اسباب شفاعت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
هدف از گشودن این بخش این است که با
شناخت شفیعان و آشنایی با خصوصیات افرادی که مورد
شفاعت قرار می‌گیرند، بدانیم شفاعت در
قرآن و
احادیث اسلامی بسیار حساب شده است و هرگز اعتقاد به آن مایه جرئت بر
گناه نمی‌گردد؛ بلکه سبب می‌شود که تا حدودی خود را از آلودگی حفظ کرده تا زمینه شفاعت را از بین نبریم؛ و باید توجه داشته باشیم که شفیعانی که در این بخش خواهیم شناخت، نحوه شفاعت برخی از آنان با برخی دیگر کاملاً تفاوت دارد. مثلاً نخستین شفیع انسان در درگاه الهی
اطاعت و فرمان‌برداری اوست و به طور مسلم نحوه شفاعت اطاعت، با شفاعت کردن
پیامبران و اولیای خدا تفاوت دارد. اما از آن‌جا که نتیجه همگی آمرزش
گناهان افراد و تکامل و تعالی آنان است، در روایات از همه آن‌ها به شفیع و شفاعت‌کننده تعبیر شده است. ما نیز به پی‌روی از احادیث اسلامی، در این بخش همگی را تحت این عنوان می‌آوریم؛ هرچند برخی از آن‌ها شفیع اصطلاحی نخواهند بود.
در این بخش به برخی شفیعان درگاه الهی اشاره می‌کنیم:
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «فاجعلوا طاعه الله... شفیعا لدرک طلبتکم...»؛ «برای رسیدن به خواسته‌های خود (سعادت و خوش‌بختی
دنیا و
آخرت) اطاعت خدا را شفیع خود قرار دهید».
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:
ـ «لاشفیع انجح من التوبه»؛
«شفیعی پذیرفته‌شده‌تر از
توبه نیست».
ـ «لا شافع انجح من الاعتذار»؛
«شفیعی پذیرفته‌شده‌تر از عذرخواهی نیست».
از این قبیل
روایات به‌خوبی استفاده می‌شود که
انسان بیش از هر چیز باید در اطاعت خدا بکوشد و اگر گناهی از او سرزده است به توبه و
استغفار بپردازد و
عمل خویش را بزرگ‌ترین شفاعت‌کننده خود بداند، نه این‌که به بهانه
اعتقاد به شفاعت، خود را به
گناه آلوده ساخته و در انجام وظایف دینی کوتاهی کند.
درباره شافع بودن
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) به برخی
آیات و
روایات اشاره می‌کنیم:
قرآن مجید به رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) خطاب نموده و می‌گوید:
«وُ لَسُوفُ يْعطِيكُ رُبّكُ فَتَرضَي»؛
«در روز قیامت آن‌قدر پروردگار تو به تو عطا می‌کند (و گناه‌کاران را به تو می‌بخشد) که راضی و خوشنود گردی».
و نیز قرآن مجید به آن حضرت خطاب کرده و می‌گوید:
«وُ مِنُ اللَّيلِ فَتَهُجُّد بِهِ نَافِلَهٌ لَكُ عُسُي أنُ يُبعُثَكُ رُبّكُ مُقاما مُحمْودا»؛
«بخشی از شب را با خواندن نماز نافله بیدار باش، تا پروردگارت تو را به مقام شفاعت برانگیزد».
و نیز از برخی آیات دیگر مانند آیه (۶۴)
سوره نساء ، آیه (۸۷)
سوره مریم ، آیه (۸۶)
سوره زخرف و آیه (۵) سوره منافقون،
شافع بودن رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) استفاده می‌شود و توضیح هریک از این
آیات در فصل‌های پیش گذشت.
بعد از آیات قرآن، در بسیاری از روایات از جمله در ۵۲
روایت از روایاتی که در بخش پیش ذکر شد، به شافع بودن
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) تصریح شده است که به یکی از آن‌ها اکتفا می‌شود.
پیامبر فرمود: «ادخرت شفاعتی لاهل الکبائر من امتی»؛
«شفاعت خود را برای گناه‌کاران از امتم که مرتکب
گناه بزرگ شده باشند، ذخیره کرده‌ام».
(و نیز رجوع کنید به روایت‌های ۷۲ و ۷۳).
