• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

امامت امام زین‌العابدین

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


حضرت علی بن الحسین، سومین امام شیعیان است.



حضرت علی بن الحسین (علیه‌السلام) در تاریخ پنجم شعبان سال ۳۸هجری قمری در مدینه چشم به جهان گشود، پدر بزرگوار او امام حسین (علیه‌السلام) و مادر او شهربانو، از شاهزادگان ایرانی است. کنیه مشهور آن حضرت «ابوالحسن» است.
[۱] الارشاد، مفید، ج۲، ص۱۳۷، محمد بن نعمان، تحقیق: مؤسسة آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث قم، ناشر المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.

 
و القاب مشهور آن بزرگوار «زین العابدین»
[۲] کشف الغمه، اربلی، ج۲، ص۲۸۶، ابن ابوالفتح، علی بن عیسی، دار الاضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.
[۳] تهذب التهذیب، عسقلانی، ج۷، ص۲۶۹، ابن حجر، دار الفکر، ۱۴۰۴.
[۴] البدایة والنهایة، ابن کثیر، ج۹، ص۱۲۱، اسماعیل، تحقیق علی شیری، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۸.    
«سجاد»
[۵] معانی الاخبار، صدوق، ج۱، ص۱۴۹، محمد بن علی، مترجم عبدالعلی محمدی شاهرودی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۷ق.
[۶] کشف الغمه، اربلی، ج۲، ص۲۸۶، ابن ابوالفتح، علی بن عیسی، دار الاضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.
[۷] مناقب آل ابوطالب، ابن شهر آشوب، ج۳، ص۳۰۴، محمد بن علی، ناشر مطبعة الحیدریة للنجف الاشرف۱۳۷۶ق.
«زکی»
[۸] کشف الغمه، اربلی، ج۲، ص۲۸۶، ابن ابوالفتح، علی بن عیسی، دار الاضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.
«ذوالثفنات»
[۹] علل الشرائع، صدوق، ج۱، ص۲۳۳، محمد بن علی، مطبعة الحیدریة فی النجف ۱۳۸۶ق.
[۱۰] معانی الاخبار، صدوق، ج۱، ص۱۴۹، محمد بن علی، مترجم عبدالعلی محمدی شاهرودی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۷ق.
[۱۱] کشف الغمه، اربلی، ج۲، ص۲۸۶، ابن ابوالفتح، علی بن عیسی، دار الاضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.
می باشد.
آن حضرت در سال ۹۵ هجری قمری به شهادت رسید
[۱۲] الارشاد، مفید، ج۲، ص۱۳۷، محمد بن نعمان، تحقیق: مؤسسة آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث قم، ناشر المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.



وقایع مهمی که در دوران عمر شریفِ آن حضرت و امامت او رخ داد یکی واقعه کربلا در سال ۶۱ هجری قمری بود که منجر به اسارت آن بزرگوار به همراه خاندان اهل بیت (علیهم‌السلام) شد.
[۱۳] تاریخ یعقوبی، یعقوبی، ج۲، ص۲۴۳ به بعد، احمد بن ابی یعقوب، مؤسسة ونشر فرهنگ اهل بیت (علیهم‌السلام)، قم.
[۱۴] البدایة والنهایة، ابن کثیر، ج۲، ص۲۸۶، اسماعیل، تحقیق علی شیری، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۸.    

و دیگری واقعه حرّه در سال ۶۲ هجری قمری بود که در مدینه واقع شد..
[۱۵] نوادر المعجزات، طبری، ج۱، ص۱۱۳، محمد بن جریر بن رستم، تحقیق قسم الدراسات الإسلامیه، مؤسسة البعثة قم، ۱۴۱۰ق.
[۱۶] دلائل الامامة، طبری، ج۱، ص۱۹۹ ۱۹۸، محمد بن جریر بن رستم، تحقیق مؤسسة الإمام المهدی (علیه‌السلام)، قم، ناشر مؤسسة الإمام المهدی (علیه‌السلام)، ۱۴۱۳ق.    
[۱۷] تاریخ یعقوبی، یعقوبی، ج۲، ص۲۵۱ـ ۲۵۰، احمد بن ابی یعقوب، مؤسسة ونشر فرهنگ اهل بیت (علیهم‌السلام)، قم.



