• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

طلوع‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


طلوع، دمیدن و بر آمدن خورشید و مانند آن را گویند.


طلوع از ریشه «طلع» به معنای آشکار شدن و برآمدن چیزی است و به غنچه، گل و میوه از آن جهت که از درخت بروز می‌کند «طَلْع» گویند.
[۱] مجمع البحرین، ج۳، ص۵۵، واژه «طلع».    


طلوع در علم نجوم دو کاربرد دارد: نخست، برآمدن و آشکار شدن ستاره بر بلندای افق، خواه این ظهور همیشگی باشد یا موقت .
دوم، جدا شدن ستاره از محیط افق و صعود به سمت بالا، خواه پیش از انفصال زیر افق باشد یا نه. طلوع در هر دو کاربرد، مقابل غروب به کار می‌رود.
[۲] فرهنگ معین، واژه «طلع».
این عنوان در کلمات فقها با اضافه به عناوینی چون فجر ، صبح ، خورشید ، ماه ، حمره مشرقیه و برخی ستارگان به کار رفته و در بابهایی چون صلات ، زکات ، صوم ، حج ، نکاح و صید و ذباحه موضوع احکامی قرار گرفته است.

مراد از طلوع فجر که گاهی از آن به طلوع صبح تعبیر می‌شود، دمیدن سپیده صبح و پخش شدن در پهنای افق است که از آن به فجر دوم و فجر صادق نیز تعبیر کرده‌اند. مقابل آن، فجر اول و فجر کاذب قرار دارد که لحظاتی پیش از زمان یاد شده رخ می‌دهد. البته در این‌که ملاک در طلوع فجر صادق، طلوع حسّی (قابل مشاهده) فجر در افق می‌باشد یا طلوع تقدیری نیز کفایت می‌کند، هرچند بر اثر چیرگی نور ماه، محسوس نباشد، اختلاف است. آیا روز با طلوع فجر آغاز می‌شود یا با طلوع خورشید؟ معروف و مشهور، قول نخست است. بنابراین، روز عبارت است از حدّ فاصل بین طلوع فجر صادق و غروب خورشید.
[۳] بحار الانوار، ج۸۳، ص۷۴- ۷۵.
[۴] الحدائق الناضرة، ج۶، ص۵۴- ۵۵.    
[۵] جواهر الکلام، ج۷، ص۲۱۹.    

چنان که مراد از شب نزد مشهور فقها حدّ فاصل بین غروب خورشید (ناپدید شدن قرص آن یا زوال حمره مشرقیه، بنابر اختلاف دیدگاهها) و طلوع فجر صادق است.
[۶] کنز العرفان، ج۱، ص۲۱۶.
[۷] الحدائق الناضرة، ج۶، ص۵۴- ۵۵.    
[۸] جواهر الکلام، ج۷، ص۲۱۹.    


۳.۱ - آثار شرعی طلوع فجر

بر طلوع فجر آثاری شرعی مترتب می‌گردد که در ذیل به آن‌ها اشاره می‌شود.
اول وقت غسل جمعه طلوع فجر و آخر آن بنابر قول مشهور ، زوال روز جمعه است.
[۹] کفایة الاحکام، ج۱، ص۳۸.    
چنان که آغاز زمان غسل عیدین ( فطر و قربان ) طلوع فجر می‌باشد.
[۱۰] جواهر الکلام، ج۵، ص۳۳.    
آغاز وقت نماز صبح ،
[۱۱] مسالک الافهام، ج۱، ص۱۳۹.    
[۱۲] جواهر الکلام، ج۷، ص۹۶.    

و امساک در روزه،
[۱۳] جواهر الکلام، ج۱۶، ص۳۸۴.    
طلوع فجر صادق است، چنان که طلوع فجر پایان وقت نماز شب می‌باشد. اول وقت نافله صبح نیز فجر نخست ( کاذب ) است.
[۱۴] جواهر الکلام، ج۷، ص۲۱۰- ۲۱۳.    

زمان وجوب زکات فطره بنابر قول برخی، طلوع فجر روز عید است.
[۱۵] جواهر الکلام، ج۱۵، ص۵۲۷.    
[۱۶] العروة الوثقی، ج۴، ص۲۲۲.    