در این باره به دو روایت توجه کنید:
پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: «انی لاشفع یوم القیامه فاشفع و یشفع علی فیشفع....»؛
«من در روز قیامت شفاعت می‌کنم و شفاعتم پذیرفته می‌شود و علی هم
شفاعت می‌کند و شفاعت او نیز پذیرفته می‌شود...».
و
علی (علیه‌السلام) فرمود: «لنا شفاعه و لاهل مودتنا شفاعه»؛
«ما شفاعت می‌کنیم و دوستان ما هم شفاعت می‌کنند».
و نیز روایت‌های شماره ۵۶ و ۶۵ که به عنوان
اهل بیت است، مراجعه فرمایید.
در این باره به روایتی از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) توجه کنید:
پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود:
«ایما امراه صلت فی الیوم و الیله خمس صلوات و صامت شهر رمضان و حجت بیت الله الحرام و زکت مالها و اطاعت زوجها و والت علیا بعدی دخلت الجنه بشفاعه ابنتی فاطمه...»؛
«هر زنی که نمازهای پنج‌گانه‌اش را بخواند و
روزه ماه رمضان را بگیرد و در صورت
استطاعت به
زیارت خانه خدا برود و زکات مالش را بدهد و از همسرش
اطاعت کند و پس از من علی را به
امامت قبول داشته باشد، چنین زنی به شفاعت دخترم
فاطمه (علیها‌السلام) وارد
بهشت خواهد شد».
و نیز به روایت‌های شماره ۵۱ و ۵۶ مراجعه کنید.
در این باره به روایاتی از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) توجه کنید:
ـ پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در روایتی فرمود: «و یشفع اهل بیتی فیشفعون»؛
«و اهل بیت من شفاعت می‌کنند و شفاعتشان پذیرفته می‌شود».
ـ و نیز پیامبر فرمود: «الشفعاء خمسه... و نبیکم و اهل بیت نبیکم»؛
«شفاعت‌کنندگان پنج نفر هستند... ۴. پیامبر شما؛ ۵. اهل بیت پیامبرتان».
و هم‌چنین از روایت‌های شماره ۵۶، ۸۰ و ۹۱ برمی‌آید که مقصود از «اهل بیت پیامبر» امامان معصوم هستند که دارای مقام شفاعت می‌باشند». (با دقت در
آیات و مربوط به شفاعت واضح می‌شود که از برخی آیات مانند
آیه ۸۶ سوره زخرف،
و آیه ۸۷ سوره مریم،
می‌توانیم استفاده کنیم که علی و
زهرا و یازده فرزند آنان (علیهم‌السلام) مقام شفاعت را دارند).
درباره شافع بودن
پیامبران الهی به برخی آیات و روایات توجه کنید:
ـ
قرآن مجید می‌فرماید:
«وَقَالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمَنُ وَلَدًا سُبْحَانَهُ بَلْ عِبَادٌ مُّكْرَمُونَ • لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُم بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ • يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى وَهُم مِّنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ»؛
«گفتند خداوند فرزند برای خود
اختیار کرده است (آنان را که آن‌ها فرزند خدا پنداشته‌اند مانند فرشتگان و عیسی (علیه‌السلام)) بندگان گرامی خدا هستند • و هرگز در گفتار بر او سبقت نمی‌گیرد و به فرمان او
عمل می‌کنند • خداوند از پیش رو و پشت سر آن‌ها آگاه است و آنان جز درباره کسانی که مورد پسند خدا باشند، شفاعت نمی‌کنند».
چون
عیسی (علیه‌السلام) از کسانی است که
مسیحیان او را فرزند خدا پنداشته‌اند؛ از‌این‌رو او یکی از مصادیق این آیه می‌باشد که مقام شفاعت را داراست.
ـ و نیز خدای متعال می‌فرماید:
«وَلَا يَمْلِكُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِهِ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَن شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ»؛
«کسانی که جز
خدا مورد پرستش واقع می‌شوند (مانند بت‌ها و
فرشتگان و
مسیح (علیه‌السلام)) مالک شفاعت نیستند، مگر آن گروه که به
حق گواهی دهند و به آن
عالم باشند».
