• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حقوق فرزندان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


یکی از مسائل مهم در جامعه، حقوق متقابل افراد در مقابل یکدیگر است و یکی از مهم‌ترین آنها حقوق فرزندان بر پدر و مادر می‏باشد.



حقوق جمع «حق» است
[۱] مهیار، رضا؛ فرهنگ ابجدی عربی- فارسی‏، بی‏تا، ص۳۳۷.
که در لغت به معنای واجب
[۲] العین، ج۳، ص۶.    
[۳] لسان العرب، ج۱۰، ص۵۰.    
، ثبوت مطابق با واقع
[۴] مصطفوی، حسن‏؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران‏، بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏، ۱۳۶۰ش‏، ج‏۲، ص۲۶۲.
و مطابقت و وقوع شی‏ء در محل خودش آمده که این معنا در تمام مصادیق قابل تطبیق می‏باشد
[۵] قرشی، سیدعلی اکبر؛ قاموس قرآن‏، تهران‏، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش‏، چاپ ششم‏، ج‏۲، ص ۱۵۸.
.
برخی نیز برای «حق» وجوه مختلفی شمرده‏اند:
۱. به معنی ایجادکننده چیزی از روی حکمت؛
۲. خود موجودی که به مقتضای حکمت ایجاد شده؛
۳. اعتقاد مطابق با واقعیت؛
۴. واجبی که اتیان شود
[۶] مفردات راغب، ص۱۲۵.    
.
البته در منطق قرآن هر چیزی «حق» نیست، هر چند مردم آن را حق بپندارند؛ بلکه حق عبارت است از چیزی که خدا آن را محقق و دارای ثبوت کرده (در عالم ایجاد یا در عالم تشریع)؛ بنابراین «حق» در عالم تشریع و در ظرف اجتماع دینی عبارت است از چیزی که خداوند آن را به عنوان «حق» قرار داده؛ مانند: حقوق مالی، حقوق برادران و حقوقی که پدر و مادر بر فرزند دارد.
[۷] تفسیر المیزان، ج۱، ص۲۲۵.    
.


خداوند در قرآن کریم برای فرزندان، حقوقی را بیان نموده
[۸] نساء/سوره۴، آیه۹.    
[۹] نساء/سوره۴، آیه۷۵.    
[۱۰] نساء/سوره۴، آیه۱۲۷.    
[۱۱] طلاق/سوره۶۵، آیه۶.    
[۱۲] تحریم/سوره۶۶، آیه۶.    
و پدر و مادر را بر پای‏بند بودن به این حقوق، سفارش کرده است:
«یوصیکمُ اللّهُ فی اَولادِکم...»
[۱۳] نساء /سوره۴، آیه۱۱.    
«خداوند درباره فرزندانتان به شما سفارش می‏کند...»؛ در ادامه به این موارد اشاره می‏شود.

۲.۱ - حق حیات


یکی از حقوقی که خداوند برای فرزند قائل شده، حق حیات است که قرآن این حق عظیم را در جامعه بشری به شکل سزاوار برای فرزند، قبل از تولد و بعد از آن، مطرح می‏کند
[۱۴] جمعه، احمد خلیل؛ الطفل فی ضوء القرآن و السنه و الادب، بیروت، الیمامه، ۱۴۲۱ق، چاپ اول، ص۲۳.
: «وَ لاتَقْتُلُوا أَوْلادَکمْ مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُکمْ وَ إِیاهُم»
[۱۵] انعام/سوره۶، آیه۱۵۱.    
«و فرزندانتان را از (ترس) فقر، نکشید! ما شما و آنها را روزی می‏دهیم.»‏
اعراب دوران جاهلی، نه تنها دختران خویش را به خاطر تعصب‌های غلط، زنده به گور می‏کردند؛ بلکه پسران را نیز که سرمایه بزرگی در جامعه آن روز محسوب می‏شد، از ترس فقر و تنگدستی به قتل می‏رسانیدند
[۱۶] تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۸۵.    
.
هشدار آیه علاوه بر دوران بعد از تولد، دوران جنینی را نیز شامل می‏شود
[۱۷] الطفل فی ضوء القرآن و السنه و الادب، ص۲۲.
. امروزه نیز این نوع فرزندکشی جریان دارد که برخی افراد نادان به بهانه درگیرشدن با مشکلات زندگی، کودکان بی‏گناه را در عالم جنینی به قتل می‏رسانند
[۱۸] تفسیر نمونه، ج۶، ص۲۴.    
.