آغاز امامت آن حضرت به سال ۶۱ هجری قمری است و امامتش ۳۵سال به طول انجامید.
دوران امامت آن حضرت توأم با اختناق شدید و سخت گیری های حاکمان بنی امیه علیه شیعیان بود؛ به گونه ای که بنا به روایتی در ابتدای امر تنها اصحاب آن حضرت پنج تن بوده‌اند که این خود دلالت بر وضعیت خاص آن زمان می‌کند. حضرت در این دورانِ سخت به تربیت شاگردانی چند می‌پردازد که از جمله سعید بن جبیر ، سعید بن مسیب ، محمد بن جبیر بن مطعم ، یحیی بن ام الطول و ابوخالد کابلی می‌باشند. 
[۱۸] رجال کشی، شیخ کشی، ج۱، ص۱۰۷، ابن عمرو، محمد، قرن چهارم، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، کربلاء، ۱۳۵۹.
[۱۹] کتاب الزهد، الکوفی، ج۱، ص۱۰۴ـ با اندکی اختلاف در اسامی، الحسین بن سعید، تحقیق میرزا غلامرضا عرفانیان، مطبعة العلمیة، قم، ۱۳۹۹ق.
[۲۰] الاختصاص، مفید، ج۱، ص۸، محمد بن نعمان، تحقیق علی اکبر غفاری، ناشر جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.
[۲۱] الاختصاص، مفید، ج۱، ص۶۱ با قدری اختلاف در اسامی افرادـ، محمد بن نعمان، تحقیق علی اکبر غفاری، ناشر جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.
[۲۲] اختیار معرفة الرجال، طوسی، ج۱، ص۲۳۲، محمد، تحقیق میرداماد، محمد باقر حسینی، سید مهدی رجایی، ناشر مؤسسة آل البیت (علیهم‌السلام)، سال ۱۴۰۴.


۳.۱ - نوع فعالیت امام سجاد


آن حضرت فعالیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خود را در قالب دعا آغاز می‌کند و در سایه راز و نیاز با خدا بسیاری از معارف اسلام را به گوش امت اسلامی می‌رساند.
مجموعه صحیفه سجادیه ، نتیجه کار او در آن دوران بسیار سخت و دشوار است.


از دیدگاه شیعه امامیه،  عصمت  و افضلیت از صفات لازم برای امام به شمار می‌رود
[۲۳] الارشاد، مفید، ج۱، ص۱۳۸، محمد بن نعمان، تحقیق: مؤسسة آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث قم، ناشر المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
[۲۴] الذخیره، سید مرتضی، ج۱، ص۴۲۹، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۱ق.
[۲۵] الذخیره، سید مرتضی، ج۱، ص۴۳۴، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۱ق.
[۲۶] النجاة فی القیامة، بحرانی، ج۱، ص۵۵، ابن میثم، کمال الدین میثم بن علی، مجمع فکر الاسلامی قم، ۱۴۱۷ق.
[۲۷] النجاة فی القیامة، بحرانی، ج۱، ص۶۵، ابن میثم، کمال الدین میثم بن علی، مجمع فکر الاسلامی قم، ۱۴۱۷ق.
[۲۸] کشف المراد، الحلّی، ج۱، ص۴۹۲ ۴۹۵، حسن بن یوسف بن المطهر، تحقیق و تصحیح حسن زاده آملی، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۲۲ق.
چنان که نص ، اساسی ‌ترین راه تعیین امام است
[۲۹] النکت الاعتقادیة، مفید، ج۱، ص۴۰ـ ۴۴، محمد بن نعمان، ناشر دار المفید، بیروت ۱۴۱۴ق.
[۳۰] الشافی، سید مرتضی، ج۲، ص۳۷، ناشر مؤسسة الصادق ۱۴۲۶.
[۳۱] تقریب المعارف، حلبی، ج۱، ص۱۷۴، ابوالصلاح، تحقیق تبریزیان فارس الحسون، ناشر محقق۱۴۱۷ق.

معجزه نیز در این باره نقش نص را ایفا می‌کند
[۳۲] الشافی، سید مرتضی، ج۱، ص۱۹۶، ناشر مؤسسة الصادق ۱۴۲۶.
[۳۳] تقریب المعارف، حلبی، ج۱، ص۱۷۴، ابوالصلاح، تحقیق تبریزیان فارس الحسون، ناشر محقق۱۴۱۷ق.
[۳۴] الباب الحادی عشر، الحلّی، ج۱، ص۸۸، حسن بن یوسف بن المطهر، تحقیق محمود افتخاری زاده مکتبة العلاّمة قم، ۱۴۱۳ق.
با توجه به مطالب یاد شده، دلایل امامت امام زین العابدین (علیه‌السلام) به قرار ذیل است:

۴.۱ - نصوص


علاوه بر نصوص مربوط به امامان دوازده ‌ ‌گانه که امام سجاد (علیه‌السلام) نیز در شمار آنان است
[۳۵] الاختصاص، مفید، ج۱، ص۲۰۷ـ ۲۰۸، محمد بن نعمان، تحقیق علی اکبر غفاری، ناشر جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.
[۳۶] کفایة الاثر، الخزاز القمی، ج۱، ص۵۳، علی بن محمد، تحقیق سید عبداللطیف الحسنی کوهکمری خوئی، انتشارات بیدار ۱۴۰۱ق.    
[۳۷] کفایة الاثر، الخزاز القمی، ج۱، ص۵۹، علی بن محمد، تحقیق سید عبداللطیف الحسنی کوهکمری خوئی، انتشارات بیدار ۱۴۰۱ق.    
نصوص دیگری نیز بر امامت وی دلالت می‌کند.
در حدیث مشهوری به نام حدیث لوح پس از بیان این‌که امامان از صلب امام حسین (علیه‌السلام) هستند آمده: «... أوّلهم علی سیّد العابدین وزین أولیاء الماضین».
[۳۸] کافی، کلینی، ج۱، ص۵۲۷ ۵۲۸، محمد بن یعقوب، ۳۲۹، تحقیق علی اکبر غفاری، ناشر دارالکتب الاسلامیه، آخوندی ۱۳۸۸ق.    

امیرمؤمنان (علیه‌السلام) در هنگام شهادت ، وقتی امام حسن (علیه‌السلام) را به عنوان امام بعد از خود معرفی فرمود به او توصیه کرد که مواریث را به برادرت حسین (علیه‌السلام) بده، آن گاه به امام حسین (علیه‌السلام) فرمود: «انّ رسول اللّه یأمرک أن تدفع المواریث من بعدک إلی وُلدک زین العابدین فانّه الحجّة من بعدک ثمّ أخذ بید زین العابدین وکان طفلاً وقال له: انّ رسول اللّه یأمرک أن توصی بالامامة من بعدک إلی ولدک محمد الباقر واقرئه من رسول اللّه ومنی السلام».
[۳۹] کافی، کلینی، ج۱، ص۲۹۷ ۲۹۸، محمد بن یعقوب، ۳۲۹، تحقیق علی اکبر غفاری، ناشر دارالکتب الاسلامیه، آخوندی ۱۳۸۸ق.    

 
از زهری تابعی ، فقیه و محدث نقل شده که خدمت امام حسین (علیه‌السلام) بودم که علی بن حسین (علیهماالسلام) وارد شد، پس امام او را طلبید و در بغل گرفت و بین هر دو چشم او را بوسید... پس من گفتم پس از شما به چه کسی باید مراجعه کنم، امام حسین (علیه‌السلام) فرمود: «إلی علی ابنی هذا، هو الإمام وابوالأئمة...».
[۴۰] الخزاز القمی، علی بن محمد، تحقیق سید عبداللطیف الحسنی کوهکمری خوئی، انتشارات بیدار ۱۴۰۱ق.


۴.۲ - معجزه


درباره معجزه آن حضرت نقل شده که بین محمد بن حنفیه و امام بر سر امامت اختلاف شد، هر دو حجرالاسود را حَکَم گرفتند، آن گاه امام سجاد (علیه‌السلام) از حجرالأسود خواست تا امام را معرفی کند و حجرالأسود به امامت علی بن حسین (علیهماالسلام) شهادت داد آن گاه محمد بن حنفیه به امامت آن حضرت اعتراف کرد
[۴۱] الغیبة، طوسی، محمد بن الحسن، ، ص۱۸، تحقیق عباداللّه طهرانی و شیخ علی احمد ناصح، مؤسسة المعارف الاسلامیه قم ۱۴۱۱ق.


۴.۳ - افضلیت امام زین العابدین


زهری
[۴۲] سفینة البحار، قمی، ج۳، ص۵۵۱، شیخ عباس، دارالاسوة، ۱۴۲۲ق.
درباره‌ی امام زین العابدین (علیه‌السلام) گفته است: «ما رأیت قریشیاً أورع ولا أفضل منه»
[۴۳] تهذیب التهذیب، ج۷، ج۹، ص۱۲۲، ص ۲۶۹، البدایة والنهایة، ابن کثیر، اسماعیل، تحقیق علی شیری، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۸.
[۴۴] تاریخ دمشق، ابن عساکر، ج۴۱، ص۳۶۶ با اندکی تفاوت، علی بن حسن شافعی، ۵۷۱، تحقیق علی شیری، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
و «کان علی بن الحسین أفضل أهل بیته وأحسنهم طاعة»
[۴۵] تهذب الکمال، المزی، ج۲۰، ص۳۸۶، ابوالحجاج یوسف، تحقیق دکتر بشار عواد معروف، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۶.
[۴۶] تاریخ دمشق، ابن عساکر، ج۴۱، ص۳۷۲، علی بن حسن شافعی، ۵۷۱، تحقیق علی شیری، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.