واضح است که مصادیق روشن «مَن شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ» پیامبر الهی هستند؛ پس این آیه تمام پیامبران ـ به‌ویژه حضرت مسیح ـ را به عنوان شفاعت‌کننده معرفی می‌کند.
ـ پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: «یشفع الانبیاء فی کل من کان یشهدان لا اله الا الله مخلصا»؛
«
پیامبران برای کسانی که از روی
اخلاص به یگانگی خدا گواهی می‌داده‌اند، شفاعت می‌کنند».
ـ علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «ثلاثه یشفعون الی الله عزوجل فیشفعون: الانبیاء...»؛
«سه دسته هستند که در پیشگاه
خداوند شفاعت می‌کنند و شفاعت آنان پذیرفته می‌شود: ۱. پیامبران...».
و نیز به روایت‌های شماره ۱۸، ۲۰، ۲۱، ۲۲ و ۲۳ مراجعه شود.
علاوه بر آیات ۲۸ – ۲۶ سوره انبیاء
و آیه ۸۶ سوره زخرف
که در پیش یاد کردیم و آیه ۲۶
سوره نجم،
قسمتی از روایات هم بر شفیع بودن فرشتگان دلالت می‌کنند.
پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: «یشفع النبیون و الملائکه...»؛
«پیامبر و فرشتگان و... شفاعت می‌کنند».
و روایت‌های شماره ۲۱، ۲۲ و ۲۵ همین مطلب را تأیید می‌کند.
درباره شفاعت شهدای راه خدا و
دین به روایاتی از پیامبر توجه کنید:
ـ پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: «یشفع یوم القیامه الانبیاء ثم العلماء ثم الشهدا»؛
«
روز قیامت، پیامبران و دانشمندان دینی و شهیدان راه خدا شفاعت می‌کنند».
ـ و نیز فرمود: «یشفع الشهید فی سبعین انسانا من اهل بیته»؛
«شهید راه خدا، برای هفتاد نفر از خویشاوندان خود شفاعت می‌کند».
و در روایت‌های شماره ۲۰، ۲۲، ۲۸ و ۵۷ نیز به شفیع بودن
شهیدان راه خدا تصریح شده است.
در این باره نیز به برخی
روایات توجه کنید:
ـ علی (علیه‌السلام) از
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) روایت می‌کنند:
«سه دسته هستند که در پیشگاه خداوند شفاعت می‌کنند و شفاعت آنان پذیرفته می‌شود: ۱. پیامبران؛ ۲. دانشمندان دینی؛ ۳ . شهدای راه خدا».
ـ
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«اذا کان یوم القیامه بعث الله العالم و العابد فاذا وقفا بین یدی الله عزوجل قیل للعابد انطلق الی الجنه و قیل للعالم قف تشفع للناس یحسن تادیبک بهم»؛
«در روز قیامت که
عالم و
عابد محشور می‌شوند، هنگامی که در پیشگاه الهی می‌ایستند، به عابد گفته می‌شود برو به سوی
بهشت و به
عالم و دانشمند گفته می‌شود بایست و آن‌ها را که
تعلیم و تربیت کرده‌ای، شفاعت کن».
و نیز در روایت شماره ۲۰ دقت نظر کنید.
متعلمان و حافظان قرآن که به آن عمل می‌کنند:
علی (علیه‌السلام) از پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نقل می‌کند:
«من تعلم القرآن فاستظهره فاحل حلاله و حرم حرامه ادخله الله به الجنه و شفعه فی عشره من اهل بیته کلهم قد وجبت له النار»؛
«کسی که
قرآن را یاد بگیرد و حفظ کند و
حلال آن را حلال، و حرام آن را
حرام بداند (مقید به احکام قرآن باشد)، خداوند او را به واسطه اهل قرآن بودن اهل بهشت قرار می‌دهد و
شفاعت او را درباره ده نفر از خویشاوندانش که همه مستحق
آتش باشند، می‌پذیرد».
در این باره نیز به برخی روایات توجه کنید:
ـ پیامبر گرامی فرمود: «الشفاء خمسه.... و الرحم»؛
«شفاعت کنندگان پنج طائفه‌اند... که یکی از آنان را باید خویشاوندان شمرد». (متن کامل روایت، در شماره ۵۱، بخش روایات نقل شده است).
