• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بغیبغه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بغیبغه از اقطاعات پیامبر- صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم -و در زمره موقوفات مدینه از جانب حضرت علی - علیه‌السّلام -است.


بغیبغه تصغیر کلمه «بغبغ» به معنای آواز گونه‌ای از پرندگان است.
[۱] معجم ما استعجم، ج۱، ص۲۶۲.    
[۲] معجم البلدان، ج۱، ص۴۶۹.    
[۳] الروض المعطار، ص۱۱۲.    
واژه «بغیبغ» به چاه‌های آبی اطلاق می‌شود که عمق بسیار نداشته باشند و زود به آب برسند.
[۴] معجم ما استعجم، ج۱، ص۲۶۲.    
[۵] معجم البلدان، ج۱، ص۴۶۹.    
نیز گفته‌اند که بغیبغ چاه آبی است که عمق آن به اندازه قامت یک انسان باشد.
[۶] معجم البلدان، ج۱، ص۴۶۹.    

بغیبغه از لحاظ موقعیت جغرافیایی در چهار فرسخی
[۷] انساب الاشراف، ج۲، ص۲۰۶.    
منطقه‌ای به نام ینبع قرار دارد
[۸] معجم ما استعجم، ج۱، ص۲۶۲.    
و از معروف‌ترین و کهن‌ترین چاه‌های آب آن منطقه به شمار می‌آید.
[۹] معجم قبائل العرب، ج۵، ص۳۱۸.    
بغیبغات رشته قنات‌هایی است که امیر مؤمنان- علیه‌السّلام - در ینبع احداث کرد. از سه چشمه به نام خیف الاراک ، خیف لیلی و خیف بسطاس در آن نام برده‌اند. پیامبر- صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم - در راه غزوه ذوالعشیره مدتی در این مکان اقامت کرد.
[۱۰] الروض الانف، ج۵، ص۶۰.    
[۱۱] تاریخ الاسلام، ج۲، ص۴۷.
او به عنوان اقطاع ، بخشی از این سرزمین را در اختیار شخصی به نام کسد الجهنی
[۱۲] تاریخ المدینه، ج۵، ص۴۴۱.
[۱۳] معجم البلدان، ج۴، ص۱۲۷.
[۱۴] الاصابه، ج۵، ص۴۴۱.    
(کشد)
[۱۵] الطبقات، ج۲، ص۸.    
[۱۶] تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۱۹.    
قرار داد. وی به دلیل کهولت از پیامبر خواست تا این سرزمین را به برادرزاده اش واگذارد و پیامبر موافقت فرمود. پس از چندی عبدالرحمن بن سعد بن زراره انصاری آن را به مبلغ ۳۰۰۰۰ درهم از برادرزاده کسد الجهنی خرید
[۱۷] تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۱۹.    
[۱۸] الاصابه، ج۵، ص۴۴۱.    
؛ اما در آن جا دچار مصیبت و بلا شد و از این رو، آن جا ماندگار نشد. در راه بازگشت، با امام علی - علیه‌السّلام - دیدار کرد و از او خواست تا آن را از وی بخرد. امام نیز درخواست وی را پذیرفت.
[۱۹] تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۱۹-۲۲۰.    
بر پایه گزارشی دیگر، پیامبر- صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم - این سرزمین را به امام علی - علیه‌السّلام - بخشید.
[۲۰] تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۲۱.    
[۲۱] الکافی، ج۷، ص۵۴.


۱.۱ - وقف کردن حضرت علی

علی- علیه‌السّلام - در نخستین گام همراه ابو نیزر ، پسر نجاشی پادشاه حبشه که پیش از بلوغ به اسلام گروید و تا هنگام رحلت پیامبر در خانه او بود و سپس به خانه حضرت فاطمه -سلام الله علیها - رفت و با فرزندان آن بزرگوار به سر برد،
[۲۲] معجم البلدان، ج۴، ص۱۷۵-۱۷۶.    
به حفر چاهی کم عمق در آن جا پرداخت و امور آن جا را سامان داد.
[۲۳] تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۱۹-۲۲۰.    
به گزارش ابونیزر، امام علی- علیه‌السّلام - با دست خود در حفر چاه و بازسازی قنات این منطقه کوشید و پس از جوشیدن آب فراوان از آن، بی درنگ دو چشمه آن را برای فقیران مدینه و در راه ماندگان وقف رد.
[۲۴] تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۲۰.    
[۲۵] الکافی، ج۷، ص۵۴.
[۲۶] السنن الکبری، ج۶، ص۱۶۰.