سعید بن مسیب که از فقهای برجسته در یثرب بوده است
[۴۷] تهذب التهذیب، عسقلانی، ج۴، ص۷۶، ابن حجر، دار الفکر، ۱۴۰۴.
درباره امام سجاد (علیه‌السلام) گفته است: «ما رأیت قط أفضل من علی بن الحسین»
[۴۸] تاریخ یعقوبی، یعقوبی، ج۲، ص۳۰۳، احمد بن ابی یعقوب، مؤسسة ونشر فرهنگ اهل بیت (علیهم‌السلام)، قم.
و «ما رأیت أورع منه».
[۴۹] تهذب التهذیب، عسقلانی، ج۷، ص۲۶۹، ابن حجر، دار الفکر، ۱۴۰۴.
[۵۰] تاریخ دمشق، ابن عساکر، ج۴۱، ص۳۷۶، علی بن حسن شافعی، ۵۷۱، تحقیق علی شیری، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.

زید بن اسلم فقیه مفسر قرآن
[۵۱] تهذب التهذیب، عسقلانی، ج۳، ص۳۴۲، ابن حجر، دار الفکر، ۱۴۰۴.
درباره آن حضرت این چنین گفته است: «ما جالست فی أهل القبلة مثله أی مثل علی بن الحسین».
[۵۲] تاریخ دمشق، ابن عساکر، ج۴۱، ص۳۷۳، علی بن حسن شافعی، ۵۷۱، تحقیق علی شیری، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.

احمد بن ابویعقوب درباره او گفته است: «کان أفضل الناس وأشدّهم عبادة وکان یسمی زین العابدین...».
[۵۳] تاریخ یعقوبی، یعقوبی، ج۲، ص۳۰۳، احمد بن ابی یعقوب، مؤسسة ونشر فرهنگ اهل بیت (علیهم‌السلام)، قم.

واقدی گفته است: «کان من أورع الناس وأعبدهم وأتقاهم للّه عزّ وجلّ...».
[۵۴] البدایة والنهایة، ابن کثیر، ج۹، ص۱۲۲، اسماعیل، تحقیق علی شیری، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۸.    


۴.۴ - تحویل گرفتن مواریث امامت


یکی از دلایل و شواهد امامت آن حضرت تحویل گرفتن مواریث امامت است که حضرت پس از مراجعت از اسارت ، آنها را از ام سلمه تحویل گرفت؛ چنان که در روایات آمده که امام حسین (علیه‌السلام) قبل از حرکت به سمت مکه این مواریث را به ام سلمه سپرد،
[۵۵] کافی، کلینی، ج۱، ص۳۰۴، محمد بن یعقوب، ۳۲۹، تحقیق علی اکبر غفاری، ناشر دارالکتب الاسلامیه، آخوندی ۱۳۸۸ق.    
لذا مواریث امامت به دست امام زین العابدین (علیه‌السلام) رسید و این، از جمله اموری است که در منابع اهل سنت هم بدان تصریح شده است.
[۵۶] الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۱، ص۴۸۶، محمد، ناشر دار صادر بیروت.
[۵۷] الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۱، ص۴۸۸، محمد، ناشر دار صادر بیروت.


۴.۵ - عصمت امام سجاد


علاوه بر دلایل و شواهد یاد شده، با توجه به وجوب وجود امام معصوم در هر زمان
[۵۸] المقنع فی الغیبة، سید مرتضی، ج۱، ص۳۴ـ ۳۶، علی بن الحسین، تحقیق سید محمدعلی حکیم، ناشر مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
[۵۹] الاقتصاد، طوسی، ج۱، ص۱۸۷، محمد بن حسن، تحقیق شیخ حسن سعید، ناشر مکتبة جامع چهلستون ۱۴۰۰ق.
[۶۰] المسلک فی اصول الدین، محقق حلّی، ج۱، ص۳۰۶، جعفر بن الحسن، تحقیق رضا استادی، مؤسسة الطبع والنشر فی الاستانة الرضویة المقدسة، ۱۴۱۴ق.
و این‌که در زمان امام زین العابدین (علیه‌السلام) برای کسی جز او ادعای عصمت نشده است، لازمه عدم پذیرش امامت آن حضرت، خالی بودن امت اسلامی از حجت است، که نادرستی آن مورد اجماع امت اسلامی است.