ـ
امام جعفر صادق (علیه‌السلام) فرمود: «یشفع الحمیم لحمیمه»؛
«خویشاوند، خویشاوند خود را شفاعت می‌کند».
در این باره به یک
روایت توجه کنید:
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «ان الجار یشفع لجاره»؛
«همسایه،
همسایه خود را شفاعت می‌کند». (واضح است که خویشاوندان و همسایه‌ای می‌تواند از همسایه و خویشاوند خود شفاعت کند که خودش و نیز خویشاوندان و همسایه‌اش از اهل
ایمان باشند).
و نیز روایت شماره ۹۲ همین موضوع را تأکید می‌کند.
در بسیاری از روایات مربوط به شفاعت، با بیان‌های مختلف به شفیع بودن
مؤمنان و
شیعیان تصریح شده است که شانزده روایت آن، با شماره‌های ۱۸، ۳۰، ۳۱، ۳۳، ۳۴، ۳۵، ۵۴، ۷۹، ۸۴، ۸۸، ۹۲، ۹۳، در بخش روایات یاد شده است که ما در این‌جا فقط به نقل یکی از آن‌ها اکتفا می‌کنیم.
از امام صادق (علیه‌السلام) سؤال شد: «عن المؤمن هل یشفع فی اهله قال: نعم المؤمن یشفع فیشفع»؛
«آیا
مؤمن می‌تواند برای خویشاوندان خود شفاعت کند، آن حضرت فرمود: آری مؤمن شفاعت می‌کند و شفاعت او پذیرفته می‌شود». (از برخی روایات برمی‌آید که برخی صفات و کارهایی است که اگر مؤمن به آن‌ها آلوده باشد، از شفاعت کردن محروم می‌گردد، به حدیث شماره ۴۲ مراجعه شود.)
درباره شافع بودن
قرآن کریم نیز به دو روایت توجه کنید:
ـ پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: «تعلموا القرآن فانه شافع لا صحابه یوم القیامه»؛
«قرآن را بیاموزید؛ زیرا قرآن در
روز قیامت اهل قرآن را شفاعت می‌کند».
ـ علی (علیه‌السلام) فرمود: «اعلموا ان القرآن شافع و مشفع.... وانه من شفع له القرآن یوم القیامه شفع فیه»؛
«بدانید که قرآن شفاعت‌کننده‌ای است که شفاعت او پذیرفته می‌شود... و قرآن برای هرکس در روز قیامت
شفاعت کند، شفاعتش درباره او پذیرفته می‌شود».
و نیز به روایت‌های شماره ۴۴ و ۴۵ مراجعه شود.
پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: «اشفعاء خمسه القرآن و الرحم و الامانه...»؛
«شفاعت‌کنندگان پنج طائفه‌اند: ۱. قرآن ۲. خویشاوندان ۳. امین بودن....».
امام سجاد (علیه‌السلام) در دعایی این طور می‌گویند:
«صل علی محمد وآله واجعل توسلی به شافعا یوم القیامه نافعا انک انت ارحم الراحمین»؛
«بارالها! درود بر محمد و آل او بفرست و توسل مرا به او، شفیع من گردان در روز
قیامت که مرا سود دهد. تویی از همه مهربانان مهربان‌تر».
در این باره نیز به یک روایت توجه کنید:
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌فرماید:
«الصیام و القرآن یشفعان للعبد یوم القیامه، یقول الصیام‌ای رب منعته الطعام و الشهوات بالنهار فشفعنی فیه....»؛
«روزه و قرآن برای کسی که روزه گرفته و در شب‌ها قرآن
تلاوت کرده است، شفاعت می‌کنند. روزه می‌گوید: پروردگارا! من این شخص را از خوردن
غذا و انجام شهوات در
روز مانع شدم. پس شفاعت مرا درباره او بپذیر...».
از امام سجاد (علیه‌السلام) در دعای ۳۱ صحیفه این طور نقل شده است:
«صل علی محمد وآله صلوة تشفع لنا یوم القیامه و یوم الفاقه الیک»؛
«بارالها! بر
محمد و آل او درود بفرست. درودی که برای ما در روز قیامت و روز نیازمندی به تو شفاعت کند».
از برخی روایات استفاده می‌شود که پس از شفاعت‌کنندگان، خدای متعال خودش شفیع گناه‌کاران می‌شود و آنان را از عذاب نجات می‌دهد.