از منابع کهن برمی آید که چاه‌های آب گوناگون در آن جا حفر شد.
[۲۷] تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۲۱.    
[۲۸] وفاء الوفاء، ج۴، ص۳۰.
این کار باعث رونق کشاورزی و آبادانی فراوان آن منطقه برای سال‌های متمادی شد.
[۲۹] الروض المعطار، ص۱۱۲-۱۱۳.
به مرور بعضی از مناطق این سرزمین به نام برخی کارگزاران او مشهور شد. برای نمونه می‌توان به «عین ابی نیزر » اشاره کرد. شاید نام گذاری این چشمه به نام ابی نیزر، به سبب قدردانی از کوشش‌های مقدماتی او در حفر این چاه یا آبادانی و نگهداری وی از آن منطقه بوده است. در ماجرای اعتراض مردم به عثمان که به قتل وی انجامید، آورده‌اند که حضرت علی - علیه‌السّلام - در مدینه حضور نداشت و در بغیبغه به سر می‌برد.
[۳۰] انساب الاشراف، ج۲، ص۲۰۶.    


۱.۲ - بقاء بر وقف

این منطقه در طول زندگانی او و امام حسن - علیه‌السّلام - به صورت وقف باقی ماند؛ اما در عهد امام حسین - علیه‌السّلام - از حالت وقف بیرون شد؛ زیرا بر پایه وقف نامه آن، امام حسن و امام حسین- علیه‌السّلام - در صورت نیاز می‌توانستند آن را بفروشند.
[۳۱] معجم البلدان، ج۴، ص۱۷۶.    
[۳۲] الاصابه، ج۷، ص۳۴۳.    
بر پایه گزارش‌های بلاذری و ابن سعد ، امام حسین- علیه‌السّلام - این منطقه را به دختر عبدالله بن جعفر واگذاشت و وی به سفارش امام به جای ازدواج با یزید بن معاویه ، با پسرعمویش قاسم ازدواج کرد.
[۳۳] انساب الاشراف، ج۵، ص۱۴۹-۱۵۰.
[۳۴] الطبقات، خامسه۱، ص۴۱۴-۴۱۵.
[۳۵] معجم البلدان، ج۱، ص۴۶۹.    
به روایتی، امام علی- علیه‌السّلام - محصولات این منطقه را صدقه می‌داد.
[۳۶] الکافی، ج۴، ص۲۲.
[۳۷] من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۷۱.
ایشان در زمان قتل عثمان در آن جا ساکن بود.
[۳۸] انساب الاشراف، ج۲، ص۲۰۶.    
[۳۹] بحار الانوار، ج۳۴، ص۳۲۹.



۱.۳ - وقایع پس از مرگ معاوی

پس از مرگ معاویه و شهادت امام حسین - علیه‌السّلام -، یزید آن مزرعه را تصرف کرد. چون یزید هلاک شد، ابن زبیر (حک: ۶۳-۷۳ق.) آن را به فرزندان ابوطالب بازگرداند. پس از کشته شدن ابن زبیر، عبدالملک بن مروان (حک: ۷۳-۸۶ق.) آن را به خاندان معاویه رجعت داد. چون عمر بن عبدالعزیز (حک: ۸۷-۱۰۱ق.) حاکم شد، آن را به خاندان علی- علیه‌السّلام - بازگرداند و آن گاه که یزید بن عبدالملک (حک: ۱۰۲-۱۰۵ق.) به حکومت رسید، آن را بازپس گرفت و به خاندان معاویه واگذاشت. ولید بن یزید بن عبدالملک نیز موضوع را به قاضی ارجاع داد.
[۴۰] الطبقات، ج۵، ص۴۱۳.
گزارش‌های تاریخی حکایت دارند که خاندان عبدالله بن جعفر به بازپس گرفتن این سرزمین موفق شدند و تا روزگار مامون عباسی از آن استفاده می‌کردند. هنگامی که مامون به قدرت رسید (حک: ۱۹۸-۲۱۸ق.) و ماجرای این سرزمین را شنید، عوض آن را به ایشان پرداخت و آن سرزمین را از دست نوادگان عبدالله بن جعفر بیرون آورد و به حالت وقف بازگرداند.
[۴۱] معجم البلدان، ج۱، ص۴۶۹-۴۷۰.    
[۴۲] الروض المعطار، ص۱۱۲-۱۱۳.
امروز به این منطقه ینبع النخل می‌گویند. این نام بر سرزمین پهناور و بی ساکن آن جا اطلاق می‌شود.
[۴۳] المعالم الاثیره، ص۵۰.



الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.) ، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق؛ انساب الاشراف: البلاذری (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق؛ بحار الانوار: المجلسی (م. ۱۱۱۰ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (م. ۷۴۸ق.) ، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق؛ تاریخ المدینة المنوره: ابن شبه (م. ۲۶۲ق.) ، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق؛ الروض الانف: السهیلی (م. ۵۸۱ق.) ، به کوشش عبدالرحمن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۲ق؛ الروض المعطار: محمد بن عبدالمنعم الحمیری (م. ۹۰۰ق.) ، بیروت، مکتبة لبنان، ۱۹۸۴م؛ السنن الکبری: البیهقی (م. ۴۵۸ق.) ، بیروت، دار الفکر؛ الطبقات الکبری: ابن سعد (م. ۲۳۰ق.) ، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ الکافی: الکلینی (م. ۳۲۹ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش؛ المعالم الاثیره: محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق؛ معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. ۶۲۶ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م؛ معجم قبائل العرب: عمر کحاله، بیروت، الرساله، ۱۴۰۵ق؛ معجم ما استعجم: عبدالله البکری (م. ۴۸۷ق.) ، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق؛ من لا یحضره الفقیه: الصدوق (م. ۳۸۱ق.) ، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق؛ وفاء الوفاء: السمهودی (م. ۹۱۱ق.) ، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.

۱. ↑ معجم ما استعجم، ج۱، ص۲۶۲.    
۲. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۴۶۹.    
۳. ↑ الروض المعطار، ص۱۱۲.    
۴. ↑ معجم ما استعجم، ج۱، ص۲۶۲.    
۵. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۴۶۹.    
۶. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۴۶۹.    
۷. ↑ انساب الاشراف، ج۲، ص۲۰۶.    
۸. ↑ معجم ما استعجم، ج۱، ص۲۶۲.    
۹. ↑ معجم قبائل العرب، ج۵، ص۳۱۸.    
۱۰. ↑ الروض الانف، ج۵، ص۶۰.    
۱۱. ↑ تاریخ الاسلام، ج۲، ص۴۷.
۱۲. ↑ تاریخ المدینه، ج۵، ص۴۴۱.
۱۳. ↑ معجم البلدان، ج۴، ص۱۲۷.
۱۴. ↑ الاصابه، ج۵، ص۴۴۱.    
۱۵. ↑ الطبقات، ج۲، ص۸.    
۱۶. ↑ تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۱۹.    
۱۷. ↑ تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۱۹.    
۱۸. ↑ الاصابه، ج۵، ص۴۴۱.    
۱۹. ↑ تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۱۹-۲۲۰.    
۲۰. ↑ تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۲۱.    
۲۱. ↑ الکافی، ج۷، ص۵۴.
۲۲. ↑ معجم البلدان، ج۴، ص۱۷۵-۱۷۶.    
۲۳. ↑ تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۱۹-۲۲۰.    
۲۴. ↑ تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۲۰.    
۲۵. ↑ الکافی، ج۷، ص۵۴.
۲۶. ↑ السنن الکبری، ج۶، ص۱۶۰.
۲۷. ↑ تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۲۱.    
۲۸. ↑ وفاء الوفاء، ج۴، ص۳۰.
۲۹. ↑ الروض المعطار، ص۱۱۲-۱۱۳.
۳۰. ↑ انساب الاشراف، ج۲، ص۲۰۶.    
۳۱. ↑ معجم البلدان، ج۴، ص۱۷۶.    
۳۲. ↑ الاصابه، ج۷، ص۳۴۳.    
۳۳. ↑ انساب الاشراف، ج۵، ص۱۴۹-۱۵۰.
۳۴. ↑ الطبقات، خامسه۱، ص۴۱۴-۴۱۵.
۳۵. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۴۶۹.    
۳۶. ↑ الکافی، ج۴، ص۲۲.
۳۷. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۷۱.
۳۸. ↑ انساب الاشراف، ج۲، ص۲۰۶.    
۳۹. ↑ بحار الانوار، ج۳۴، ص۳۲۹.
۴۰. ↑ الطبقات، ج۵، ص۴۱۳.
۴۱. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۴۶۹-۴۷۰.    
۴۲. ↑ الروض المعطار، ص۱۱۲-۱۱۳.
۴۳. ↑ المعالم الاثیره، ص۵۰.


حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله«بغیبغه».    



جعبه ابزار