با توجه به دلایل و شواهد یاد شده بر امامت امام زین العابدین (علیه‌السلام) عقیده کیسانیه در مورد امامت محمد بن حنفیه پنداری بیش نخواهد بود. وجوهی که آنان در عقیده خود به آن استناد کرده‌اند نیز بی اساس است..
[۶۱] الفصول المختارة، مفید، ج۱، ص۲۹۶ـ ۳۵۰، محمد بن نعمان، تحقیق سید میرعلی شریفی، ناشر دارالمفید بیروت ۱۴۱۴ق.
[۶۲] کمال الدین وتمام النعمة، صدوق، ج۱، ص۳۲، محمد بن علی، تحقیق علی اکبر غفاری، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۵ق.    



• اختیار معرفة الرجال، طوسی، محمد، تحقیق میرداماد، محمد باقر حسینی، سید مهدی رجایی، ناشر مؤسسة آل البیت (علیهم‌السلام)، سال ۱۴۰۴.
• الاختصاص، مفید، محمد بن نعمان، تحقیق علی اکبر غفاری، ناشر جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.
• الارشاد، مفید، محمد بن نعمان، تحقیق: مؤسسة آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث قم، ناشر المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
• الاقتصاد، طوسی، محمد بن حسن، تحقیق شیخ حسن سعید، ناشر مکتبة جامع چهلستون ۱۴۰۰ق.
• الباب الحادی عشر، الحلّی، حسن بن یوسف بن المطهر، تحقیق محمود افتخاری زاده مکتبة العلاّمة قم، ۱۴۱۳ق.
• البدایة والنهایة، ابن کثیر، اسماعیل، تحقیق علی شیری، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۸.
• تاریخ دمشق، ابن عساکر، علی بن حسن شافعی، ۵۷۱، تحقیق علی شیری، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
• تاریخ یعقوبی، یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، مؤسسة ونشر فرهنگ اهل بیت (علیهم‌السلام)، قم.
• تقریب المعارف، حلبی، ابوالصلاح، تحقیق تبریزیان فارس الحسون، ناشر محقق۱۴۱۷ق.
• تهذب التهذیب، عسقلانی، ابن حجر، دار الفکر، ۱۴۰۴.
• تهذب الکمال، المزی، ابوالحجاج یوسف، تحقیق دکتر بشار عواد معروف، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۶.
• دلائل الامامة، طبری، محمد بن جریر بن رستم، تحقیق مؤسسة الإمام المهدی (علیه‌السلام)، قم، ناشر مؤسسة الإمام المهدی (علیه‌السلام)، ۱۴۱۳ق.
• الذخیره، سید مرتضی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۱ق.
• رجال کشی، شیخ کشی، ابن عمرو، محمد، قرن چهارم، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، کربلاء، ۱۳۵۹.
• سفینة البحار، قمی، شیخ عباس، دارالاسوة، ۱۴۲۲ق.
• الشافی، سید مرتضی، ناشر مؤسسة الصادق ۱۴۲۶.
• الطبقات الکبری، ابن سعد، محمد، ناشر دار صادر بیروت.
• علل الشرائع، صدوق، محمد بن علی، مطبعة الحیدریة فی النجف ۱۳۸۶ق.
• الغیبة، طوسی، محمد بن الحسن، تحقیق عباداللّه طهرانی و شیخ علی احمد ناصح، مؤسسة المعارف الاسلامیه قم ۱۴۱۱ق.
• الفصول المختارة، مفید، محمد بن نعمان، تحقیق سید میرعلی شریفی، ناشر دارالمفید بیروت ۱۴۱۴ق.
• کافی، کلینی، محمد بن یعقوب، ۳۲۹، تحقیق علی اکبر غفاری، ناشر دارالکتب الاسلامیه، آخوندی ۱۳۸۸ق.
• کتاب الزهد، الکوفی، الحسین بن سعید، تحقیق میرزا غلامرضا عرفانیان، مطبعة العلمیة، قم، ۱۳۹۹ق.
• کشف الغمه، اربلی، ابن ابوالفتح، علی بن عیسی، دار الاضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.
• کشف المراد، الحلّی، حسن بن یوسف بن المطهر، تحقیق و تصحیح حسن زاده آملی، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۲۲ق.
• کفایة الاثر، الخزاز القمی، علی بن محمد، تحقیق سید عبداللطیف الحسنی کوهکمری خوئی، انتشارات بیدار ۱۴۰۱ق.
• کمال الدین وتمام النعمة، صدوق، محمد بن علی، تحقیق علی اکبر غفاری، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۵ق.
• المسلک فی اصول الدین، محقق حلّی، جعفر بن الحسن، تحقیق رضا استادی، مؤسسة الطبع والنشر فی الاستانة الرضویة المقدسة، ۱۴۱۴ق.
• معانی الاخبار، صدوق، محمد بن علی، مترجم عبدالعلی محمدی شاهرودی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۷ق.
• المقنع فی الغیبة، سید مرتضی، علی بن الحسین، تحقیق سید محمدعلی حکیم، ناشر مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
• مناقب آل ابوطالب، ابن شهر آشوب، محمد بن علی، ناشر مطبعة الحیدریة للنجف الاشرف۱۳۷۶ق.
• النجاة فی القیامة، بحرانی، ابن میثم، کمال الدین میثم بن علی، مجمع فکر الاسلامی قم، ۱۴۱۷ق.
• النکت الاعتقادیة، مفید، محمد بن نعمان، ناشر دار المفید، بیروت ۱۴۱۴ق.
• نوادر المعجزات، طبری، محمد بن جریر بن رستم، تحقیق قسم الدراسات الإسلامیه، مؤسسة البعثة قم، ۱۴۱۰ق.

