• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حکومت از دیدگاه فلاسفه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


آرا و سیره فیلسوفان و حکمای یونان باستان به ویژه سقراط، افلاطون و ارسطو درباره حکومت همواره مورد توجه فیلسوفان مسلمان بوده است.



سقراط حکومت عامه را که در آن زمان در آتن رایج بود، نوعی هرج و مرج و در نتیجه، نامطلوب می‌شمرد.
[۱] افلاطون، حکمت سقراط و افلاطون، ج۱، ص۱۸۳، ترجمه و نگارش محمدعلی فروغی (۱۳۱۶ش).



افلاطون عالی‌‌ترین آرمان حکومت را در مدینه فاضله، که سعادت دنیا و آخرت ( خیر مطلق ) را فراهم می‌آورد، می‌دانست، به نظر او حکومت عامه مردم به دور از حکمت و حکومت استبدادی موجب پایمال شدن منافع و مصالح عمومی است و فیلسوفان بهترین فرمانروایان‌اند.

۲.۱ - شرایط حاکم از دیدگاه افلاطون


وی برای حاکم سه شرط قائل بود: حکمت، شجاعت اخلاقی و اعتدال .
[۲] افلاطون، دوره آثار افلاطون، ج۲، ص۱۰۱۶، ترجمه محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، تهران ۱۳۸۰ش.
[۳] افلاطون، دوره آثار افلاطون، ج۲، ص۱۰۳۹ـ۱۰۴۲، ترجمه محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، تهران ۱۳۸۰ش.
[۴] افلاطون، دوره آثار افلاطون، ج۲، ص۱۱۰۳ـ۱۱۱۰، ترجمه محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، تهران ۱۳۸۰ش.



ارسطو
[۵] ارسطو، سیاست، ج۱، ص۱۷۴، ترجمه حمید عنایت، تهران ۱۳۵۸ش.
رمز کارآییِ حکومت را دو چیز می‌دانست: پیروی مردم از قوانین و خوب بودن قوانین.
وی در کتاب سیاست،
[۶] ارسطو، سیاست، ج۱، ص۱۱۹ـ۱۲۰، ترجمه حمید عنایت، تهران ۱۳۵۸ش.
اهداف حکومت و اَشکال مطلوب و نامطلوب آن را توضیح داده و به‌ تفصیل، ویژگی‌های حکومت پولیتی ( حکومت طبقه متوسط ) و وجوه تمایز و تفاوت آن با دیگر انواع حکومت را بررسی کرده و این نوع حکومت را ستوده است.
[۷] ارسطو، سیاست، ج۱، ص۱۷۳ـ۱۸۳، ترجمه حمید عنایت، تهران ۱۳۵۸ش.
[۸] ارسطو، سیاست، ج۱، ص۶۳ـ۶۴، ترجمه حمید عنایت، تهران ۱۳۵۸ش.
وی، همچنین بخشی را به بررسی علل و عوامل تباهی حکومت و راه‌های تضمین بقای آن اختصاص داده است.
[۹] ارسطو، سیاست، ج۱، ص۲۲۷ـ۲۳۵، ترجمه حمید عنایت، تهران ۱۳۵۸ش.



پس از آشنایی فلاسفه مسلمان با فلسفه یونان، موضوع حکومت در منابع فلسفی اسلامی در مبحث حکمت عملی (با عنوان سیاست مُدُن ) جایگاه خاصی یافت.
در این آثار از نیاز انسان به تعاون و اجتماع سخن به میان آمده و پس از بیان ضرورت حکومت، شرایط و اوصاف « مدینه فاضله » و حاکم آن و اقسام «مُدُن غیرفاضله» ذکر شده است.
[۱۰] محمدبن محمد فارابی، آراء اهل المدینة الفاضلة و مضاداتها، ج۱، ص۱۱۶ـ۱۳۲، چاپ علی برملحم، بیروت ۱۹۹۵.
[۱۱] محمدبن محمد فارابی، کتاب السیاسة المدنیة، ج۱، ص۷۳ـ۱۲۰، چاپ علی بوملحم، بیروت ۱۹۹۶ب.
[۱۲] محمدبن محمد نصیرالدین طوسی، اخلاق ناصری، ج۱، ص۲۷۹ـ۲۹۹، چاپ مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران ۱۳۵۶ش.


۴.۱ - دیدگاه فارابی


به نظر فارابی
[۱۳] محمدبن محمد فارابی، احصاءالعلوم، ج۱، ص۸۰، چاپ علی بوملحم، بیروت ۱۹۹۶الف.
نیاز امت‌ها به حکومت از آن روست که در پرتو اقتدارِ آن، مجموعه سنّت‌های شایسته و مَلَکات اخلاقی در میان مردم رواج یابد و مستقر گردد.