۲.۲ - حق نفقه


از جمله حقوق فرزند بر عهده پدر و مادر، نفقه اوست که می‏توان آن را در دو بخش بیان کرد:
الف: نفقه فرزند
نفقه کودک از بدو تولد بر عهده پدر است که قرآن بر تأمین شیر برای طفل شیرخوار تصریح کرده است.
[۱۹] محمدیان، بهرام؛ نگاهی دیگر به حقوق فرزندان از دیدگاه اسلام، تهران، سازمان انجمن اولیا و مربیان، ۱۳۷۷ش، چاپ اول، ص۶۰.
: «وَالْوالِداتُ یرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَینِ کامِلَینِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ‏یتِمَّ الرَّضاعَةَ»
[۲۰] بقره/سوره۲، آیه۲۲۳.    
«مادران، فرزندان خود را دو سال تمام، شیر می‏دهند، (این) برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را تکمیل کند.»
مادران، زنانی که طلاق گرفته‏اند، نیز شامل می‏شود
[۲۱] مغنیه، محمدجواد، تفسیر کاشف‏، تهران‏، دارالکتب الإسلامیة، ۱۴۲۴ق‏، چاپ اول، ج‏۱، ص۳۵۶ و نجفی خمینی، محمدجواد؛ تفسیر آسان‏، تهران‏، اسلامیه‏، ۱۳۹۸ق‏، چاپ اول، ج۲، ص۷۶.
و کلمه «یُرضِعنَ» به صورت مضارع مؤکد آمده که در اینجا به معنای امر بوده و خداوند به مادران امر می‏کند که فرزندانشان را تا دو سالگی شیر بدهند؛ البته این امر وجوب ندارد، بلکه امر استحبابی است
[۲۲] تفسیر جوامع الجامع، ج۱، ص۲۱۹.    
؛ چون در آیه دیگر
[۲۳] نساء/سوره۶۵، آیه۶.    
می‌فرماید: اگر دچار تنگدستی شدید، زن دیگری که اجرت کمتر می‌خواهد، کودک را شیر دهد؛ با این‌که در این امر مادر کودک بر زنان دیگر مقدم است، هر چند مطلقه باشد. بنابراین در فراز بعدی آیه، خداوند تهیه نفقه را بر دوش «الْمَوْلُودِ لَهُ» قرار داده؛ یعنی کسی که فرزند از او متولد شده که همان پدر واقعی بچه است. پس نفقه کودک که بر عهده پدر اوست، یا باید مادر او را برای شیر دادن راضی کند یا برای کودک دایه بگیرد
[۲۴] مغنیه، محمدجواد، تفسیر کاشف‏، ج‏۱، ص۳۵۶.
.
حکم وجوب نفقه فرزند بر عهده پدر در دوران‏های بعدی نیز هست، اگر فرزند عاجز از تهیه نفقه خود باشد و والدین قادر بر انفاق باشند؛ چون آیه شریفه این حکم را در زمان شیرخوارگی فرزند به خاطر احتیاج و ضعف کودک تعلیل آورده است. البته این حکم را مقید کرده به وسع مالی پدر که احتیاجات فرزندش را از قبیل طعام، پوشاک و ... به اندازه توان مالی تهیه نماید. از سوی دیگر پدران و مادران حق ضرر رساندن و کوتاهی در تربیت فرزندشان را ندارند، با اینکه بیش از توانایی نیز تکلیف ندارند
[۲۵] زحیلی، وهبةبن‏مصطفی؛ التفسیرالمنیر فی‏العقیدة و الشریعة و المنهج،‏ بیروت، دارالفکر المعاصر، ۱۴۱۸ق‏، چاپ دوم، ج‏۲، ص۳۶۱.
.
ب: نفقه مادر
یکی دیگر از حقوق فرزند، حق نفقه مادر در زمان شیردهی است که بر عهده پدر می‏باشد: «فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَکمُ‏ْ فَأتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَأْتَمِرُواْ بَینَکمُ بمِعْرُوفٍ»
[۲۶] نساء/سوره۶۵، آیه۶.    
«و اگر برای شما (فرزند را) شیر می‏دهند، پاداش آنها را بپردازید و (درباره فرزندان، کار را) با مشاوره شایسته انجام دهید»
این آیه درباره زنان «مطلّقه بائن»
[۲۷] طلاقی است که برای شوهر حق رجوع نیست و برای رجوع نیاز به عقد مجدد دارد؛ مانند: طلاق خُلع، مبارات و زنی که سه طلاقه شده است. حسینی جرجانی، سیدامیر ابوالفتوح‏؛ آیات الأحکام(جرجانی)، تهران، نوید، ۱۴۰۴ق، چاپ اول، ج‏۲، ص۴۱۴
است
[۲۸] طبری ابوجعفر، محمدبن‏جریر؛ جامع البیان فی تفسیرالقرآن،‏ بیروت،‏ دارالمعرفة، ‏۱۴۱۲ق‏، چاپ اول‏، ج‏۲۸، ص۹۵، طبرسی، فضل‏بن‏حسن‏؛ تفسیر جوامع الجامع‏، تهران‏، دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم،‏ ۱۳۷۷ش‏، چاپ اول، ج‏۴، ص۳۱۲.
.خداوند در این آیه و آیات دیگر مانند آیه ۲۳۳ سوره بقره می‏فرماید: اگر مادر کودک، بخواهد به فرزند خود شیر بدهد، با اینکه طلاق بائن گرفته باشد، بر پدر کودک لازم است که در ایام شیر دادن طفل، نفقه مادر را (خوراک، لباس و ...) بدهد
[۲۹] تفسیر نمونه، ج۲۴، ص۲۴۷.    
. این اجرت شیردهی در حقیقت نفقه و حق فرزند است که به عهده پدر واجب می‌باشد
[۳۰] تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۳۱۷.    
.