پیامبر گرامی فرمود: «یشفع النبیون و الملائکه و المؤمنون فیقول الجبار بقیت شفاعتی...»؛
«پیامبران و فرشتگان و مؤمنان شفاعت می‌کنند. آن‌گاه خدای متعال می‌فرماید: شفاعت من باقی مانده است؛ یعنی گروهی از آنان که به شفاعتِ شفاعت‌کنندگان نجات نمی‌یابند، باز مشمول
رحمت الهی می‌شود».
و در دعای ابوحمزه ثمالی که از امام سجاد (علیه‌السلام) نقل می‌کند، این جمله را می‌بینیم:
ـ «حبی لک شفیعی الیک»؛ «و
دوستی من به تو، شفیع من به سوی تو است».
ـ «.... اللهم صل علی محمد و آله و شفع فی خطایای کرمک... اللهم لا شفیع لی الیک فلیشفع لی فضلک.....»؛ «بارالها بر محمد و آل او درود بفرست و کرمت را شفیع گناهانم گردان.... بارالها شفیعی ندارم فضلت را شفیع من گردان».
از قبیل روایات و دعاها استفاده می‌شود که صحیح است
خدا و فضل و کرم او را
شفیع و شفاعت‌کننده بنامیم و نیز آیه «قُل لِّلَّهِ الشَّفَاعَةُ جَمِيعاً» و امثال آن گواهی می‌دهد که شفاعت از آن خداست و هر کس یا هر چیز که درباره شخصی شفاعت می‌کند، این مقام را خدای متعال به او داده است؛ پس شفیع اصلی خود اوست. (و نیز در روایتی وارد شده است که کودک سقط شده در روز قیامت،
پدر و مادر خود را شفاعت می‌کند و می‌گوید تا آن‌ها وارد بهشت نشوند، من وارد نخواهم شد).
چه گروهی مورد شفاعت قرار می‌گیرند؟
از آیات
قرآن مجید مانند «لا یَشْفَعُونَ إِلاّ لِمَنِ ارْتَضی» و از روایاتی که در بخش «شفاعت در احادیث اسلامی» خواندیم، استفاده می‌شود که تمام کسانی که به خدا ایمان داشته و با
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و اهل بیت او دشمنی نداشته باشند، مشمول شفاعت می‌گردند. البته برخی افراد به خاطر سوابق نیکشان زودتر از این رحمت الهی بهره‌مند می‌شوند و برخی دیرتر؛ اما در هر صورت سرانجام این دریچه رحمت به سوی آنان باز خواهد شد.
و این‌که در قسمتی از روایات می‌خوانیم هرکس یک ذره
ایمان داشته باشد، شفاعت می‌شود؛ ولی در برخی دیگر از روایات می‌خوانیم که مثلاً سبک شمردن نماز، خیانت، زنا و ستم، مانع از شفاعت می‌شوند. این دو دسته از
روایات ـ همان‌طور که قبلاً گفته شد ـ با هم تنافی ندارند؛ زیرا مقصود از دسته دوم این است که این گناهان باعث می‌شود انسان مدت‌ها در عذاب بماند و از شفاعت محروم باشد، نه این‌که اصلاً شفاعت نشود و روایات دسته اول می‌گوید هرکس ایمان به خدا داشته باشد و دین او مورد رضایت و پسند الهی باشد، بالاخره شفاعت شفاعت‌کنندگان موجب نجات او می‌شود.
و فقط کفر و دشمنی با رسول اکرم و اهل بیت اوست که به طور کلی
انسان را از شفاعت محروم می‌کند و اینک آنان که شفاعت نمی‌شوند.
برخی گروه‌ها، هیچ‌گاه مورد شفاعت قرار نمی‌گیرند؛ از آن جمله:
یکی از مواردی که سبب می‌شود انسان از شفاعت محروم گردد، کفر است:
همان‌طور که در بخش «شفاعت از نظر
قرآن مجید» گذشت، از آیه ۵۳ سوره اعراف،
و آیه ۹۸ تا ۱۰۱ سوره شعراء،
و نیز
آیه ۴۶ سوره مدثر
استفاده می‌شود که روز قیامت
کافر و
مشرک شفاعت نمی‌شوند و شفاعت شفاعت‌کنندگان به حال آنان سودی نخواهد داشت، در بسیاری از روایات هم به این موضوع تصریح شده است.
