• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

دول شیعه ایرانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ایرانیان در زمان خلیفه دوم، اسلام را رسماً پذیرفتند و پس از مدتی گرایش خاصی از آن را (‌اسلام شیعی) پسندیدند. در این میان دولت‌هایی هم در ایران به حکومت رسیدند که به حکومت‌های شیعی مشهور شدند.

فهرست مندرجات

۱ - پذیرش تشیع توسط ایرانیان
۲ - دولت‌های شیعی در ایران
۳ - دولت شیعی طبرستان
       ۳.۱ - موسس دولت طبرستان
       ۳.۲ - اقدامات محمدبن زید درباره عتبات
       ۳.۳ - تشکیل حکومت توسط حسن‌بن زید
       ۳.۴ - مدت حکومت دولت طبرستان
۴ - دولت آل بویه
       ۴.۱ - دولت آل‌ بویه در کلام امام علی
       ۴.۲ - حکومت آل بویه بر شیعه و سنی
       ۴.۳ - تشیع آل بویه
       ۴.۴ - رفتار آل‌بویه با دستگاه خلافت سنی
       ۴.۵ - قرائن شیعه امامی بودن آل‌بویه
              ۴.۵.۱ - دریافت فتاوای علمای امامی
              ۴.۵.۲ - وجود برخی علمای امامی در حکومت
              ۴.۵.۳ - رابطه حاکم آل‌بویه با شیخ صدوق
              ۴.۵.۴ - برگزاری مراسم عید غدیر و عاشورا
       ۴.۶ - دوران رشد تشیع
       ۴.۷ - عوامل رشد تشیع در قرن چهارم
       ۴.۸ - نقش آل‌بویه در مذهب تشیع ایران
              ۴.۸.۱ - ترویج شعارهای شیعی
              ۴.۸.۲ - رواج عقاید شیعه
۵ - دولت ایل‌خانیان مغول
       ۵.۱ - آشنایی مغولان با اسلام و شیعه
       ۵.۲ - غازان خان و تشیع
       ۵.۳ - سلطان محمد خدابنده و تشیع
              ۵.۳.۱ - اختیار تشیع توسط خدابنده
              ۵.۳.۲ - دعوت از علمای شیعه به ایران
              ۵.۳.۳ - گسترش تشیع
       ۵.۴ - نقش خدابنده در تشیع ایران
۶ - امرای سربدار
       ۶.۱ - مرکز حکومت امرای سربدار
       ۶.۲ - رابطه آنان با محبین آل‌علی
       ۶.۳ - نوع تشیع امرای سربدار
۷ - دولت قراقویونلوها
       ۷.۱ - نقش قراقویونلوها در تشیع ایران
       ۷.۲ - تمایلات شیعی در قراقویونلوها
۸ - دولت صفوی
       ۸.۱ - شیخ صفی‌الدین و تشیع
       ۸.۲ - تشکیل حکومت صفوی
       ۸.۳ - مذهب رسمی شدن شیعه
       ۸.۴ - منازعات مذهبی در دولت صفوی
       ۸.۵ - روند قبول تشیع از طرف مردم
       ۸.۶ - اقدامات شاه اسماعیل در تقویت تشیع
       ۸.۷ - علت اصلی تمایل مردم به تشیع
       ۸.۸ - اقدامات صفویان برای تثبیت تشیع
۹ - شیعه بعد از دولت صفوی
۱۰ - پانویس
۱۱ - منبع



پذیرش تشیع به وسیله ایرانیان، پیامد عواملی از قبیل سازگاری باورها و اعتقادات ایرانیان با مذهب تشیع، فعالیت علویان و شیعیان در محدوده جفرافیایی ایرانیان و... بود از آن‌جا که ایرانیان استعداد پذیرش آموزه‌های شیعی را داشتند، مذهب تشیع به تدریج گسترش یافت.



گسترش شیعه در ایران در مواردی بصورت دولت رسمی نمود پیدا کرد که به دولت‌های شیعی تشکیل شده در ایران به طور خلاصه می‌پردازیم.