۲.۳ - حق تربیت


حق دیگری که در قرآن کریم برای فرزندان بر عهده پدر و مادر نهاده شده، حق تربیت است که ذیل چند عنوان اشاره می‌شود:
الف: اهمیت تربیت
در نگاه قرآنی تربیت اولاد جزو حقوق واجب است
[۳۱] تفسیر کاشف، ج‏۴، ص۱۶۲.
؛ و چون رفتار پدر و مادر در وجود فرزند و تربیت او بسیار تأثیرگذار بوده، خداوند آنان را در مسیری که فرزندان می‏پیمایند، مسئول می‏داند و از والدین می‏خواهد که فرزند خود را به راه حق ارشاد کنند
[۳۲] همان، ج‏۱، ص۲۰۹.
: «وَ وَصَّی بِها إِبْراهیمُ بَنیهِ وَ یعْقُوبُ یابَنِیَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفیَ‏َََََََ لَکمُ الدِّینَ فَلاتَمُوتُنَّ إِلاَّ وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ»
[۳۳] بقره/سوره۲، آیه۱۳۲.    
«و ابراهیم و یعقوب (در واپسین لحظات عمر)، فرزندان خود را به این آیین، وصیت کردند (و هر کدام به فرزندان خویش گفتند:) فرزندان من! خداوند این آیین پاک را برای شما برگزیده است و شما، جز به آیین اسلام (=تسلیم در برابر فرمان خدا) از دنیا نروید!»
آیه شریفه به انسان می‏آموزد که پدر مسئولیت دارد فرزند خود را تربیت نموده و به دین و آئین حق راهنمایی کند
[۳۴] نجفی خمینی، محمد جواد؛ تفسیر آسان‏، ج‏۱، ص۲۹۳.
. همچنین لقمان حکیم در گفتار و مواعظ خویش
[۳۵] لقمان/سوره۳۱، آیات ۱۳ تا ۱۹.    
، فرزندش را به پاره‌ای از دستورات اعتقادی، عملی و اخلاقی سفارش می‌کند، و با اهمیت به این مواعظ و آثار حکمت، او را به اصل توحید متوجه نموده و به بحث معاد و حساب اعمال سوق می‌دهد
[۳۶] تفسیر المیزان، ج۱۶، ص ۲۱۵ تا ۲۱۸.    
.
ب: تربیت جنسی و ازدواج
در اسلام و قرآن، تربیت جنسی مخصوص دوران بلوغ و بعد از آن نیست؛ بلکه قرآن کریم، تربیت جنسی را در کودکان نیز در نظر گرفته و به آن پرداخته است
[۳۷] مظاهری، ابراهیم؛ با فرزندان در سایه قرآن، قم، پارسیان، ۱۳۸۰ش، چاپ دوم، ص۶۱.
: «یَاأَیّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لِیسْتَأذِنکمُ الَّذِینَ مَلَکتْ أَیمَانُکمُ‏ْ وَ الَّذِینَ لَمْ‏یبْلُغُواْ الحُلُمَ مِنکمُ‏ْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِّن قَبْلِ صَلَوةِ الْفَجْرِ وَ حِینَ تَضَعُونَ ثِیابَکم مِّنَ‏الظَّهِیرَةِ وَ مِن بَعْدِ صَلَوةِ الْعِشَاءِ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَّکمْ»
