اصل برائت2
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اصل برائت به
برائت ذمّه از
تکلیف مشکوک، بعد از جستوجو اطلاق می‌شود.
اصل برائت از اقسام
اصول عملی است که وظیفه عملی
مکلف را در مواردی که بعد از جستوجو و عدم دست یابی به دلیل، در
تکلیف واقعی شک می‌نماید، تعیین نموده و به برائت ذمه او از تکلیف مشکوک حکم می‌کند؛ به بیان دیگر، مراد از اصل برائت، اصلی از اصول عملی است که هنگام شک مکلف در تکلیف و عدم دست رسی وی به
حجت شرعی ، اجرا می‌شود و در
مقام عمل ، مکلف را موظف به انجام آن تکلیف نمی‌داند؛ برای مثال، هنگامی که مکلف بعد از جستوجو و عدم دست یابی به دلیل، در
حرمت یا
حلیت استعمال دخانیات شک می‌کند، اصل برائت جاری نموده و به حلیت استعمال آن
حکم می‌کند و از
عقوبت مخالفت احتمالی با
حکم واقعی ، ایمن می‌شود.
بنابراین، هر گاه بعد از جستوجوی از
دلیل و عدم دست رسی به آن، در
تکلیف شک شود، آن تکلیف بر عهده مکلف ثابت نمی‌شود؛ یعنی در
شبهه وجوبی ، ترک آن، و در
شبهه تحریمی ، ارتکاب آن،
جایز است؛ فرقی نمی‌کند که منشا شک، فقدان
نص ،
اجمال نص یا
تعارض دو نص باشد.
مجرای اصل برائت، شک در تکلیف است و این شک، گاهی ناشی از شک در حکم (
شبهه حکمی ) و گاهی ناشی از شک در موضوع (
شبهه موضوعی ) است و شبهه حکمی، گاهی وجوبی و گاهی تحریمی است و منشا شک در شبهه حکمی، گاهی فقدان نص، گاهی اجمال نص و گاهی تعارض دو نص است.
کاربرد قاعده
برائت در جایی است که
شک در تکلیف، از عدم ورود نص از جانب
شارع و یا نرسیدن آن به مکلف ناشی شده باشد.
در این که بحث از حکم شبهات موضوعی نیز در ضمن بحث از اصل برائت مطرح می‌شود یا نه، اختلاف است؛ عده‌ای
اعتقاد دارند که اصل برائت در شبهات موضوعی نیز جریان دارد.
عده‌ای دیگر معتقدند این بحث در شبهات موضوعی جاری نیست، زیرا مورد قاعده جایی است که یا بیانی از جانب شارع صادر نشده و یا بیانِ صادر شده به مکلف نرسیده است و در شبهات موضوعی، بیانی که وظیفه شارع بوده است، وارد شده و به مکلف رسیده است، زیرا وظیفه شارع بیان
احکام کلی است، نه
احکام جزئی و موضوعات خارجی؛ بنابراین، بحث از شبهات موضوعی، از
علم اصول خارج بوده و استطراداً از آن بحث می‌شود.
کسانی که برائت را در شبهات موضوعی جاری می‌دانند، معتقدند تمسک به برائت در شبهات حکمی، بعد از جستوجو
امکان دارد؛ ولی در شبهات موضوعی، به جز موارد خاص، جستوجو لازم نیست.
محل نزاع
اصولیون و اخباری‌ها، خصوص شبهات تحریمی حکمی است و در سایر اقسام نزاعی ندارند؛ بنابراین، در شبهات حکمی تحریمی، اصولی‌ها، معتقد به جریان برائت و اخباری‌ها معتقد به جریان
احتیاط بوده و
نسبت به موارد دیگر، هر دو برائتی هستند.
فرق بین
اصالت طهارت و اصالت برائت عبارت است از:
۱. اصالت طهارت فقط در باب
طهارت جاری می‌شود، اما اصالت برائت در تمام
ابواب فقهی جریان دارد؛
۲. اصالت طهارت مورد تایید و قبول تمامی اصولیون و اخباری‌ها است، اما برخی منکر اصالت برائت هستند و به همین سبب، اصالت طهارت در
اصول عملی بحث نشده است.
برائت شرعی ؛
برائت عقلی ؛
برائت عقلایی .
فرهنگ نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، برگرفته از مقاله «اصل برائت».