فشار خلفای عباسی به سادات علوی موجب مهاجرت آنان به سوی ایران شد. در ایران نیز مناطق شمالی بهترین جا برای استقرار آنان بود. مردم نیز به سادات علوی گرایش داشته و همین گرایش زمینه‌ساز حضور علویان در منطقه و قیام آنان علیه حاکمان عباسی شد. منطقه دیلم و مناطق شمالی ایران، از نظر جغرافیایی، سیاسی و امنیتی آمادگی ایجاد یک نهضت شیعی، نه الزاماً شیعه دوازده امامی را داشت. البته آشنایی بیشتر مردم کرانه‌های دریای مازندران با تشیع در قرن سوم ه‍. ق بود که به قیام و استقلال این سرزمین انجامید. در قرن سوم، به ویژه زمان متوکل، علویان مورد تعقیب بودند فرزندان اهل‌بیت به مناطق دور دست و امن،‌ مانند کرانه‌های دریای مازندران پناه می‌بردند.
[۱] بهاءالدین محمدبن حسن، تاریخ طبرستان، ج۲، ص۲۲۴.


۳.۱ - موسس دولت طبرستان


محمدبن زید پس از آن که توانست با قیام‌های متعدد، حکومت خود را در طبرستان مستقر سازد از علویان حمایت کرد.
[۲] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۴۷۴.


۳.۲ - اقدامات محمدبن زید درباره عتبات


محمدبن زید نخستین کسی بود که بنایی بر قبر علی ـ علیه السلام ـ و امام حسین ـ علیه السلام ـ بنا کرد و در این راه بیست هزار دینار خرج کرد. وی هر سال سی هزار درهم به مشاهد علی ـ علیه السلام ـ و حسنین ـ علیهم السلام ـ و سایر اقربای خویش می‌فرستاد.
[۳] رسول جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ج۱، ص۲۹۶.


۳.۳ - تشکیل حکومت توسط حسن‌بن زید


در کتاب تاریخ طبرستان آمده است: « محمدبن زید اقدام به تشکیل حکومت نکرد بلکه وی زمانی که گروهی از بزرگان دیلم نزد وی رفتند از پذیرش حکومت خودداری ورزید و حسن بن زید معروف به «حالب الحجاره» را که در ری ساکن بود معرفی کرد و نمایندگان مردم نزد وی در ری رفتند و حسن‌بن زید دعوت آنان را پذیرفت و در ۲۵ ماه رمضان سال ۲۵۰ ه‍. ق به دعوت مردم رویان و کلای، عازم طبرستان شد. سادات آن دیار و بزرگان شهر، مقدمش را گرامی داشتند و به استقبال وی شتافتند و بر اساس کتاب خدا و سنت رسول الله و امر به معروف و نهی از منکر با وی بیعت کردند.»
[۴] تاریخ طبرستان، ص۴۴۲.


۳.۴ - مدت حکومت دولت طبرستان


حکومت علویان که از سال ۲۵۰ ه‍. ق در مناطق مختلف شمال ایران آغاز شده بود تا سال ۳۱۶ ادامه یافت.



در آستانه قرن چهارم دولت عباسی به دلایل چندی رو به ضعف گذاشت و در همین زمان پسران بویه ماهی‌گیر در مناطق مختلف ایران حاکمیت پیدا کردند آنان پس از استقرار در شهرهای ری، اصفهان و شیراز به سوی بغداد، مرکز حکومت عباسی حرکت کردند و خلافت و شخص خلیفه را در اختیار گرفتند.

۴.۱ - دولت آل‌ بویه در کلام امام علی


علامه مجلسی در بحارالانوار حدیثی از امام علی ـ علیه السلام ـ نقل می‌کند که بر اساس آن، حضرت خبرِ به حکومت رسیدن آل دیالمه را داده است. حضرت می‌فرماید: «یخرج من دیلمان بنو الصیاد... ثم استوی امرُهُم حتی یملکوا الزوراء و یخلموا الخلفاء»
از دیلم پسران ماهی‌گیر، ‌خروج و ظهور می‌کنند سپس حکومت ‌آن‌ها برقرار می‌گردد و تا سرزمین زوراء (بغداد) در تسخیر آن‌ها در می‌آید و خلفای عباسی بر کنار می‌شوند.
شخصی پرسید: آن‌ها چه‌قدر حکومت می‌کنند؟ امام فرمود: صد و اندی سال.