[۳۸] نور/سوره۲۴، آیه۵۸.    
«ای کسانی که ایمان آورده‏اید! بردگان شما، و همچنین کودکانتان که به حدّ بلوغ نرسیده‏اند، در سه وقت باید از شما اجازه بگیرند: پیش از نماز صبح، و نیمروز، هنگامی که لباسهای (معمولی) خود را بیرون می‏آورید، و بعد از نماز عشا؛ این سه وقت خصوصی برای شماست.»
بر اساس این آیه، پدر و مادر نخست باید فرزندان را از اینکه سرزده وارد اتاق آنان شوند، هشدار داده و به اجازه گرفتن وادار کنند و دیگر آنکه معاشرت‏های خود را تحت کنترل قرار داده و هر حرکتی که غرایز جنسی را در آن‏ها بیدار می‏کند، ترک کنند
[۳۹] با فرزندان در سایه قرآن، ص۶۲.
.
در بحث تربیت جنسی فرزند، قرآن کریم همراه با مبارزه منفی، مبارزه مثبت را مورد توجه قرار داده و از طریق ترویج فرهنگ ازدواج آسان که اشباع صحیح و مشروع غرائز بوده، سبب برچیده شدن گناه را فراهم می‏کند
[۴۰] تفسیر نمونه، ج۱۴، ص۴۵۷.    
: «وَ أَنکحُواْ الْأَیامَی‏ مِنکمُ‏ْ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِکمُ‏ْ وَ إِمَائکمْ إِن‏یکونُواْ فُقَرَاءَ یغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ»
[۴۱] نور/سوره۲۴، آیه۳۲.    
«مردان و زنان بی‏همسر خود را همسر دهید، همچنین غلامان و کنیزان صالح و درستکارتان را اگر فقیر و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بی‏نیاز می‏سازد.»
خطاب این آیه به اولیا و سرپرستان مسلمانان است
[۴۲] تفسیر آسان، ج‏۱۴، ص۸۳.
.«ایامی» به کسانی می‏گویند که همسر نداشته باشند؛ خواه مجرد باشند، یا همسرشان طلاق گرفته یا مرده باشد
[۴۳] رشیدالدین میبدی، احمدبن ابی‏سعد؛ کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران‏، امیر کبیر، ۱۳۷۱ش‏، چاپ پنجم، ج‏۶، ص۵۲۲.
؛ و «صالحین» در این آیه به معنای صلاحیت در مورد ازدواج است، نه صالح در اعمال
[۴۴] تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۱۱۳.    
.
امر در اصل، برای وجوب بوده، اما در این آیه امر برای فعل مستحب آمده که نشان از استحباب مؤکد می‏دهد؛ اما گاهی به مرحله وجوب می‏رسد؛ هنگامی که انسان در معرض گناه باشد و فاصله گرفتن از ازدواج، موجب دست زدن به عمل نامشروع شود، ازدواج واجب می‌شود
[۴۵] تفسیر آسان، ج‏۱۴، ص۸۳.
.