کسی که در ماه رمضان نزدیک طلوع فجر به گونه‌ای که زمان برای غسل و تیمّم نمانده باشد به عمد خود را جنب کرده است بنابر قول مشهور ، روزه‌اش باطل است و قضای آن همراه کفاره بر او واجب می‌گردد.
[۱۷] جواهرالکلام، ج۱۶، ص۲۴۴.    
[۱۸] مستمسک العروة، ج۸، ص۲۸۱- ۲۸۲.    

شبهای دوم و سوم از سه روز اعتکاف ، جزء مدت اعتکاف به شمار می‌رود، لیکن شب اول بنابر قول مشهور جزء آن نیست. بنابراین، زمان اعتکاف از طلوع فجر روز نخست تا غروب روز سوم است.
[۱۹] جواهر الکلام، ج۱۷، ۱۶۶-۱۶۸.    

زمان وقوف اختیاری مشعر بین طلوع فجر صادق و طلوع خورشید است.
[۲۰] جواهر الکلام، ج۱۹، ص۸۵.    

خوابیدن بین الطلوعین ( طلوع فجر تا طلوع خورشید) و بعد از نماز شب تا طلوع فجر مکروه است.
[۲۱] إیّاک وسائل الشیعة، ج۶، ص۴۹۵- ۴۹۶.    
چنان که سفر کردن بعد از طلوع فجر روز جمعه تا زوال
[۲۲] غنیة النزوع، ج۱، ص۹۱.
و عرضه کالا برای فروش بعد از طلوع فجر تا طلوع خورشید کراهت دارد.
[۲۳] جواهر الکلام، ج۲۲، ج۴۵۶.    


بر طلوع خورشید نیز آثاری شرعی به شرح ذیل مترتب است. بنابر قول مشهور، آخر وقت فضیلت نماز صبح ، اسفار حج اِسفار صبح (پیدایی سرخی در طرف مشرق) و پایان وقت اِجزای آن طلوع خورشید است. برخی، اسفار صبح را آخر وقت نماز برای مختار و طلوع خورشید را پایان وقت برای مضطر دانسته‌اند.
[۲۴] الحدائق الناضرة، ج۶، ص۲۰۰.    
[۲۵] جواهر الکلام، ج۷، ص۱۶۰.    
[۲۶] جواهر الکلام، ج۷، ص۱۶۸.    

بنابر قول مشهور، وقت نماز عیدین از طلوع خورشید آغاز می‌شود و تا زوال ادامه دارد.
[۲۷] جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۵۱.    

سفر کردن بعد از طلوع خورشید روز عید، پیش از خواندن نماز عید در فرض وجوب آن، حرام است.
[۲۸] جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۹۸.    

خواندن نافله هنگام طلوع خورشید مکروه است.
[۲۹] جواهر الکلام، ج۷، ص۲۸۲.    

به قول مشهور، بر حج گزار جز مسئول امور حاجیان مستحب است شب دهم ذیحجه نزدیک طلوع خورشید، از مشعر به سمت منی کوچ کند، لیکن نباید از وادی محسَّر بگذرد، مگر بعد از برآمدن آفتاب .
[۳۰] جواهر الکلام، ج۱۹، ص۹۸.    

بر امیر الحاج مستحب مؤکد است شب نهم ذیحجه تا طلوع خورشید در منی بماند و پس از آن به عرفات برود، چنان که مستحب است شب دهم تا طلوع خورشید در مشعر بیتوته کند. برخی قدما آن را واجب دانسته‌اند.
[۳۱] جواهر الکلام، ج۱۹، ص۱۲.    
[۳۲] جواهر الکلام، ج۱۹، ص ۹۹.    

وقت افاضه از مشعر به منی پس از طلوع آفتاب روز عید است. زنان و معذوران مجازند پس از نیمه شب افاضه کنند.
[۳۳] جواهر الکلام، ج۱۹، ص ۷۷ ۷۹.    
[۳۴] جواهر الکلام، ج۱۹، ص۹۹.    