۴.۲ - حکومت آل بویه بر شیعه و سنی


آل‌بویه با تصرف بغداد بر تمام مسلمانان شیعه و سنی حکومت می‌کردند، بنابراین جهت تحکیم قدرت سیاسی و دینی خود تأیید خلیفه را لازم می‌دانستند.

۴.۳ - تشیع آل بویه


در گرایش آل‌بویه به مذهب تشیع شکی نیست، آن‌چه محل تردید است نوع تشیع آنان است که آیا تشیع آنان اعتقادی (اثنی عشری) بود یا به فرقه‌های دیگر شیعی تعلق داشتند یا دارای تشیع سیاسی و مبارز بودند. و آموزه‌های مذهبی خویش را چه‌ مقدار در سیاست و حکومت‌داری دخالت می‌دادند.

۴.۴ - رفتار آل‌بویه با دستگاه خلافت سنی


باید به اجمال گفت آنان با دستگاه خلافت سنی مدارا می‌کردند و از همین رویکرد نیز سودی به حال آل‌بویه می‌رسید، زیرا کلیه مسلمانان سلطنت آل‌بویه را بر مسلمین می‌پذیرفتند.

۴.۵ - قرائن شیعه امامی بودن آل‌بویه


ولی از لحاظ مذهب و گرایش‌های اعتقادی نشانه‌ها و قرائن بسیار گویای آن است که آنان به مذهب شیعه اثنی‌ عشری تعلق داشتند. قرائنی مثل:

۴.۵.۱ - دریافت فتاوای علمای امامی


معزالدوله، از رهبران آل‌بویه، مسائل فقهی و حکومتی خود را از ابن جنید اسکافی، ‌از علمای طراز اول شیعه امامیه، دریافت و کشور را براساس دیدگاه‌های فقهی و حکومتی او اداره می‌کرد.
[۶] قاضی نورالله شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۴۳۹.


۴.۵.۲ - وجود برخی علمای امامی در حکومت


صاحب بن عباد، از علمای شیعه امامی، وزیر مؤیدالدوله دیلمی بود و با اختیارات وسیع به امور مسلمانان به خصوص شیعیان رسیدگی می‌کرد.
[۷] شیخ ‌عباس قمی، سفینه البحار، ج۲، ص۱۳.


۴.۵.۳ - رابطه حاکم آل‌بویه با شیخ صدوق


رکن‌الدوله دیلمی، از حاکمان آل بویه با شیخ صدوق مناسبات گرمی داشت.
[۸] شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۲۶۳.


۴.۵.۴ - برگزاری مراسم عید غدیر و عاشورا


برگزاری مراسم عید غدیر و عاشورای حسینی که مختص شیعیان اثنی عشری است، در زمان حکومت آل بویه گویای شیعه بودن آنان است.
در برخی منابع آمده است که معزالدوله در سال ۳۵۲ ه‍. ق در بغداد مقر خلافت عباسی مراسم عاشورا برگزار کرد و مورد استقبال شیعیان قرار گرفت.
[۹] ابن‌عماد، شذرات الذهب، ج۳، ص۴۹.

ابن کثیر در کتاب خود درباره علل ناتوانی اهل سنت و خلفا در جلوگیری از این مراسم می‌نویسد: «لکثره التشیع و ظهورهم و کون السلطان معهم»
زیرا تشیع گسترش یافته و آشکار شده بود و سلطان هم با آنان بود.

۴.۶ - دوران رشد تشیع


قرن چهارم ه‍‌. ق دوره گسترش تشیع در جهان اسلام است.

۴.۷ - عوامل رشد تشیع در قرن چهارم


این گسترش معلول عوامل گوناگون است که تشکیل چهار دولت شیعی با فرقه‌های مختلف فاطمیان در مصر، آل بویه در ایران و عراق، دولت حمدانی‌ها در شامات و دولت زیدی‌ها در یمن از جمله آن‌ها است.

۴.۸ - نقش آل‌بویه در مذهب تشیع ایران


حکومت آل‌بویه نقش به‌سزایی در گسترش مذهب تشیع در ایران داشتند.