در این باره به برخی روایات توجه کنید:
ـ
امام حسن (علیه‌السلام) می‌فرماید: «ان النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) قال فی جواب نفرمن الیهود سالوه عن مسائل: و اما شفاعتی ففی اصحاب الکبائر ما خلا اهل الشرک و الظلم»؛
«رسول گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در ضمن پاسخ آن دسته از یهود که مسائلی از آن حضرت پرسیده بودند، فرمود: شفاعت من برای کسانی است که مرتکب گناهان بزرگ شده باشند، جز
شرک به خدا و ستم‌کاری» (که این دو مانع از شفاعت می‌گردد).
ـ از
امام هشتم (علیه‌السلام) پرسیدند که معنای این آیه «لا یَشْفَعُونَ إِلاّ لِمَنِ ارْتَضی»؛ «شفاعت نمی‌کنند مگر برای کسی که مورد رضایت خدا باشد»، چیست؟ فرمود: معنایش این است
شفاعت نمی‌کنند جز برای کسی که
دین او مورد رضایت و پسند خدا باشد
(واضح است که مشرک و کافر دین مورد پسند خدا را ندارند).
و نیز در روایاتی که به شماره‌های ۱، ۲، ۳، ۶، ۹، ۱۷، ۲۱، ۲۲، ۲۴، و ۲۷ در بخش «شفاعت در احادیث اسلامی» خواندیم، به همین موضوع «کافر شفاعت نمی‌شود» اشاره شده است، مراجعه شود.
ستمگر، از جمله مواردی است که هیچ‌گاه شفاعت نمی‌شود:
قرآن کریم می‌فرماید:
«مُا لِلضَّالِمِينُ مِِن حُمِيمٍ وُلا شَفع يْطَاعْ»؛
«برای ستمگران دوست و شفاعت‌کننده‌ای که شفاعت او پذیرفته شود نیست».
پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌فرماید:
«اما شفاعتی ففی اصحاب الکبائر ما خلا اهل الشرک و الظلم»؛
«شفاعت من برای کسانی است که مرتکب گناه بزرگ شده باشند جز شرک و ستم‌کاری». (که این دو مانع از شفاعت می‌باشند).
از جمله مواردی که هیچ‌گاه شفاعت نمی‌شوند،
دشمنان خاندان رسالت هستند:
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود:
«لوان الملائکه المقربین و الانبیاء المرسلین شفعوا فی ناصب ما شفعوا».
«اگر همه
فرشتگان مقرب الهی و تمام پیامبران مرسل برای (ناصبی) یعنی کسی که دشمن خاندان
عصمت و
طهارت است شفاعت کنند، شفاعت آنان پذیرفته نمی‌شود».
و نیز به روایت‌های ۶۲، ۸۲، ۸۷، ۹۷ مراجعه شود.
کسانی که فرزندان
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) را آزار دهند، شفاعت نمی‌شوند:
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌فرماید: «اذا قمت المقام المحمود تشفعت فی اصحاب الکبائر من امتی فیشفعنی الله فیهم والله لا تشفعت فیمن آذی ذریتی»؛
«هنگامی که در مقام شفاعت قرار گیرم برای گناه‌کاران امتم شفاعت می‌کنم و
خداوند شفاعت مرا می‌پذیرد. به خدا سوگند برای کسانی که
ذریه و فرزندان مرا آزار کرده باشند شفاعت نمی‌کنم».
و نیز به
روایت شماره ۶۲ مراجعه فرمایید.
کسانی که به شفاعت
اعتقاد نداشته باشند، شفاعت نمی‌شوند:
امام هشتم (علیه‌السلام) می‌فرماید: «من کذب بشفاعه رسول الله لم تنله»؛
کسی که شفاعت
رسول خدا را تکذیب کند، شفاعت آن گرامی به او نمی‌رسد».
رسول گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌فرماید: «من لم یؤمن بشفاعتی فلا اناله شفاعتی»؛
«هرکس به شفاعت من
ایمان نداشته باشد، شفاعت من به او نمی‌رسد».