زمان رمی بنابر قول مشهور، از طلوع آفتاب تا غروب است، مگر برای معذوران از رمی در روز، مانند بیمار، پیر و چوپان که مجازاند شب رمی کنند.
[۳۵] جواهر الکلام، ج۲۰، ص۱۷،    
[۳۶] مناسک حج مراجع، ج۱، ص۳۹۱.
[۳۷] مناسک حج مراجع، ج۱، ص۳۹۵ ۳۹۶.
[۳۸] مناسک حج مراجع، ج۱، ص۴۷۴.
زیارت قبر مؤمن، در روز جمعه، پیش از طلوع آفتاب مستحب است.
[۳۹] وسائل الشیعة، ج۷، ص۴۱۵.    
[۴۰] کشف الغطاء، ج۳، ص۲۶۷.


مراد از آن، آشکار شدن هلال ماه ، پس از به محاق رفتن آن است که آغاز ماه نو است. بر طلوع ماه آثاری شرعی چون وجوب روزه ماه رمضان با طلوع ماه مترتب است.
خواندن دعاهای مأثور هنگام طلوع هلال ماه رمضان مستحب است.
[۴۱] المقنعة، ج۱، ص۳۱۵.    
کسی که نذر کرده در ماهی معیّن اعتکاف کند، واجب است از طلوع هلال آن ماه تا طلوع هلال ماه بعدی معتکف شود.
[۴۲] المبسوط، ج۱، ص۲۹۰.    


در کلمات فقها طلوع ستارگانی چون سُهیل، جُدَی، و نَسْر در شناخت قبله مورد توجه قرار گرفته است.
فقها برای دستیابی مردم شام ، عراق ، یمن و برخی مناطق دیگر به قبله نشانه‌هایی بیان کرده‌اند، از جمله: قرار دادن ستاره سهیل هنگام طلوع محاذی شانه چپ برای اهالی عراق، و میان دو چشم برای مردم شام،
[۴۳] تذکرة الفقهاء، ج۳، ص۱۲.    
[۴۴] قواعد الاحکام، ج۱، ص۲۵۱.    
[۴۵] جواهر الکلام، ج۷، ص۳۵۹.    

قرار دادن ستاره جُدَی هنگام طلوع (اوج ارتفاع آن) پشت شانه چپ برای مردم شام
[۴۶] روض الجنان، ج۲، ص۵۳۵.
[۴۷] جامع المقاصد، ج۲، ص۵۷.    

و میان دو چشم برای مردم یمن
[۴۸] تحریرالاحکام، ج۱، ص۱۸۷.    
و به قول برخی، قرار دادن ستاره نسر طائر هنگام طلوع بین دو کتف و جدی هنگام طلوع، مقابل گونه راست برای مردم مناطق بصره، خوزستان ، بحرین ، فارس ، سجستان و چین
[۴۹] جواهر الکلام، ج۷، ص۳۶۸.    
و قرار دادن بنات نعش هنگام طلوع بر پشت میانه کتف راست برای مردم هند و سند.
[۵۰] مستند الشیعة، ج۴، ص۱۷۸.    


مراد از طلوع حمره مشرقیه نمودار شدن سرخی در طرف شرق افق پیش از طلوع آفتاب و هنگام غروب آن است.
به قول مشهور، با طلوع حمره مشرقیه پیش از طلوع آفتاب، وقت نافله و فضیلت فریضه صبح پایان می‌یابد
[۵۱] تنقیح العروة الصلاة، ج۱، ص۲۲۷.
[۵۲] تنقیح العروة الصلاة، ج۱، ص۳۶۹.