۴.۸.۱ - ترویج شعارهای شیعی


به اعتراف برخی مورخان، در زمان حکومت آل‌بویه در ایران و عراق شعارهای شیعی آشکارا رواج یافت و می‌توان گفت که در ایران مرحله بسیار مهمی برای مذهب تشیع به وجود آمد که تا آن زمان سابقه نداشت. ابن اثیر می‌نویسد:
در سال ۳۵۱ ه‍. ق به دستور معزالدوله بر در مساجد تحت حاکمیت آل بویه نوشتند: «خداوند لعنت کند معاویه پسر ابی‌سفیان را و لعنت کند کسی را که فدک را از فاطمه غصب کرد و کسی را که مانع از دفن حسن در کنار قبر جدش شد و کسی که ابوذر غفاری را تبعید کرد و... »
[۱۱] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۱۱، ص ۳۲۷.


۴.۸.۲ - رواج عقاید شیعه


با تشکیل دولت آل‌بویه و تسلط آنان بر خلیفه و مقر خلافت، امنیت نسبی برای شیعیان در سرزمین‌های تحت حاکمیت آل‌بویه به وجود آمد و آنان با استفاده از این فرصت در صدد ترویج شیعه برآمدند؛ به گونه‌ای که طی حکومت ۱۲۶ ساله عقاید شیعی به شیوه‌های مختلف رواج پیدا کرد و علمای بزرگ شیعه مانند ثقه الاسلام کلینی، شیخ صدوق، شیخ مفید، با استفاده از تمام امکانات به وجود آمده با قلم و بیان به نشر مذهب تشیع پرداختند.



پس از سقوط آل‌بویه، حاکمان سنی مذهب بر ایران حکومت می‌کردند و در این دوره تشیع به وسیله عالمان شیعی رواج داده می‌شد. به خاطر وجود دانشمندان شیعی و نقش آنان در اداره جامعه اسلامی،‌ آخرین خلیفه عباسی نیز وزیری شیعی به ‌نام ابن‌العلقمی برگزید که با خواجه نصیرالدین طوسی همکاری و مشاوره داشت. با حمله مغولان به رهبری هلاکوخان به بغداد در سال ۶۵۶، خلافت عباسی و به دنبال آن حکومت‌های محلی تابع خلافت بغداد سقوط کردند و ایل‌خانان مغول به تثبیت و گسترش حاکمیت خود در سرزمین‌های اسلامی پرداختند.

۵.۱ - آشنایی مغولان با اسلام و شیعه


با گذشت زمان، حاکمان ایلخانی با فرهنگ اسلام آشنا شدند و اسلام را پذیرفتند، ‌هرچند گفته می‌شود هلاکوخان بر مذهب شرک خود از دنیا رفت. آن‌ها که اسلام را پذیرفتند سعی کردند موضع میانه‌ای نسبت به دو گرایش شیعه و اهل‌سنت داشته باشند.

۵.۲ - غازان خان و تشیع


غازان خان که از سال ۶۹۴ تا ۷۰۹ حکومت مغولان را در اختیار داشت متمایل به مذهب تشیع بود و اجمالاً مورخان پذیرفتند که دوست‌دار اهل‌بیت بود. برخی از نویسندگان نیز معتقدند مذهب تشیع را به نوعی در آن زمان رسمیت داده است.
[۱۲] قاشانی، تاریخ الجایتو، ص۹۱.


۵.۳ - سلطان محمد خدابنده و تشیع


پس از مرگ غازان خان در سال ۷۰۹ ه‍. ق ولیعهد وی که برادرش نیز بود به ریاست حکومت دست یافت وی خود را «الجایتو» لقب داد که در زبان مغولی به معنای «سلطان بزرگ» و در فارسی به مفهوم و معنای «خدابنده» می‌باشد از این رو به حاکم ایل‌خانی سلطان محمد خدابنده می‌گفتند.
[۱۳] علامه سیدمحسن امین، اعیان الشیعه، ج۵، ص۹۹.


۵.۳.۱ - اختیار تشیع توسط خدابنده


قبل از استقرار مغولان، مناظره و مباحثه میان فرقه‌ها و مذاهب اسلامی آغاز شده بود. سلطان هم که شاهد این مناظرات مخصوصاً بین شیعه و سنی بود نمی‌توانست از این مباحث نتیجه‌ای بگیرد تا این‌که خوابی در عظمت علی ـ علیه السلام ـ می‌بیند و بعد از بیدار شدن می‌گوید: دانستم که حال چیست و یقین پیدا کردم که مذهب شیعه بر دیگر مذاهب غالب است و در آن هیچ شک و شبهه‌ای نیست، دانسته و با تحقیق این مذهب را اختیار کردم تا ناجی و رستگار باشم و دیگر مذاهب را رد کردم تا هالک و زیان‌کار نباشم.
[۱۴] علی شیرخانی، تشیع و گسترش آن در ایران، ص۱۰۷.