 
۱. ↑ الارشاد، مفید، ج۲، ص۱۳۷، محمد بن نعمان، تحقیق: مؤسسة آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث قم، ناشر المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
۲. ↑ کشف الغمه، اربلی، ج۲، ص۲۸۶، ابن ابوالفتح، علی بن عیسی، دار الاضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.
۳. ↑ تهذب التهذیب، عسقلانی، ج۷، ص۲۶۹، ابن حجر، دار الفکر، ۱۴۰۴.
۴. ↑ البدایة والنهایة، ابن کثیر، ج۹، ص۱۲۱، اسماعیل، تحقیق علی شیری، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۸.    
۵. ↑ معانی الاخبار، صدوق، ج۱، ص۱۴۹، محمد بن علی، مترجم عبدالعلی محمدی شاهرودی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۷ق.
۶. ↑ کشف الغمه، اربلی، ج۲، ص۲۸۶، ابن ابوالفتح، علی بن عیسی، دار الاضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.
۷. ↑ مناقب آل ابوطالب، ابن شهر آشوب، ج۳، ص۳۰۴، محمد بن علی، ناشر مطبعة الحیدریة للنجف الاشرف۱۳۷۶ق.
۸. ↑ کشف الغمه، اربلی، ج۲، ص۲۸۶، ابن ابوالفتح، علی بن عیسی، دار الاضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.
۹. ↑ علل الشرائع، صدوق، ج۱، ص۲۳۳، محمد بن علی، مطبعة الحیدریة فی النجف ۱۳۸۶ق.
۱۰. ↑ معانی الاخبار، صدوق، ج۱، ص۱۴۹، محمد بن علی، مترجم عبدالعلی محمدی شاهرودی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۷ق.
۱۱. ↑ کشف الغمه، اربلی، ج۲، ص۲۸۶، ابن ابوالفتح، علی بن عیسی، دار الاضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.
۱۲. ↑ الارشاد، مفید، ج۲، ص۱۳۷، محمد بن نعمان، تحقیق: مؤسسة آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث قم، ناشر المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
۱۳. ↑ تاریخ یعقوبی، یعقوبی، ج۲، ص۲۴۳ به بعد، احمد بن ابی یعقوب، مؤسسة ونشر فرهنگ اهل بیت (علیهم‌السلام)، قم.
۱۴. ↑ البدایة والنهایة، ابن کثیر، ج۲، ص۲۸۶، اسماعیل، تحقیق علی شیری، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۸.    
۱۵. ↑ نوادر المعجزات، طبری، ج۱، ص۱۱۳، محمد بن جریر بن رستم، تحقیق قسم الدراسات الإسلامیه، مؤسسة البعثة قم، ۱۴۱۰ق.
۱۶. ↑ دلائل الامامة، طبری، ج۱، ص۱۹۹ ۱۹۸، محمد بن جریر بن رستم، تحقیق مؤسسة الإمام المهدی (علیه‌السلام)، قم، ناشر مؤسسة الإمام المهدی (علیه‌السلام)، ۱۴۱۳ق.    
۱۷. ↑ تاریخ یعقوبی، یعقوبی، ج۲، ص۲۵۱ـ ۲۵۰، احمد بن ابی یعقوب، مؤسسة ونشر فرهنگ اهل بیت (علیهم‌السلام)، قم.
۱۸. ↑ رجال کشی، شیخ کشی، ج۱، ص۱۰۷، ابن عمرو، محمد، قرن چهارم، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، کربلاء، ۱۳۵۹.
۱۹. ↑ کتاب الزهد، الکوفی، ج۱، ص۱۰۴ـ با اندکی اختلاف در اسامی، الحسین بن سعید، تحقیق میرزا غلامرضا عرفانیان، مطبعة العلمیة، قم، ۱۳۹۹ق.
۲۰. ↑ الاختصاص، مفید، ج۱، ص۸، محمد بن نعمان، تحقیق علی اکبر غفاری، ناشر جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.