۴.۲ - دیدگاه سهروردی


شهاب‌الدین یحیی سهروردی (متوفی ۵۸۷)
[۱۴] یحیی‌بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ‌اشراق، ج۱، ص۵۰۴، تهران ۱۳۸۰ش.
[۱۵] یحیی‌بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ‌اشراق، ج۲، ص۳۰۶، تهران ۱۳۸۰ش.
[۱۶] یحیی‌بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ‌اشراق، ج۳، ص۱۰۸، تهران ۱۳۸۰ش.
بدون اشاره به مدینه فاضله، حکومت را شایسته حکیمی متأله و دارای صفاتی همچون انبیا و فرّه ایزدی می‌دانست که با اشراق‌ نورِ حق تعالی، دیگران را به اطاعت وا می‌دارد.

۴.۳ - دیدگاه نجم‌الدین رازی


نجم‌الدین رازی، از مشایخ عارفان و صوفیان، رسیدن به پادشاهی (یا به تعبیر او، ظل‌اللهی ) را از عنایات الهی دانسته و جمع شدن صفات ملوک دین و ملوک دنیا را در سلطان بزرگ‌‌ترین سعادت معرفی کرده است.
او قدرت حکومت را برای تخلّق به صفات ربوبی و کمال اخلاق وسیله مناسبی می‌داند.
[۱۷] عبداللّه‌بن محمد نجم‌رازی، مرصادالعباد، ج۱، ص۴۱۱ـ۴۳۱، چاپ محمدامین ریاحی، تهران ۱۳۶۵ش.


۴.۴ - دیدگاه ملاصدرا


به نظر ملاصدرا هم
[۱۸] محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، ج۱، ص۴۲۰ـ۴۲۶، چاپ مصطفی محقق داماد، تهران ۱۳۸۲ش.
مردم برای بقا و آسایش نیازمند حکومت و قانون‌اند و غایت اصلی سیاست، اطاعت از شریعت است.

 
۱. ↑ افلاطون، حکمت سقراط و افلاطون، ج۱، ص۱۸۳، ترجمه و نگارش محمدعلی فروغی (۱۳۱۶ش).
۲. ↑ افلاطون، دوره آثار افلاطون، ج۲، ص۱۰۱۶، ترجمه محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، تهران ۱۳۸۰ش.
۳. ↑ افلاطون، دوره آثار افلاطون، ج۲، ص۱۰۳۹ـ۱۰۴۲، ترجمه محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، تهران ۱۳۸۰ش.
۴. ↑ افلاطون، دوره آثار افلاطون، ج۲، ص۱۱۰۳ـ۱۱۱۰، ترجمه محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، تهران ۱۳۸۰ش.
۵. ↑ ارسطو، سیاست، ج۱، ص۱۷۴، ترجمه حمید عنایت، تهران ۱۳۵۸ش.
۶. ↑ ارسطو، سیاست، ج۱، ص۱۱۹ـ۱۲۰، ترجمه حمید عنایت، تهران ۱۳۵۸ش.
۷. ↑ ارسطو، سیاست، ج۱، ص۱۷۳ـ۱۸۳، ترجمه حمید عنایت، تهران ۱۳۵۸ش.
۸. ↑ ارسطو، سیاست، ج۱، ص۶۳ـ۶۴، ترجمه حمید عنایت، تهران ۱۳۵۸ش.
۹. ↑ ارسطو، سیاست، ج۱، ص۲۲۷ـ۲۳۵، ترجمه حمید عنایت، تهران ۱۳۵۸ش.
۱۰. ↑ محمدبن محمد فارابی، آراء اهل المدینة الفاضلة و مضاداتها، ج۱، ص۱۱۶ـ۱۳۲، چاپ علی برملحم، بیروت ۱۹۹۵.
۱۱. ↑ محمدبن محمد فارابی، کتاب السیاسة المدنیة، ج۱، ص۷۳ـ۱۲۰، چاپ علی بوملحم، بیروت ۱۹۹۶ب.
۱۲. ↑ محمدبن محمد نصیرالدین طوسی، اخلاق ناصری، ج۱، ص۲۷۹ـ۲۹۹، چاپ مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران ۱۳۵۶ش.
۱۳. ↑ محمدبن محمد فارابی، احصاءالعلوم، ج۱، ص۸۰، چاپ علی بوملحم، بیروت ۱۹۹۶الف.
۱۴. ↑ یحیی‌بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ‌اشراق، ج۱، ص۵۰۴، تهران ۱۳۸۰ش.
۱۵. ↑ یحیی‌بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ‌اشراق، ج۲، ص۳۰۶، تهران ۱۳۸۰ش.
۱۶. ↑ یحیی‌بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ‌اشراق، ج۳، ص۱۰۸، تهران ۱۳۸۰ش.
۱۷. ↑ عبداللّه‌بن محمد نجم‌رازی، مرصادالعباد، ج۱، ص۴۱۱ـ۴۳۱، چاپ محمدامین ریاحی، تهران ۱۳۶۵ش.
۱۸. ↑ محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، ج۱، ص۴۲۰ـ۴۲۶، چاپ مصطفی محقق داماد، تهران ۱۳۸۲ش.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حکومت در اسلام»، شماره۶۳۹۴.    



جعبه ابزار