• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تخصیص‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



تخصيص به معنی خارج كردن خاص از حكم عام و اختصاص دادن كسى به چيزى است.
خارج كردن خاص از حكم عام معنی اصولی تخصیص است و در این معنی اگر بين دليل خاص و عام امكان جمع نباشد و دليل خاص به جهت ظاهر تر بودن دلالتش، بر عام مقدّم شود و تخصيص تحقّق مى‌يابد در نتيجه حكم مى‌شود كه گويندۀ حكيم از عام، غير خاص را اراده كرده است.
اما اختصاص دادن كسى به چيزى معنی فقهی تخصیص است که از آن به مناسبت در بابهايى نظير صلات، زكات، هبه، نكاح و قضاء سخن رفته است.




تخصيص به معناى خارج كردن خاص از حكم عام در مقابل تخصّص اصطلاحى در اصول فقه است، و حقيقت آن خارج كردن بعض افراد از شمول عام است؛ به‌گونه‌اى كه اگر دليل خاص (مخصّص) نبود، آن بعض نيز مشمول حكم عام بود. از اين عنوان در اصول فقه، بخش عام و خاص بحث شده است.



اگر بين دليل خاص و عام امكان جمع نباشد و دليل خاص به جهت ظاهر تر بودن دلالتش، بر عام مقدّم شود، تخصيص تحقّق مى‌يابد و در نتيجه حكم مى‌شود كه گويندۀ حكيم از عام، عموم را اراده نكرده بلكه غير خاص را اراده كرده است ( عام و خاص).

۲.۱ - فرق تخصیص با حکومت


حكومت، آنجا كه براى تضييق است- و نه توسعه- در نتيجه، با تخصيص يكى است و تفاوت آن دو در چگونگى اخراج است. در تخصيص ضمن بقاى ظهور ذاتى عام در عموم، اخراج، حقيقى است مانند «عالم فاسق را اكرام نكن» در مقابل عموم: «عالمان را اكرام كن»؛ ولى در حكومت، اخراج، تنزيلى و ادّعايى است؛ به‌گونه‌اى كه براى عام ظهور ذاتى در عموم باقى نمى‌ماند مانند «فاسق، عالم نيست» در مقابل عموم «عالمان را اكرام كن».



تخصيص به معناى دادن امتياز به كسى در جايى كه زمينۀ تعميم و شمول آن نسبت به ديگران، موجود است تخصیص فقهی است و از آن به مناسبت در بابهايى نظير صلات، زكات، هبه، نكاح و قضاء سخن رفته است.

۳.۱ - مباحث کاربردی تخصیص فقهی



۳.۱.۱ - باب صلات


بر امام جماعت مكروه است خود را به دعا اختصاص دهد بلكه مستحب است دعا را تعميم دهد.
[۲] الدروس الشرعية جلد۱ صفحه۲۲۳


۳.۱.۲ - باب زكات


تخصيص زكات به برخى از اصناف هشتگانه جايز است، هرچند تعميم آن به همه استحباب دارد.
اختصاص دادن اهل فضل به سهم بيشترى از زكات مستحب است.

۳.۱.۳ - باب هبه


پدر مى‌تواند برخى فرزندان خود را- كه از مزاياى شرعى و عقلايى همچون دانش، تقوا و خردمندى برخوردارند- به هبه يا عطيّه اختصاص دهد؛ ولى اگر تخصيص سبب ايجاد فتنه و اختلاف بين آنان شود حرام است.
[۴] كلمة التقوى جلد۴ صفحه۲۴۲‌


۳.۱.۴ - باب نكاح


زنى كه با مرد متأهّل ازدواج كرده بنابر مشهور اگر دوشيزه باشد به هفت شب حقّ همخوابگى از اوّل زفاف اختصاص مى‌يابد و اگر بيوه باشد به سه شب.

۳.۱.۵ - باب قضاء


بر قاضى، تخصيص يكى از دو طرف دعوا در خطاب مكروه است؛ بلكه مستحب است از هر دو طرف بخواهد سخن بگويند يا از مدّعى بخواهد طرح دعوا كند.‌
[۷] الدروس الشرعية جلد۲ صفحه۷۴



 
۱. اصول الفقه جلد۲ صفحه۱۹۵ تا۱۹۷    
۲. الدروس الشرعية جلد۱ صفحه۲۲۳
۳. جواهر الكلام جلد۱۵ صفحه۴۲۶    
۴. كلمة التقوى جلد۴ صفحه۲۴۲‌
۵. جواهر الكلام جلد۳۱ صفحه۱۷۰    
۶. فقه الصادق جلد۲ صفحه۲۳۸ تا۲۴۰    
۷. الدروس الشرعية جلد۲ صفحه۷۴




کتاب فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام جلد۲ صفحه۳۹۲ و۳۹۳؛ تالیف شده توسط جمعى از پژوهشگران زير نظر سيد محمود هاشمى شاهرودى.



جعبه ابزار