دعائم الإسلام (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دعائم الاسلام اثر ابو حنیفه، نعمان بن محمد بن منصور بن احمد بن حیون تمیمی مغربی می‌باشد.
ابن حیون (۲۵۹- ۳۶۳ هجری)، از دانشمندان
قرن چهارم و از فقهای بزرگ
اسماعیلیه می‌باشد. این کتاب از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین منابع فقهی و عقیدتی فرقه اسماعیلیه به شمار می‌آید و حکام فاطمی آن را معتبرترین کتاب قانونی خود معرفی نموده و بر تمام سرزمین‌های تحت نفوذ خود عمل به آن را لازم شمرده بودند.
مؤلف این کتاب خود از بنیان گذاران فرقه اسماعیلیه به شمار می‌آید و از نزدیکان خلفای
فاطمیه در
مصر است. از این جهت مؤلف در صدد نگارش کتابی برآمد که مبانی عقیدتی و فقهی اسماعیلیه را بیان نماید تا مورد استفاده و اطلاع عموم قرار گیرد. به همین جهت این کتاب از معتبرترین منابع قوانین اسماعیلیه به شمار می‌آید.
بخش اول کتاب با مباحث عقیدتی آغاز می‌گردد و به بیان
ایمان و تعریف آن و فرق میان
اسلام و ایمان و لزوم اعتقاد به
امامت و پیروی از آن در اعتقادات و اجرای دستورات می‌پردازد و نظریه اسماعیلیه درباره
ولایت و این که ولایت فقط دوست داشتن اهل بیت نیست بلکه اطاعت کامل در برابر دستورات آنان نیز لازم است را مطرح می‌نماید.
در بخش‌های دیگر کتاب، فقه اسماعیلیه مطرح شده و مانند دیگر کتاب‌های فقهی
شیعه به بررسی
احکام شرعی می‌پردازد.
دعائم الاسلام از دو بخش تشکیل شده است:
بخش اول: در
عبادات است و شامل ۷ کتاب می‌شود مانند: ولایت،
طهارت ،
نماز ،
زکات ،
روزه ،
حج و
جهاد .
بخش دوم: در معاملات، که شامل ۲۵ کتاب می‌شود مانند: معاملات،
نذر و... ، خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها، طب،
شکار ،
احکام سربریدن ،
احکام ازدواج و
طلاق و
عتق ،
هدیه ،
وصیت و
ارث ،
دیات و
حدود ،
سرقت ،
ارتداد ،
غصب ،
عاریه ،
احکام قضاوت و...
- برخی از علما و فقهای شیعه مانند:
علامه مجلسی ،
شیخ حر عاملی ،
محدث نوری ،
آقا بزرگ تهرانی ،
شیخ عباس قمی و
سید بحر العلوم این کتاب را معتبر دانسته و مؤلف آن را نیز شیعه دوازده امامی می‌دانند که در دوران خود تقیه می‌کرده و عقاید حقه را مخفیانه در بخش‌های مختلف کتاب خود آورده.
روایات این کتاب را نیز موافق با روایات دیگر روات شیعه می‌دانند.
- بعضی دیگر مانند:
ابن شهر آشوب و صاحب جامع الروات، مؤلف آن را شیعه نمی‌دانند ولی کتاب وی را کتاب خوبی می‌دانند.
- گروه سوم نه کتاب را معتبر می‌دانند و نه مؤلف آن را مانند:
صاحب جواهر .
علامه مجلسی درباره این کتاب می‌فرماید: «بیشتر روایات این کتاب موافق با روایاتی است که در کتاب‌های روایتی مشهور شیعه وجود دارد ولی مؤلف این کتاب از ائمه بعد از
امام جعفر صادق علیه‌السّلام روایتی نقل نمی‌کند و دلیل آن هم
ترس از خلفای اسماعیلی بوده ولی در پوشش
تقیه حرف حق را فرموده است و این را با دقت و تعمق در کتاب می‌توان فهمید.»
شیخ عباس قمی درباره این کتاب می‌فرماید: «کتاب دعائم الاسلام معروف است و در آن کتاب ردهایی بر ابو حنیفه نعمان بن ثابت و مالک و
شافعی و غیر ایشان از علمای عامه نوشته. کتاب دعائم کتاب نیکویی است مگر این که مؤلف آن از ترس خلفای اسماعیلیه در تقیه حرکت می‌کرد.»
۱. نسخه‌ای به خط حسن بن ادریس بن علی که تاریخ نگارش آن ۹۸۹ هجری می‌باشد.
۲. نسخه‌ای به خط عبدالله میان بهایی فرزند ملا شیخ حسن که تاریخ نگارش آن ۱۱۰۷ هجری می‌باشد.
۳. نسخه‌ای به خط ولی محمد بن ملا لقمان که تاریخ نگارش آن ۱۱۴۴ می‌باشد.
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