۲.۴ - حق دفاع


یکی دیگر از حقوقی که خداوند در قبال فرزندان بر عهده پدر و مادر گذاشته، حق دفاع از آنان و مبارزه با ظالمان است: «وَ مَا لَکمُ‏ْ لَاتُقَاتِلُونَ فیِ سَبِیلِ‏اللَّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ‏الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ وَ الْوِلْدَانِ....»
[۴۶] نساء/سوره۴، آیه۷۵.    
«چرا در راه خدا، و (در راه) مردان و زنان و کودکانی که (به دست ستمگران) تضعیف شده‏اند، پیکار نمی‏کنید؟!....»
مقصود از استفهام در این آیه، خطاب دستوری برای مجاهدین مسلمان است که با متجاوزین پیکار کنند؛
[۴۷] آلوسی، سیدمحمود؛ روح‏المعانی فی تفسیر القرآن العظیم‏، بیروت‏، دارالکتب العلمیه‏، ۱۴۱۵ق‏، چاپ اول‏، ج‏۳، ص۷۹.
و منظور از «ولدان» فرزندان مؤمنین است.
[۴۸] ابن عاشور، محمد بن طاهر؛ التحریر و التنویر، بی‏تا، ج‏۴، ص۱۸۷.
در این آیه خداوند با استفاده از عواطف انسانی مومنان را تشویق به اجرای احکام اسلامی می‏کند؛
[۴۹] تفسیر نمونه، ج۴، ص۹.    
یعنی آیه‌ی شریفه، بندگان را تشویق کرده و برمی‏انگیزد، برای اینکه وظیفه‌ی خود را در رابطه با دفاع از خویشاوندان خود به خصوص زنان و فرزندان مستضعف که در چنگ دشمنان گرفتارند و قدرت فرار و توان کار دیگری را ندارند، از ظلم ظالمان نجات دهند.
[۵۰] الطفل فی ضوء القرآن و السنه و الادب، ص۲۷.


۲.۵ - حق مشورت با فرزند


تربیت فرزند اقتضاء می‏کند که در سنین مختلف رفتار والدین نیز نسبت با اقتضای سنی او متفاوت باشد؛ از این رو خداوند با داستان حضرت ابراهیم و اسماعیل نشان می‏دهد، برای فرزندی که به سن جوانی رسیده، حق مشورت باید قائل شویم: «فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْیَ قَالَ یابُنیَّ إِنیّ‏ِ أَرَی‏ فیِ الْمَنَامِ أَنیّ‏ِ أَذْبَحُک...»
[۵۱] صافات/سوره۳۷، آیه۱۰۲.    
«هنگامی که با او به مقام سعی و کوشش رسید، گفت: پسرم! من در خواب دیدم که تو را ذبح می‏کنم....»
منظور از «سعی» این است که به سنی رسیده بود که عادتا می‌توانست در کارهای زندگی به پدر خود کمک کند؛
[۵۲] تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۱۵۲.    
و از فراز‏های بعد معلوم می‏شود که حضرت ابراهیم با فرزندش در این مسأله با اینکه حتمی بود، مشورت کرد.
[۵۳] سبزواری نجفی، محمد بن حبیب‏الله؛‏ الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت،‏ دارالتعارف، ‏۱۴۰۶ق‏، چاپ اول‏، ج‏۶، ص۷۶.

در این تعبیرات از یک سو پدر با صراحت مساله‌ی ذبح را با فرزند نوجوان یا جوان خود مطرح ‏ می‏کند و از سوی دیگر چون برای او شخصیت مستقل و آزادی اراده قائل ‏بود، با او مشورت نموده و نظر وی را خواستار است.
[۵۴] تفسیر نمونه، ج۱۹، ص۱۱۲.    


