• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌غازی‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ابوعبدالله محمد بن احمد بن محمد بن محمد بن علی ابن غازی عثمانی مکناسی (۸۵۸ -۹ جمادی الاول ۹۱۹ق/۱۴۵۴-۱۳ ژوئیه ۱۵۱۳م)، فقیه مالکی ، مورخ ، ادیب و عالم حساب می باشد.


نسبش به بنی عثمان قبیله ای از کتامه در مکناسه الزیتون واقع در مغرب اقصی می‌رسد.
[۱] زرکلی، اعلام، ج۵، ص۳۳۶.
برخی از جمله بابا تنبکتی
[۲] بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، ج۱، ص۳۳۴، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
تاریخ تولد او را با استناد به فهرست احمد المنجور ۸۴۱ق/۱۴۳۷م نوشته اند، ولی ابن قاضی با اشاره به نوشته الروض الهتون فی اخبار مکناسة الزیتون تألیف خود ابن غازی، تولدش را در ۸۵۸ق قید کرده و می‌افزاید: این تاریخ با تاریخ مندرج در کتاب فهرست احمد المنجور مطابقت ندارد و گویا وی از آنچه در کتاب الروض الهتون... آمده، آگاهی نداشته است.
[۳] ابن قاضی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص۳۲۰، رباط، ۱۹۷۳م.


۱.۱ - محل تولد

ابن غازی در مکناسة الزیتون دیده به جهان گشود و در همانجا پرورش یافت و به فراگرفتن علم پرداخت.
[۴] بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، ج۱، ص۳۳۳، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.


در ۸۹۱ق به فاس سفر کرد
[۵] ابن قاضی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص۳۲۰، رباط، ۱۹۷۳م.
و در آنجا با عده ای از استادان خود آشنا گردید و از دانشمندان و فقهایی مانند: نیجی، محمد ابن قاسم قوری و ابی عبدالله صغیر دانش آموخت
[۶] بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، ج۱، ص۳۳۳، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
[۷] ابن قاضی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص۳۲۰، رباط، ۱۹۷۳م.
[۸] وزیر سراج محمد، الحلل السندسیة، ج۱، ص۵۸۶، تونس، ۱۹۷۰م.
از ادریس بن یخلف بوفرحی صنهاجی ریفی که معاصر وی بود نیز استفاده کرد.
[۹] ابن قاضی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص۱۶۴، رباط، ۱۹۷۳م.


سپس به مولد خود بازگشته، چندی در میان خویشاوندان به سر برد.
[۱۰] گنون عبدالله، النبوغ المغربی فی الادب العربی، ج۱، ص۲۱۸، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
[۱۱] گنون عبدالله، النبوغ المغربی فی الادب العربی، ج۱، ص۲۱۹، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.

در تعبیر حدیث و علم رجال و شرح حال نگاری و گزارش جنگ‌ ها تسلط داشت، در علم قرائت ، تفسیر ، ادب ، عروض ، حساب و فرائض (تقسیم ارث ) اطلاعات گسترده ای داشت.
او سرآمد دانشوران روزگار خویش بود و عمر خود را در طلب علم و نوشتن و نشر آن گذرانید.
به فن تدریس آشنا بود، مجالس قرائت قرآن و تفسیر تشکیل می داد و در ماه رمضان از صحیح بخاری حدیث می‌گفت.
[۱۲] بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، ج۱، ص۳۳۳، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.


بسیاری از جویندگان دانش ، از مناطق دور، در مجلس درسش حاضر می‌شدند و از وی دانش می‌آموختند که از این میان می‌توان علی بن محمد شریف تلمسانی، ابن عباس صغیر، احمد دقون، علی بن هارون، عبدالواحد ونشریسی، عبدالرحمان بن احمد قصری فاسی، حسن بن عثمان تاملی جزولی را نام برد.
[۱۳] ابن مریم محمد، البستان، ج۱، ص۲۵۹، به کوشش محمد بن ابی شنب، الجزائر، ۱۳۲۶ق/۱۹۰۸م.
[۱۴] بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، ج۱، ص۳۳۳، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
[۱۵] مخلوف محمد، شجرة النور الزکیة، ج۱، ص۲۷۶، بیروت، ۱۳۴۹ق.
[۱۶] ابن قاضی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص۱۸۲، رباط، ۱۹۷۳م.