۲۱. ↑ الاختصاص، مفید، ج۱، ص۶۱ با قدری اختلاف در اسامی افرادـ، محمد بن نعمان، تحقیق علی اکبر غفاری، ناشر جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.
۲۲. ↑ اختیار معرفة الرجال، طوسی، ج۱، ص۲۳۲، محمد، تحقیق میرداماد، محمد باقر حسینی، سید مهدی رجایی، ناشر مؤسسة آل البیت (علیهم‌السلام)، سال ۱۴۰۴.
۲۳. ↑ الارشاد، مفید، ج۱، ص۱۳۸، محمد بن نعمان، تحقیق: مؤسسة آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث قم، ناشر المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
۲۴. ↑ الذخیره، سید مرتضی، ج۱، ص۴۲۹، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۱ق.
۲۵. ↑ الذخیره، سید مرتضی، ج۱، ص۴۳۴، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۱ق.
۲۶. ↑ النجاة فی القیامة، بحرانی، ج۱، ص۵۵، ابن میثم، کمال الدین میثم بن علی، مجمع فکر الاسلامی قم، ۱۴۱۷ق.
۲۷. ↑ النجاة فی القیامة، بحرانی، ج۱، ص۶۵، ابن میثم، کمال الدین میثم بن علی، مجمع فکر الاسلامی قم، ۱۴۱۷ق.
۲۸. ↑ کشف المراد، الحلّی، ج۱، ص۴۹۲ ۴۹۵، حسن بن یوسف بن المطهر، تحقیق و تصحیح حسن زاده آملی، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۲۲ق.
۲۹. ↑ النکت الاعتقادیة، مفید، ج۱، ص۴۰ـ ۴۴، محمد بن نعمان، ناشر دار المفید، بیروت ۱۴۱۴ق.
۳۰. ↑ الشافی، سید مرتضی، ج۲، ص۳۷، ناشر مؤسسة الصادق ۱۴۲۶.
۳۱. ↑ تقریب المعارف، حلبی، ج۱، ص۱۷۴، ابوالصلاح، تحقیق تبریزیان فارس الحسون، ناشر محقق۱۴۱۷ق.
۳۲. ↑ الشافی، سید مرتضی، ج۱، ص۱۹۶، ناشر مؤسسة الصادق ۱۴۲۶.
۳۳. ↑ تقریب المعارف، حلبی، ج۱، ص۱۷۴، ابوالصلاح، تحقیق تبریزیان فارس الحسون، ناشر محقق۱۴۱۷ق.
۳۴. ↑ الباب الحادی عشر، الحلّی، ج۱، ص۸۸، حسن بن یوسف بن المطهر، تحقیق محمود افتخاری زاده مکتبة العلاّمة قم، ۱۴۱۳ق.
۳۵. ↑ الاختصاص، مفید، ج۱، ص۲۰۷ـ ۲۰۸، محمد بن نعمان، تحقیق علی اکبر غفاری، ناشر جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.
۳۶. ↑ کفایة الاثر، الخزاز القمی، ج۱، ص۵۳، علی بن محمد، تحقیق سید عبداللطیف الحسنی کوهکمری خوئی، انتشارات بیدار ۱۴۰۱ق.    
۳۷. ↑ کفایة الاثر، الخزاز القمی، ج۱، ص۵۹، علی بن محمد، تحقیق سید عبداللطیف الحسنی کوهکمری خوئی، انتشارات بیدار ۱۴۰۱ق.    
۳۸. ↑ کافی، کلینی، ج۱، ص۵۲۷ ۵۲۸، محمد بن یعقوب، ۳۲۹، تحقیق علی اکبر غفاری، ناشر دارالکتب الاسلامیه، آخوندی ۱۳۸۸ق.    
۳۹. ↑ کافی، کلینی، ج۱، ص۲۹۷ ۲۹۸، محمد بن یعقوب، ۳۲۹، تحقیق علی اکبر غفاری، ناشر دارالکتب الاسلامیه، آخوندی ۱۳۸۸ق.    
۴۰. ↑ الخزاز القمی، علی بن محمد، تحقیق سید عبداللطیف الحسنی کوهکمری خوئی، انتشارات بیدار ۱۴۰۱ق.
۴۱. ↑ الغیبة، طوسی، محمد بن الحسن، ، ص۱۸، تحقیق عباداللّه طهرانی و شیخ علی احمد ناصح، مؤسسة المعارف الاسلامیه قم ۱۴۱۱ق.