۱. ↑ مجمع البحرین، ج۳، ص۵۵، واژه «طلع».    
۲. ↑ فرهنگ معین، واژه «طلع».
۳. ↑ بحار الانوار، ج۸۳، ص۷۴- ۷۵.
۴. ↑ الحدائق الناضرة، ج۶، ص۵۴- ۵۵.    
۵. ↑ جواهر الکلام، ج۷، ص۲۱۹.    
۶. ↑ کنز العرفان، ج۱، ص۲۱۶.
۷. ↑ الحدائق الناضرة، ج۶، ص۵۴- ۵۵.    
۸. ↑ جواهر الکلام، ج۷، ص۲۱۹.    
۹. ↑ کفایة الاحکام، ج۱، ص۳۸.    
۱۰. ↑ جواهر الکلام، ج۵، ص۳۳.    
۱۱. ↑ مسالک الافهام، ج۱، ص۱۳۹.    
۱۲. ↑ جواهر الکلام، ج۷، ص۹۶.    
۱۳. ↑ جواهر الکلام، ج۱۶، ص۳۸۴.    
۱۴. ↑ جواهر الکلام، ج۷، ص۲۱۰- ۲۱۳.    
۱۵. ↑ جواهر الکلام، ج۱۵، ص۵۲۷.    
۱۶. ↑ العروة الوثقی، ج۴، ص۲۲۲.    
۱۷. ↑ جواهرالکلام، ج۱۶، ص۲۴۴.    
۱۸. ↑ مستمسک العروة، ج۸، ص۲۸۱- ۲۸۲.    
۱۹. ↑ جواهر الکلام، ج۱۷، ۱۶۶-۱۶۸.    
۲۰. ↑ جواهر الکلام، ج۱۹، ص۸۵.    
۲۱. ↑ إیّاک وسائل الشیعة، ج۶، ص۴۹۵- ۴۹۶.    
۲۲. ↑ غنیة النزوع، ج۱، ص۹۱.
۲۳. ↑ جواهر الکلام، ج۲۲، ج۴۵۶.    
۲۴. ↑ الحدائق الناضرة، ج۶، ص۲۰۰.    
۲۵. ↑ جواهر الکلام، ج۷، ص۱۶۰.    
۲۶. ↑ جواهر الکلام، ج۷، ص۱۶۸.    
۲۷. ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۵۱.    
۲۸. ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۹۸.    
۲۹. ↑ جواهر الکلام، ج۷، ص۲۸۲.    
۳۰. ↑ جواهر الکلام، ج۱۹، ص۹۸.    
۳۱. ↑ جواهر الکلام، ج۱۹، ص۱۲.    
۳۲. ↑ جواهر الکلام، ج۱۹، ص ۹۹.    
۳۳. ↑ جواهر الکلام، ج۱۹، ص ۷۷ ۷۹.    
۳۴. ↑ جواهر الکلام، ج۱۹، ص۹۹.    
۳۵. ↑ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۱۷،    
۳۶. ↑ مناسک حج مراجع، ج۱، ص۳۹۱.
۳۷. ↑ مناسک حج مراجع، ج۱، ص۳۹۵ ۳۹۶.
۳۸. ↑ مناسک حج مراجع، ج۱، ص۴۷۴.
۳۹. ↑ وسائل الشیعة، ج۷، ص۴۱۵.    
۴۰. ↑ کشف الغطاء، ج۳، ص۲۶۷.
۴۱. ↑ المقنعة، ج۱، ص۳۱۵.    
۴۲. ↑ المبسوط، ج۱، ص۲۹۰.    
۴۳. ↑ تذکرة الفقهاء، ج۳، ص۱۲.    
۴۴. ↑ قواعد الاحکام، ج۱، ص۲۵۱.    
۴۵. ↑ جواهر الکلام، ج۷، ص۳۵۹.    
۴۶. ↑ روض الجنان، ج۲، ص۵۳۵.
۴۷. ↑ جامع المقاصد، ج۲، ص۵۷.    
۴۸. ↑ تحریرالاحکام، ج۱، ص۱۸۷.    
۴۹. ↑ جواهر الکلام، ج۷، ص۳۶۸.    
۵۰. ↑ مستند الشیعة، ج۴، ص۱۷۸.    
۵۱. ↑ تنقیح العروة الصلاة، ج۱، ص۲۲۷.
۵۲. ↑ تنقیح العروة الصلاة، ج۱، ص۳۶۹.


فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، آیت‌الله محمود هاشمی‌شاهرودی، ج۵، ص۲۰۸، برگرفته از مقاله «طلوع».    



جعبه ابزار