• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حسبه در عصر خلافت

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


حسبه در عصر خلافت، به بررسی سیر تاریخی حسبه در زمان پیامبر و خلفای بعد از آن حضرت می پردازد.



نظارت حکومت بر امور بازارها و رفتارهای اجتماعی شهروندان، به عصر پیامبر و جانشینان وی بازمی‌گردد، با ظهور اسلام، از پاره‌ای معامله‌ها، که در عربستان پیش از اسلام در بازارهای موسمی معمول بود، نهی شد
[۱] یعقوبی، تاریخ، ج۱، ص۲۷۰ـ ۲۷۱.
و اخلاق اقتصادی جدیدی بر پایه آموزه‌های اسلام عرضه شد.
در منابع روایی و تاریخی، گزارش‌های درخور توجهی از نظارت پیامبر اکرم بر بازار وجود دارد، بیشتر این گزارش‌ها، که در مجموعه‌های روایی گردآوری شده‌اند، بعدها مبانی نظری و عملی تشکیلات حسبه را پایه‌گذاری کردند.
[۲] مالک‌بن انس، المُوَطَّأ، ج۲، ص۶۰۹ـ۶۸۶، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۳] ج ۱۷ و ۱۸، حرّعاملی، وسائل الشیعه.

پیامبر اکرم، علاوه بر تنظیم روابط اقتصادی و اخلاق اقتصادی، بر بازار نظارت مستقیم داشت.
[۴] علی‌بن حسام‌الدین متقی، کنزالعمال فی سنن‌الاقوال‌والافعال، ج۲، جزء۴، ص۶۰، چاپ محمود عمر دمیاطی، بیروت ۱۴۱۹/۱۹۹۸.
[۵] علی‌بن حسام‌الدین متقی، کنزالعمال فی سنن‌الاقوال‌والافعال، ج۸، جزء۱۵، ص۱۶۳، چاپ محمود عمر دمیاطی، بیروت ۱۴۱۹/۱۹۹۸.
[۶] حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۷، ص۲۸۲.
[۷] محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، نظام الحکومةالنبویة، ج۱، ص۲۸۴ـ۲۸۵، المسمی التراتیب الاداریة، بیروت: دارالکتاب العربی،.

کار پیامبر به توصیه و ارشاد منحصر نمی‌شد، بلکه متخلفان را به مجازات می‌رسانید و تاجران را ملزم به رعایت قوانین می‌کرد.
[۸] حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۷، ص۳۸۶.
گزارش‌هایی در دست است که پیامبر برای نظارت بر بازار مکه و مدینه مسئول گماشت.
[۹] خلیفةبن خیاط، تاریخ خلیفةبن خیاط، ج۱، ص۶۱، روایة بقی‌بن خالد (مخلد)، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
[۱۰] ابن‌عبدالبَرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۱، ص۶۲۱، چاپ علی‌محمد بجاوی، قاهره (۱۳۸۰/ ۱۹۶۰).


۱.۱ - دوره خلفای نخست


در دوره خلفای نخست، بیشتر گزارش‌های نظارت بر بازار، مربوط به خلافت عمر بن خطّاب و امام علی علیه‌السلام است.

۱.۲ - دوره اموی


در دوره اموی، والیان یا کارگزاران آنان سخت مراقب بازارها بودند، در این دوره، از اقدامات نظارتی زیادبن ابیه، والی معاویه بر بصره، گزارش‌های بیشتری وجود دارد.
وی برای بازارها عاملانی گماشت و هر روز، به‌جز جمعه‌ها، از آنان درباره قیمت‌ها و اوضاع بازار گزارش می‌گرفت.
[۱۱] احمدبن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۴، قسم ۱، ص۱۸۶، چاپ ماکس شلوسینگر، اورشلیم ۱۹۳۸.
بازار زیر نظارت دقیق وی بود و اگر کالایی گران می‌شد به تاجران وام می‌داد تا با خرید و عرضه آن کالا، قیمت آن را متعادل کنند.
[۱۲] احمدبن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۴، قسم۱، ص۲۰۶، چاپ ماکس شلوسینگر، اورشلیم ۱۹۳۸.

او به‌ بهداشت عمومی بصره توجه داشت و مردم را وادار می‌کرد جلو خانه‌های خود را تمیز کنند، همچنین بردگانی خرید و آنان را مأمور نظارت بر نظافت خیابان‌های بصره کرد.
[۱۳] احمدبن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۴، قسم۱، ص۲۰۶، چاپ ماکس شلوسینگر، اورشلیم ۱۹۳۸.

در میان خلفای اموی، عمربن عبدالعزیز به مبارزه با منکرات اهتمام فراوان داشت.
وی به والی خود در مصر فرمان داد تا از فروش شراب جلوگیری کند، زنان را از رفتن به حمام‌های عمومی بازدارد و مردان را به بستن لنگ در حمام وادارد.
[۱۴] محمدبن یوسف کندی، کتاب الولاة و کتاب القضاة، ج۱، ص۶۸ـ ۶۹، چاپ رفن گست، بیروت ۱۹۰۸.


 
۱. ↑ یعقوبی، تاریخ، ج۱، ص۲۷۰ـ ۲۷۱.
۲. ↑ مالک‌بن انس، المُوَطَّأ، ج۲، ص۶۰۹ـ۶۸۶، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۳. ↑ ج ۱۷ و ۱۸، حرّعاملی، وسائل الشیعه.
۴. ↑ علی‌بن حسام‌الدین متقی، کنزالعمال فی سنن‌الاقوال‌والافعال، ج۲، جزء۴، ص۶۰، چاپ محمود عمر دمیاطی، بیروت ۱۴۱۹/۱۹۹۸.
۵. ↑ علی‌بن حسام‌الدین متقی، کنزالعمال فی سنن‌الاقوال‌والافعال، ج۸، جزء۱۵، ص۱۶۳، چاپ محمود عمر دمیاطی، بیروت ۱۴۱۹/۱۹۹۸.
۶. ↑ حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۷، ص۲۸۲.
۷. ↑ محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، نظام الحکومةالنبویة، ج۱، ص۲۸۴ـ۲۸۵، المسمی التراتیب الاداریة، بیروت: دارالکتاب العربی،.
۸. ↑ حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۷، ص۳۸۶.
۹. ↑ خلیفةبن خیاط، تاریخ خلیفةبن خیاط، ج۱، ص۶۱، روایة بقی‌بن خالد (مخلد)، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
۱۰. ↑ ابن‌عبدالبَرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۱، ص۶۲۱، چاپ علی‌محمد بجاوی، قاهره (۱۳۸۰/ ۱۹۶۰).
۱۱. ↑ احمدبن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۴، قسم ۱، ص۱۸۶، چاپ ماکس شلوسینگر، اورشلیم ۱۹۳۸.
۱۲. ↑ احمدبن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۴، قسم۱، ص۲۰۶، چاپ ماکس شلوسینگر، اورشلیم ۱۹۳۸.
۱۳. ↑ احمدبن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۴، قسم۱، ص۲۰۶، چاپ ماکس شلوسینگر، اورشلیم ۱۹۳۸.
۱۴. ↑ محمدبن یوسف کندی، کتاب الولاة و کتاب القضاة، ج۱، ص۶۸ـ ۶۹، چاپ رفن گست، بیروت ۱۹۰۸.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حسبه»، شماره۶۱۱۶.    



جعبه ابزار