از جمله مواردی که هیچ‌گاه شفاعت نمی‌شوند، افراد خائن هستند:
رسول گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌فرماید: «من غش العرب لم یدخل فی شفاعتی...»؛
«هرکس به عرب‌ها (واضح است که
عرب از باب مثال ذکر شده است.) (
مسلمانان عرب)
خیانت کند، از شفاعت من بی‌بهره خواهد بود».
از جمله مواردی که هیچ‌گاه شفاعت نمی‌شوند، افراد خائن هستند:
برخی
گناهان باعث می‌شود که انجام‌دهنده آن پس از مدت‌ها
عذاب شدن شفاعت شود.
امام صادق (علیه‌السلام) ضمن حدیثی می‌فرماید: «فوالله لا تنال شفاعتنا اذا رکب هذا (یعنی الزنا) حتی یصیبه الم العذاب ویری هول جهنم»؛
«به خدا سوگند! شفاعت ما به کسی که مرتکب
زنا شده باشند، نمی‌رسد. جز پس از آن‌که عذاب دردناک الهی را بچشد و هول و
ترس جهنم را ببیند».
کسی که به
نماز اهمیت ندهد، شفاعت نمی‌شود:
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «لاینال شفاعتنا من استخف بالصلوه»؛
کسی که نماز را سبک بشمارد، به شفاعت ما نمی‌رسد».
هر کس ذره‌ای ایمان داشته باشد، سرانجام شفاعت می‌شود:
ـ پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در ضمن حدیثی فرمود: «فیؤذن للملائکه و النبیین و الشهداء ان یشفعوا فیشفعون و یخرجون من کان فی قلبه مایزن ذره من ایمان»؛
«پس اجازه داده می‌شود که فرشتگان و
پیامبران و
شهدا، شفاعت کنند آن‌گاه آنان شفاعت می‌کنند. و هرکس که ذره‌ای ایمان در
قلب او باشد، از جهنم خارج می‌کنند».
ـ و در
حدیث دیگر فرمود: «فیشفعون حتی خرج من قال لا اله الا الله ممن فی قلبه میزان شعیره»؛
«آن‌گاه شفاعت می‌شوند تا آن‌که هرکس که حتی یک جو ایمان واقعی داشته باشد، از جهنم خلاص می‌شود».
کسی که
ولایت امیرالمؤمنین و فرزندان
معصوم آن حضرت (علیهم‌السلام) را نداشته باشد، شفاعت نمی‌شود:
به حدیت شماره ۹۶ مراجعه شود.
آیه «ولا یَشْفَعُونَ إِلاّ لِمَنِ ارْتَضی» می‌گوید شفاعت برای کسانی است که مورد رضایت و پسند خدای متعال باشند و کسی که آلوده به
گناه باشد، مورد ارتضای الهی نیست و از شفاعت بهره‌ای نخواهد داشت.
از همه روایات
شفاعت استفاده می‌شود که گناه‌کاران مشمول شفاعت خواهند شد و بخصوص این روایت «ادخرت شفاعتی لاهل الکبائر من امتی» که به گفته مرحوم
امین الاسلام طبرسی مورد قبول همه مسلمین است.
بنابراین باید روایات را مفسر آیه «ولا یَشْفَعُونَ إِلاّ لِمَنِ ارْتَضی» قرار داد و همان‌طور که از امام هشتم (علیه‌السلام) در
تفسیر آیه وارد شده است، بگوییم منظور از مورد ارتضای الهی بودن این است که دین
انسان مورد رضایت الهی باشد؛ یعنی مشرک و
کافر و ناصبی و دشمن رسول اکرم و خاندان او (علیهم‌السلام) نباشد.
کارهایی که موجب تسریع در شفاعت می‌شود، عبارت‌اند از:
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌فرماید:
«اسعد الناس بشفاعتی یوم القیامه من قال لااله الا الله خالصا من قبله»؛
«کسانی بیش از همه به شفاعت من در
روز قیامت خوش‌بخت می‌شوند که قلباً و از روی
اخلاص به خدا ایمان داشته باشند».
پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) به شخصی که از او درخواست شفاعت می‌کرد فرمود: «اما فاعنی بکثره السجود»؛
«مرا با کثرت
سجده یاری کن». (سجده و
عبادت تو موجب می‌شود من بهتر بتوانم تو را شفاعت کنم).