۲.۶ - حق ارث


یکی دیگر از حقوق فرزندان بر پدر و مادر حق ارث است که با فطرت و طبیعت مطابقت دارد و از زمان حضرت آدم مقرر بوده و در زمان پیامبران دیگر از جمله حضرت زکریا
[۵۵] مریم/سوره۱۹، آیات ۲ تا ۶.    
و حضرت سلیمان
[۵۶] نمل/سوره۲۷، آیه۱۶.    
نیز احکام ارث وجود داشت؛
[۵۷] تفسیر آسان، ج‏۳، ص۱۵۸.
که در دین اسلام نیز این حکم جریان یافت و سهم وارثان در کلام الهی مقرر گردید: «یوصیکمُ اللَّهُ فی‏ أَوْلادِکمْ لِلذَّکرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیینِ‏...»
[۵۸] نساء/سوره۴، آیه۱۱.    



 
۱. ↑ مهیار، رضا؛ فرهنگ ابجدی عربی- فارسی‏، بی‏تا، ص۳۳۷.
۲. ↑ العین، ج۳، ص۶.    
۳. ↑ لسان العرب، ج۱۰، ص۵۰.    
۴. ↑ مصطفوی، حسن‏؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران‏، بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏، ۱۳۶۰ش‏، ج‏۲، ص۲۶۲.
۵. ↑ قرشی، سیدعلی اکبر؛ قاموس قرآن‏، تهران‏، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش‏، چاپ ششم‏، ج‏۲، ص ۱۵۸.
۶. ↑ مفردات راغب، ص۱۲۵.    
۷. ↑ تفسیر المیزان، ج۱، ص۲۲۵.    
۸. ↑ نساء/سوره۴، آیه۹.    
۹. ↑ نساء/سوره۴، آیه۷۵.    
۱۰. ↑ نساء/سوره۴، آیه۱۲۷.    
۱۱. ↑ طلاق/سوره۶۵، آیه۶.    
۱۲. ↑ تحریم/سوره۶۶، آیه۶.    
۱۳. ↑ نساء /سوره۴، آیه۱۱.    
۱۴. ↑ جمعه، احمد خلیل؛ الطفل فی ضوء القرآن و السنه و الادب، بیروت، الیمامه، ۱۴۲۱ق، چاپ اول، ص۲۳.
۱۵. ↑ انعام/سوره۶، آیه۱۵۱.    
۱۶. ↑ تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۸۵.    
۱۷. ↑ الطفل فی ضوء القرآن و السنه و الادب، ص۲۲.
۱۸. ↑ تفسیر نمونه، ج۶، ص۲۴.    
۱۹. ↑ محمدیان، بهرام؛ نگاهی دیگر به حقوق فرزندان از دیدگاه اسلام، تهران، سازمان انجمن اولیا و مربیان، ۱۳۷۷ش، چاپ اول، ص۶۰.
۲۰. ↑ بقره/سوره۲، آیه۲۲۳.    
۲۱. ↑ مغنیه، محمدجواد، تفسیر کاشف‏، تهران‏، دارالکتب الإسلامیة، ۱۴۲۴ق‏، چاپ اول، ج‏۱، ص۳۵۶ و نجفی خمینی، محمدجواد؛ تفسیر آسان‏، تهران‏، اسلامیه‏، ۱۳۹۸ق‏، چاپ اول، ج۲، ص۷۶.
۲۲. ↑ تفسیر جوامع الجامع، ج۱، ص۲۱۹.    
۲۳. ↑ نساء/سوره۶۵، آیه۶.    
۲۴. ↑ مغنیه، محمدجواد، تفسیر کاشف‏، ج‏۱، ص۳۵۶.
۲۵. ↑ زحیلی، وهبةبن‏مصطفی؛ التفسیرالمنیر فی‏العقیدة و الشریعة و المنهج،‏ بیروت، دارالفکر المعاصر، ۱۴۱۸ق‏، چاپ دوم، ج‏۲، ص۳۶۱.
۲۶. ↑ نساء/سوره۶۵، آیه۶.    