ابن غازی دارای منطقی قوی، بیانی شیرین و روان ، خلقی نیکو و محضری پربار بود، نزد خواص و عوام عزت و احترام داشت و سخنورترین فرد زمان خود بود.
[۱۷] بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، ج۱، ص۳۳۳، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.

ابتدا در مکناسه و پس از آن در فاس جدید مجلس وعظ و سخنرانی داشت، سپس ضمن تدریس، امامت و خطابت مسجد قرویین را نیز عهده دار شد.
[۱۸] بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، ج۱، ص۳۳۳، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.


وی برای جهاد و مراقبت و محافظت ثغور اسلامی بارها به مرابطه پرداخت و به همین منظور در اواخر عمر به قصر کُتامه «شهری در جزیرة الخضراء اندلس » رفت، در آنجا مریض شد و به فاس بازگشت و تا پایان عمر خود در همانجا توطن اختیار کرد.
[۱۹] بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، ج۱، ص۳۳۳، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.


ابن غازی پس از درگذشت در الکغادین فاس مقابل قبر استادش محمد قوری به خاک سپرده شد.
[۲۰] ابن قاضی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص۳۲۰، رباط، ۱۹۷۳م.

هم اکنون مدفن او در فاس به «باب الحمراء» شهرت دارد.
[۲۱] کتانی محمد، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۲، ص۲۵۷، فاس، ۱۳۴۷ق.

یکی از شاگردان وی به نام شقرون بن ابی جمعه وهرنی قصیده ای زیبا و طولانی در رثا و سوگ او سروده است.
[۲۲] بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، ج۱، ص۳۳۴، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.


این آثار از ابن غازی به چاپ رسیده است:
۱. بُغیة الطلاّب فی شرح منیة الحُسّاب، که شرح منظومه خود ابن غازی در علم حساب است (فاس، ۱۳۱۷، ۱۳۱۹ق)
۲. الروض الهتون فی اخبار مکناسة الزیتون (فاس، ۱۳۲۶ق/۱۹۰۸م). این کتاب مهم ‌ترین و سودمندترین کتاب ابن غازی است که جزئی از آن توسط هودا۱ به فرانسه ترجمه شده و در «مجله آسیایی۲» چاپ شده است.
۳. الفهرسة المبارکة، موسوم به التعلّل برسم (رسوم) الاسناد بعد انتقال اهل المنزل و الناد که در ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م به کوشش محمد زاهی در دارالبیضاء به چاپ رسیده است.
۴. کلیات فقهیه علی مذهب المالکیة یا کلیات فی الفقه، در فاس چاپ سنگی شده است.
[۲۳] کحاله عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۱۶، بیروت، ۱۹۵۷م.
[۲۴] منصور عبدالحفیظ، فهرس المخطوطات المکتبة الاحمدیة بتونس، ج۱، ص۲۲۷، بیروت، ۱۳۸۸ق.
[۲۵] حجی محمد، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا، ج۱، ص۲۲، کویت، ۱۴۰۶ق.
[۲۶] حجی محمد، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا، ج۱، ص۲۹، کویت، ۱۴۰۶ق.
[۲۷] حجی محمد، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا، ج۱، ص۴۰، کویت، ۱۴۰۶ق.
[۲۸] حجی محمد، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا، ج۱، ص۳۵، کویت، ۱۴۰۶ق.
[۲۹] حجی محمد، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا، ج۱، ص۱۸۴، کویت، ۱۴۰۶ق.


