

عمرو به زیاد گزارش داد و زیاد به سرعت به کوفه بازگشت و مأموران خود را فرستاد تا حجر و یارانش را دستگیر کنند.

۱۲.۲ - دست‌گیری حجر

گروهی از ایشان کشته شدند و عده‌ای گریختند. حجربن عدی و سیزده تن دیگر دست‌گیر شدند.

۱۲.۳ - فرستاده شدن حجر نزد معاویه

زیاد آنان را همراه صد تن از لشکریانش نزد معاویه فرستاد و درباره ایشان نوشت که در لعن ابوتراب (علی علیه‌السلام) با «جماعت» مخالفت ورزیده و در نتیجه از فرمان خلیفه سرپیچی کرده‌اند.
وی شهادت برخی بزرگان کوفه مبنی بر مخالفت صریح حجر با بدگویی از علی بن ابی طالب، را نیز بر ضد حجر ضمیمه نامه کرد.(ابن سعد؛ طبری، عده آنان را هفتاد تن ذکر کرده‌اند).

۱۲.۴ - فرمان قتل حجر در مرج‌عذراء

چون حجر و یارانش به قریه مرج‌عذراء در دوازده میلی دمشق رسیدند، معاویه فرمان قتل آنان را صادر کرد.

۱۲.۵ - تن ندادن حجر به سب علی

به شفاعت کسانی به حجر و شش نفر دیگر فرصت داده شد تا جان خود را با سَبّ علی علیه‌السلام نجات دهند، اما آنان نپذیرفتند و تن به کشته شدن دادند.
هفت تن از یاران حجر نجات یافتند.
(ابن سعد و یعقوبی، عده مقتولان را هفت نفر نوشته، اما فقط از شش تن، نام برده که حجر نیز یکی از آن‌هاست).

۱۲.۶ - سب امام توسط برخی از آنان

به روایت مسعودی، هفت تن از آنان بیزاری جستن از علی را پذیرفتند و جان به‌در بردند و هفت تن دیگر کشته شدند.

۱۲.۷ - برخورد دشمن با کشتگان

کشتگان را کنار قبرهایی که کنده و کفن‌هایی که گشوده بودند، به شهادت رساندند، سپس بر آن‌ها نماز گزاردند و اجسادشان را به خاک سپردند.

۱۲.۸ - احوال حجر در شب شهادت

حجر و یارانش شب قبل از شهادت را به نماز خواندن گذراندند و حجر قبل از شهادت نیز دو رکعت نماز گزارد.

۱۲.۹ - نامه عایشه به معاویه

حتی عایشه نیز کسی را نزد معاویه فرستاد تا مانع از کشته شدن حجر شود، اما پیک عایشه پس از شهادت حجر رسید.

---

به روایت مسعودی، حجربن عدی نخستین مسلمانی بود که دست بسته و به اسارت کشته شد.
او نخستین مسلمانی بود که در زمان فتوحات وارد مرج‌عذراء شد و آن‌جا را فتح کرد و نخستین مسلمانی بود که در آن‌جا کشته شد.

---

درباره تاریخ شهادت او، روایت‌های متعددی ذکر شده است.
در روایتی ضعیف، قتل حجر در سال ۵۰ ذکر شده است.

---

به روایت ابن قتیبه، عبیدالله و عبدالرحمن، دو پسر حجربن عدی که به تشیع گرایش داشتند، نیز بعدا به‌دست مصعب‌ بن زبیر اسیر و کشته شدند.

---

قتل حجر و یارانش چندان قبیح بود که انتقاد و اعتراض برخی از نزدیک‌‌ترین یاران معاویه را نیز برانگیخت.

۱۶.۱ - واکنش مالک‌‌بن هُبَیره

مالک‌بن هُبَیره به وی گفت که به کاری زشت دست زده است و آنان کاری که مستوجب قتل باشد مرتکب نشده بودند، اما معاویه گفت که خواسته است ریشه فتنه را برکند.

۱۶.۲ - واکنش کوفیان

مردم کوفه نیز به‌ شهادت رساندن حجر را کاری شنیع شمردند.

۱۶.۳ - واکنش امام حسین

شنیدن این خبر برای امام حسین علیه‌السلام بسیار گران آمد و در نامه‌ای به معاویه، یکی از زشتی‌های رفتار او را کشتن حجر قلمداد کرد.

---

به روایت ابن اثیر،قبر حجر در مرج‌عذراء مشهور و محل اجابت دعا بود. مسجدی نیز کنار قبر وی ساخته شد.
امروزه نیز مدفن او زیارت‌گاه است.

---

حجربن عدی را موثق و عابد دانسته‌اند. وی فقط از علی علیه‌السلام روایت کرده است.

---

• ابن اثیر، اسد الغابة فی معرفة الصحابه، چاپ محمد ابراهیم بنا و محمد احمد عاشور، قاهره ۱۹۷۰ـ۱۹۷۳.
• ابن سعد، الطبقات الکبری، (بیروت).
• ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ ۲۰۰۱.
• ابن قتیبه، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰.
• بلاذری، فتوح البلدان، (لیدن).
• احمد بن داوود دینوری، اخبار الطِّوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۳۶۸ش.
• شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل.
• طبری، تاریخ الطبری (بیروت).
• محمد بن عمر کشی، اختیار معرفة الرجال، (تلخیص) محمد بن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
• مسعودی، مروج الذهب (بیروت).
• محمد بن محمد مفید، الجمل و النُصرة لسید العترة فی حرب البصره، چاپ علی میرشریفی، قم ۱۳۷۴ش.
• نصربن مزاحم، وقعة صفّین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲، چاپ افست قم ۱۴۰۴.
• یعقوبی، تاریخ یعقوبی.

---