۴۲. ↑ سفینة البحار، قمی، ج۳، ص۵۵۱، شیخ عباس، دارالاسوة، ۱۴۲۲ق.
۴۳. ↑ تهذیب التهذیب، ج۷، ج۹، ص۱۲۲، ص ۲۶۹، البدایة والنهایة، ابن کثیر، اسماعیل، تحقیق علی شیری، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۸.
۴۴. ↑ تاریخ دمشق، ابن عساکر، ج۴۱، ص۳۶۶ با اندکی تفاوت، علی بن حسن شافعی، ۵۷۱، تحقیق علی شیری، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
۴۵. ↑ تهذب الکمال، المزی، ج۲۰، ص۳۸۶، ابوالحجاج یوسف، تحقیق دکتر بشار عواد معروف، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۶.
۴۶. ↑ تاریخ دمشق، ابن عساکر، ج۴۱، ص۳۷۲، علی بن حسن شافعی، ۵۷۱، تحقیق علی شیری، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
۴۷. ↑ تهذب التهذیب، عسقلانی، ج۴، ص۷۶، ابن حجر، دار الفکر، ۱۴۰۴.
۴۸. ↑ تاریخ یعقوبی، یعقوبی، ج۲، ص۳۰۳، احمد بن ابی یعقوب، مؤسسة ونشر فرهنگ اهل بیت (علیهم‌السلام)، قم.
۴۹. ↑ تهذب التهذیب، عسقلانی، ج۷، ص۲۶۹، ابن حجر، دار الفکر، ۱۴۰۴.
۵۰. ↑ تاریخ دمشق، ابن عساکر، ج۴۱، ص۳۷۶، علی بن حسن شافعی، ۵۷۱، تحقیق علی شیری، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
۵۱. ↑ تهذب التهذیب، عسقلانی، ج۳، ص۳۴۲، ابن حجر، دار الفکر، ۱۴۰۴.
۵۲. ↑ تاریخ دمشق، ابن عساکر، ج۴۱، ص۳۷۳، علی بن حسن شافعی، ۵۷۱، تحقیق علی شیری، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
۵۳. ↑ تاریخ یعقوبی، یعقوبی، ج۲، ص۳۰۳، احمد بن ابی یعقوب، مؤسسة ونشر فرهنگ اهل بیت (علیهم‌السلام)، قم.
۵۴. ↑ البدایة والنهایة، ابن کثیر، ج۹، ص۱۲۲، اسماعیل، تحقیق علی شیری، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۸.    
۵۵. ↑ کافی، کلینی، ج۱، ص۳۰۴، محمد بن یعقوب، ۳۲۹، تحقیق علی اکبر غفاری، ناشر دارالکتب الاسلامیه، آخوندی ۱۳۸۸ق.    
۵۶. ↑ الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۱، ص۴۸۶، محمد، ناشر دار صادر بیروت.
۵۷. ↑ الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۱، ص۴۸۸، محمد، ناشر دار صادر بیروت.
۵۸. ↑ المقنع فی الغیبة، سید مرتضی، ج۱، ص۳۴ـ ۳۶، علی بن الحسین، تحقیق سید محمدعلی حکیم، ناشر مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
۵۹. ↑ الاقتصاد، طوسی، ج۱، ص۱۸۷، محمد بن حسن، تحقیق شیخ حسن سعید، ناشر مکتبة جامع چهلستون ۱۴۰۰ق.
۶۰. ↑ المسلک فی اصول الدین، محقق حلّی، ج۱، ص۳۰۶، جعفر بن الحسن، تحقیق رضا استادی، مؤسسة الطبع والنشر فی الاستانة الرضویة المقدسة، ۱۴۱۴ق.
۶۱. ↑ الفصول المختارة، مفید، ج۱، ص۲۹۶ـ ۳۵۰، محمد بن نعمان، تحقیق سید میرعلی شریفی، ناشر دارالمفید بیروت ۱۴۱۴ق.
۶۲. ↑ کمال الدین وتمام النعمة، صدوق، ج۱، ص۳۲، محمد بن علی، تحقیق علی اکبر غفاری، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۵ق.    



دانشنامه کلام اسلامی، مؤسسه امام صادق(ع)، برگرفته از مقاله «امامت امام زین العابدین»، شماره ۷۵.    



جعبه ابزار