(۱) ابن قاضی احمد، جذوة الاقتباس، رباط، ۱۹۷۳م.
(۲) ابن مریم محمد، البستان، به کوشش محمد بن ابی شنب، الجزائر، ۱۳۲۶ق/۱۹۰۸م.
(۳) بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
(۴) حجی محمد، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا، کویت، ۱۴۰۶ق.
(۵) زرکلی، اعلام.
(۶) کتانی محمد، فهرس الفهارس و الاثبات، فاس، ۱۳۴۷ق.
(۷) کحاله عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۹۵۷م.
(۸) گنون عبدالله، النبوغ المغربی فی الادب العربی، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
(۹) مخلوف محمد، شجرة النور الزکیة، بیروت، ۱۳۴۹ق.
(۱۰) منصور عبدالحفیظ، فهرس المخطوطات المکتبة الاحمدیة بتونس، بیروت، ۱۳۸۸ق.
(۱۱) وزیر سراج محمد، الحلل السندسیة، تونس، ۱۹۷۰م.

۱. ↑ زرکلی، اعلام، ج۵، ص۳۳۶.
۲. ↑ بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، ج۱، ص۳۳۴، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
۳. ↑ ابن قاضی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص۳۲۰، رباط، ۱۹۷۳م.
۴. ↑ بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، ج۱، ص۳۳۳، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
۵. ↑ ابن قاضی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص۳۲۰، رباط، ۱۹۷۳م.
۶. ↑ بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، ج۱، ص۳۳۳، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
۷. ↑ ابن قاضی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص۳۲۰، رباط، ۱۹۷۳م.
۸. ↑ وزیر سراج محمد، الحلل السندسیة، ج۱، ص۵۸۶، تونس، ۱۹۷۰م.
۹. ↑ ابن قاضی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص۱۶۴، رباط، ۱۹۷۳م.
۱۰. ↑ گنون عبدالله، النبوغ المغربی فی الادب العربی، ج۱، ص۲۱۸، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
۱۱. ↑ گنون عبدالله، النبوغ المغربی فی الادب العربی، ج۱، ص۲۱۹، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
۱۲. ↑ بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، ج۱، ص۳۳۳، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
۱۳. ↑ ابن مریم محمد، البستان، ج۱، ص۲۵۹، به کوشش محمد بن ابی شنب، الجزائر، ۱۳۲۶ق/۱۹۰۸م.
۱۴. ↑ بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، ج۱، ص۳۳۳، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
۱۵. ↑ مخلوف محمد، شجرة النور الزکیة، ج۱، ص۲۷۶، بیروت، ۱۳۴۹ق.
۱۶. ↑ ابن قاضی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص۱۸۲، رباط، ۱۹۷۳م.
۱۷. ↑ بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، ج۱، ص۳۳۳، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
۱۸. ↑ بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، ج۱، ص۳۳۳، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
۱۹. ↑ بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، ج۱، ص۳۳۳، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
۲۰. ↑ ابن قاضی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص۳۲۰، رباط، ۱۹۷۳م.
۲۱. ↑ کتانی محمد، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۲، ص۲۵۷، فاس، ۱۳۴۷ق.
۲۲. ↑ بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، ج۱، ص۳۳۴، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
۲۳. ↑ کحاله عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۱۶، بیروت، ۱۹۵۷م.
۲۴. ↑ منصور عبدالحفیظ، فهرس المخطوطات المکتبة الاحمدیة بتونس، ج۱، ص۲۲۷، بیروت، ۱۳۸۸ق.
۲۵. ↑ حجی محمد، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا، ج۱، ص۲۲، کویت، ۱۴۰۶ق.
۲۶. ↑ حجی محمد، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا، ج۱، ص۲۹، کویت، ۱۴۰۶ق.
۲۷. ↑ حجی محمد، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا، ج۱، ص۴۰، کویت، ۱۴۰۶ق.
۲۸. ↑ حجی محمد، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا، ج۱، ص۳۵، کویت، ۱۴۰۶ق.
۲۹. ↑ حجی محمد، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا، ج۱، ص۱۸۴، کویت، ۱۴۰۶ق.


دانشنامه بزرگ اسلامی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی برگرفته از مقاله «ابن‌غازی» ج۴، ص۱۵۶۲.    



جعبه ابزار