دعا برای والدین (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در
قرآن کریم به
استحباب دعای
فرزند، برای والدین خود اشاره شده است.
در
آیه ۴۱
سوره ابراهیم به استحباب دعای فرزند، برای والدین اشاره شده است:
«ربنا اغفر لی و لولدی... یوم یقوم الحساب؛
پروردگارا روزی که
حساب برپا می‌شود بر من و
پدر و
مادرم و بر
مؤمنان ببخشای.»
ابراهیم (علیه‌السّلام) با این جمله دعای خود را ختم نموده است. و همانطور که قبلا هم گفتیم این آخرین دعایی است که وی کرده، و قرآن کریم از او نقل نموده است. و این دعا شبیه به آخرین دعایی است که قرآن از
حضرت نوح (علیه‌السّلام) نقل نموده که گفته است: " رب اغفر لی و لوالدی و لمن دخل بیتی مؤمنا و للمؤمنین و المؤمنات" (پروردگارا مرا و والدین مرا و هر که با
ایمان به خانه من در آید و همه مؤمنین و مؤمنات را بیامرز.
)
این آیه دلالت دارد بر اینکه ابراهیم فرزند
آزر مشرک نبوده، زیرا در این آیه برای پدرش طلب
مغفرت کرده است، در حالی که خودش سنین آخر عمر را می‌گذرانده، و در اوائل عمر بعد از وعده‌ای که به آزر داده از وی بیزاری جسته است. در اول به وی گفته: " سلام علیک ساستغفر لک ربی" (سلام بر تو به زودی برایت طلب مغفرت می‌کنم.
) و نیز گفته است: " و اغفر لابی انه کان من الضالین" (و از پدرم به لطف خود درگذر و هدایت فرما که وی سخت از گمراهان است.
) و سپس از او بیزاری جسته است، که قرآن کریم چنین حکایت می‌کند:
" و ما کان استغفار ابراهیم لابیه الا عن موعدة وعدها ایاه فلما تبین له انه عدو لله تبرا منه" (
استغفار ابراهیم برای پدرش بعد از وعده‌ای بود که به وی داده بود، و پس از آنکه معلومش شد که او
دشمن خداست از او بیزاری جست.
) که تفصیل داستان آن جناب در
سوره انعام در جلد هفتم این کتاب گذشت.
و از جمله لطائف که در دعای آن حضرت به چشم می‌خورد، اختلاف تعبیر در نداء است که یک جا"
رب " آمده و جای دیگر" ربنا". در اولی بخاطر آن موهبت‌هایی که خداوند فقط به او ارزانی داشته است- از قبیل سبقت در
اسلام و
امامت - او را به خود نسبت داده. و در دومی پروردگار را به خودش و دیگران نسبت داده، بخاطر آن نعمتهایی که خداوند هم به او و هم به غیر او ارزانی داشته است.
«و اخفض لهما جناح الذل من الرحمة و قل رب ارحمهما کما ربیانی صغیرا؛
و از سر مهربانی بال فروتنی بر آنان بگستر و بگو پروردگارا آن دو را رحمت کن چنانکه مرا در خردی پروردند.»
کلمه" خفض جناح" (پر و بال گستردن)
کنایه است از
مبالغه در
تواضع و
خضوع زبانی و عملی، و این معنا از همان صحنه‌ای گرفته شده که جوجه بال و پر خود را باز می‌کند تا مهر و
محبت مادر را تحریک نموده و او را به فراهم ساختن
غذا وادار سازد، و به همین جهت کلمه جناح را مقید به ذلت کرده و فرمود: " جناح الذل" و معنای آیه این است که:
"
انسان باید در معاشرت و گفتگوی با پدر و مادر طوری روبرو شود که پدر و مادر تواضع و خضوع او را احساس کنند، و بفهمند که او خود را در برابر ایشان خوار می‌دارد، و نسبت به ایشان مهر و رحمت دارد".
این در صورتی است که" ذل" به معنای خواری باشد، و اگر به معنای
مطاوعه باشد از گستردن بال مرغان جوجه دار ماخوذ شده که از در مهر و محبت بال خود را برای جوجه‌های خود باز می‌کنند تا آنها را زیر پر خود جمع آوری نمایند، و از سرما و شکار شدن حفظ کنند.
و در اینکه فرمود: " و بگو پروردگارا ایشان را رحم کن آن چنان که ایشان مرا در کوچکیم
تربیت کردند" دوران کوچکی و ناتوانی فرزند را به یادش می‌آورد، و به او خاطرنشان می‌سازد، در این دوره که پدر و مادر ناتوان شده تو بیاد دوره ناتوانی خود باش و از خدا بخواه که خدای
سبحان ایشان را رحم کند، آن چنان که ایشان تو را رحم نموده و در کوچکیت
تربیت کردند.
در
مجمع البیان می‌گوید: این آیه دلالت دارد بر اینکه دعای فرزند برای پدر و مادرش که از
دنیا رفته‌اند مسموع است، زیرا اگر مسموع نبود و برای آنها اثری نداشت معنا نداشت که در این آیه
امر به
دعا کند.
لیکن
آیه بیش از این دلالت ندارد که دعای فرزند در مظنه اجابت است و چنین دعائی بی خاصیت نیست، زیرا هم گفتیم که ممکن است به اجابت رسد و هم اینکه ادبی است دینی که فرزند از آن استفاده می‌برد، و لو در موردی مستجاب نشود، و پدر و مادر از آن بهره مند نگردند، علاوه بر این،
طبرسی مرحوم طبرسی دعا را مختص به حال بعد از
مرگ پدر و مادر دانسته، و حال آنکه آیه شریفه مطلق است.
«رب اغفر لی و لولدی... ؛
پروردگارا بر من و پدر و مادرم و هر مؤمنی که در سرایم درآید و بر مردان و زنان با
ایمان ببخشای و جز بر هلاکت ستمگران میفزای.»
این
طلب آمرزش برای این است که
حضرت نوح می‌خواهد بگوید گرچه من صدها سال
تبلیغ مستمر داشتم، و هر گونه
زجر و
شکنجه را در این راه تحمل کردم، اما چون ممکن است ترک اولایی در این مدت از من سر زده باشد من از آن هم تقاضای
عفو می‌کنم، و هرگز خود را در پیشگاه مقدست
تبرئه نمی‌نمایم.
و چنین است حال" اولیاء الله" که بعد از آن همه
زحمت و تلاش در
راه خدا باز هم خویش را مقصر می‌دانند و هرگز گرفتار
غرور و خود بزرگ بینی نمی‌شوند
نه همچون افراد کم ظرفیت که با انجام یک کار کوچک چنان مغرور می‌شوند که گویی از خداوند طلبکارند! نوح در حقیقت برای چند نفر طلب
آمرزش می‌کند:
اول: برای خودش، مبادا قصور و
ترک اولایی از او سر زده باشد.
دوم: برای
پدر و مادرش، به عنوان قدردانی و حق شناسی از زحمات آنان.
سوم: برای تمام کسانی که به او ایمان آوردند هر چند کم بودند، و سپس همراه او سوار بر کشتی شدند که آن کشتی نیز خانه نوح بود.
چهارم: برای مردان و زنان باایمان در تمام
جهان و در تمام طول تاریخ، و از اینجا رابطه خود را با مؤمنان سراسر عالم بر قرار می‌سازد.
ولی در پایان باز تاکید بر نابودی ظالمان می‌کند، اشاره به اینکه آنها به خاطر ظلمشان مستحق چنین عذابی بودند.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «دعا برای والدین ».