و نیز به روایت شماره ۳۷ مراجعه کنید.
درود فرستادن بر
رسول خدا و درخواست مقام‌های بزرگ مانند شفاعت برای آن بزرگوار:
پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود:
«من صلی علی محمد و قال اللهم انزله المقعد المقرب عندک یوم القیامه وجبت له شفاعتی»؛
هرکس بر من درود فرستد و گوید بارالها! او را در روز قیامت به مقام قرب خود جای ده، شفاعت من برای او
واجب می‌شود».
و نیز روایت‌های شماره ۳۹ و ۴۰ را ببینید.
پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: «تعلموا القرآن فانه شافع لا صحابه یوم القیامه»؛
«
قرآن را بیاموزید؛ زیرا قرآن در روز قیامت اهل خود را شفاعت می‌کند».
و نیز به روایت‌های شماره ۲۹، ۴۴، ۴۵ و ۵۹، مراجعه شود.
پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در حدیثی چنین می‌فرماید:
«ایما امراه صلت فی الیوم واللیله خمس صلوات و صامت شهر رمضان و حجت بیت الله الحرام و زکت مالها و اطاعت زوجها و والت علیا بعد دخلت الجنه بشفاعه ابنتی فاطمه...»؛
«هر زنی که نمازهای پنج‌گانه‌اش را بخواند و
روزه ماه رمضان را بگیرد و در صورت استطاعت به
زیارت خانه خدا برود و زکات خود را بدهد و از همسر خویش
اطاعت کند و پس از من
علی را به
امامت قبول داشته باشد، چنین زنی به شفاعت دخترم
فاطمه (علیها‌السلام) وارد بهشت خواهد شد».
و نیز به روایت شماره ۴۵ مراجعه شود.
دوستی فرزندان رسول اکرم و احترام و خدمت به آنان:
رسول گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌فرماید: «اربعه انا لهم شفیع یوم القیامه المکرم لذریتی و القاضی لهم حوائجهم و الساعی فی امورهم عند ما اضطروا الیه و المحب لهم بقلبه و لسانه»؛
«چهار نفرند که روز قیامت شفاعتشان خواهم کرد: ۱. کسی که
ذریه و فرزندان مرا گرامی دارد و احترام کند؛ ۲. کسی که حوایج آنان را برآورد؛ ۳. کسی که در انجام کار آن‌ها سعی و کوشش کند هنگامی که به آن کار احتیاج و
اضطرار دارند؛ ۴. کسی که با
زبان و دل آنان را دوست داشته باشد».
دوستی با اهل ایمان و معاشرت با آنان:
علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «لایزال المؤمن یشفع حتی یشفع فی جیرانه و حلطائه ومعارفه»؛
«
مؤمن پیوسته شفاعت می‌کند تا شفاعت او درباره همسایه‌ها و دوستان و آشنایانش پذیرفته می‌شود».
و نیز به
روایت شماره ۹۱ مراجعه کنید.
به روایت‌های شماره ۳۵، ۵۷، ۸۴ مراجعه شود.
با گذشت بودن و پذیرفتن عذر از کسی که عذرخواهی می‌کند:
علی (علیه‌السلام) به فرزندش
محمد بن حنیفه می‌گوید: «اقبل من متنصل عذره فتنالك الشفاعه»؛
«پوزش کسی را که از تو عذرخواهی می‌کند بپذیر تا شفاعت نصیب تو گردد».
زندگی در یک مرکز اسلامی و
صبر بر سختی‌ها و محرومیت‌ها:
پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در حدیثی می‌فرماید: «لا یصبر علی لاوائها (ای المدینه) و شدته ا الا كنت له شفیعاً یوم القیامه»؛ «هر کس در شهر
مدینه بماند و بر گرسنگی و سختی آن صبر کند، من در روز قیامت
شفیع او خواهم بود».
در پایان نکته‌ای را که در آغاز نیز
تذکر دادیم، تکرار می‌کنیم:
اولین شفیع
انسان عمل اوست و باید بیش از هر چیز به عمل کردن به
احکام اسلام اندیشید و عقیده به
شفاعت نباید بهانه برای دست زدن به آلودگی‌ها گردد.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «اسباب شفاعت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۲/۱۵.