۲۷. ↑ طلاقی است که برای شوهر حق رجوع نیست و برای رجوع نیاز به عقد مجدد دارد؛ مانند: طلاق خُلع، مبارات و زنی که سه طلاقه شده است. حسینی جرجانی، سیدامیر ابوالفتوح‏؛ آیات الأحکام(جرجانی)، تهران، نوید، ۱۴۰۴ق، چاپ اول، ج‏۲، ص۴۱۴
۲۸. ↑ طبری ابوجعفر، محمدبن‏جریر؛ جامع البیان فی تفسیرالقرآن،‏ بیروت،‏ دارالمعرفة، ‏۱۴۱۲ق‏، چاپ اول‏، ج‏۲۸، ص۹۵، طبرسی، فضل‏بن‏حسن‏؛ تفسیر جوامع الجامع‏، تهران‏، دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم،‏ ۱۳۷۷ش‏، چاپ اول، ج‏۴، ص۳۱۲.
۲۹. ↑ تفسیر نمونه، ج۲۴، ص۲۴۷.    
۳۰. ↑ تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۳۱۷.    
۳۱. ↑ تفسیر کاشف، ج‏۴، ص۱۶۲.
۳۲. ↑ همان، ج‏۱، ص۲۰۹.
۳۳. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۳۲.    
۳۴. ↑ نجفی خمینی، محمد جواد؛ تفسیر آسان‏، ج‏۱، ص۲۹۳.
۳۵. ↑ لقمان/سوره۳۱، آیات ۱۳ تا ۱۹.    
۳۶. ↑ تفسیر المیزان، ج۱۶، ص ۲۱۵ تا ۲۱۸.    
۳۷. ↑ مظاهری، ابراهیم؛ با فرزندان در سایه قرآن، قم، پارسیان، ۱۳۸۰ش، چاپ دوم، ص۶۱.
۳۸. ↑ نور/سوره۲۴، آیه۵۸.    
۳۹. ↑ با فرزندان در سایه قرآن، ص۶۲.
۴۰. ↑ تفسیر نمونه، ج۱۴، ص۴۵۷.    
۴۱. ↑ نور/سوره۲۴، آیه۳۲.    
۴۲. ↑ تفسیر آسان، ج‏۱۴، ص۸۳.
۴۳. ↑ رشیدالدین میبدی، احمدبن ابی‏سعد؛ کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران‏، امیر کبیر، ۱۳۷۱ش‏، چاپ پنجم، ج‏۶، ص۵۲۲.
۴۴. ↑ تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۱۱۳.    
۴۵. ↑ تفسیر آسان، ج‏۱۴، ص۸۳.
۴۶. ↑ نساء/سوره۴، آیه۷۵.    
۴۷. ↑ آلوسی، سیدمحمود؛ روح‏المعانی فی تفسیر القرآن العظیم‏، بیروت‏، دارالکتب العلمیه‏، ۱۴۱۵ق‏، چاپ اول‏، ج‏۳، ص۷۹.
۴۸. ↑ ابن عاشور، محمد بن طاهر؛ التحریر و التنویر، بی‏تا، ج‏۴، ص۱۸۷.
۴۹. ↑ تفسیر نمونه، ج۴، ص۹.    
۵۰. ↑ الطفل فی ضوء القرآن و السنه و الادب، ص۲۷.
۵۱. ↑ صافات/سوره۳۷، آیه۱۰۲.    
۵۲. ↑ تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۱۵۲.    
۵۳. ↑ سبزواری نجفی، محمد بن حبیب‏الله؛‏ الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت،‏ دارالتعارف، ‏۱۴۰۶ق‏، چاپ اول‏، ج‏۶، ص۷۶.
۵۴. ↑ تفسیر نمونه، ج۱۹، ص۱۱۲.    
۵۵. ↑ مریم/سوره۱۹، آیات ۲ تا ۶.    
۵۶. ↑ نمل/سوره۲۷، آیه۱۶.    
۵۷. ↑ تفسیر آسان، ج‏۳، ص۱۵۸.
۵۸. ↑ نساء/سوره۴، آیه۱۱.    



سایت پژوهه    


رده‌های این صفحه : حقوق
جعبه ابزار