۵.۳.۲ - دعوت از علمای شیعه به ایران


علاقه سلطان محمد خدابنده به تشیع و همین‌طور به دست آوردن اطلاعات بیشتر از این آیین، موجب شد علمای شیعه را از عراق به ایران فراخواند و موجبات رشد این مذهب را فراهم آورد.

۵.۳.۳ - گسترش تشیع


پس از آن که سلطان مغول مذهب شیعه را پذیرفت، خبر گرویدن وی در سراسر ممالک اسلامی انتشار یافت و تلاش شد مردم نیز به این آیین درآیند و در صورت سرپیچی تأدیب شوند. در بعضی از شهرها سلطان با مقاومت مردم مواجه شد. به نظر می‌رسد، ‌مقاومت در برابر گسترش تشیع در تمام شهرها بوده است به گونه‌ای که سلطان محمد خدابنده در پایان رساله خود، شیعه شدن را امری اختیاری می‌داند و نسبت به کسانی که این مذهب را اختیار نکنند، اجبار روا نمی‌دارد. او می‌نویسد: هرکه نیک‌بخت باشد قبول کند و هر که نخواهد بر وی حکمی و زوری نیست....
[۱۵] نشریه دانشکده ادبیات تبریز، سال ۱۳۵۲، ش۱۰۶.


۵.۴ - نقش خدابنده در تشیع ایران


تشیع سلطان محمد خدابنده، نقطه عطفی در تاریخ تشیع ایران بود و موجب استحکام و رونق تشیع در این عصر و در نهایت زمینه‌ساز رسمیت یافتن آن در زمان صفویان شد.
به دستور خدابنده علاوه بر ضرب سکه به نام علی ـ علیه السلام ـ و اولادش و خواندن خطبه به نام رسول و خاندانش، نام ائمه در کتیبه‌های مساجد و بارگاه‌های عرفا و امامزادگان و... نوشته شد.



در قسمتی از خراسان و حوالی شهر سبزوار، سلسله‌ای در سال ۷۳۸ ه‍. ق با تصرف شهر سبزوار دولتی تشکیل دادند که از شرق تا نیشابور و از غرب تا دامغان و گرگان پیش رفت.

۶.۱ - مرکز حکومت امرای سربدار


امرای سربدار سیاست مذهبی خود را طرفداری از طریقت حق که همان مذهب شیعه است اعلام کردند و سبزوار را که از قدیم مردم آن به تشیع اشتهار داشتند، مرکز حکومت خود قرار دادند.

۶.۲ - رابطه آنان با محبین آل‌علی


آنان با دراویش و مردانی که به دوستی با آل علی مشهور بودند، رابطه برقرار کردند. شعرا را به مدیحه سرایی اهل‌بیت تشویق کردند و با برخی علمای شیعه در خارج از ایران، به خصوص در جبل عامل لبنان که مرکز مهم تشیع بود، باب مکاتبه و مراوده را گشودند و از آنان دعوت کردند جهت هدایت و اجرای شعائر مذهب تشیع به خراسان بیایند. بر اثر همین دعوت‌ها بود که فقیه اهل‌بیت «شهید اول» کتاب مشهور خود «اللمعه الدمشقیه» را با نام خواجه علی مؤید سربداری تألیف کرد و به خراسان فرستاد تا شیعیان بر طبق [[|فتواهای]] او عمل کنند.
[۱۶] یعقوب آژند، قیام شیعی سربدار.


۶.۳ - نوع تشیع امرای سربدار


هرچند درباره شیعه امامی بودن این سلسله بحث و گفتگوها زیاد است. ولی اجمالاً می‌توان گفت که گرایش شیعی در آنان قوی بود و به ‌عنوان مبلِّغ شیعه نیز شناخته شده‌اند.



هم‌زمان با اواخر دوره تیموریان، حکومت‌هایی در قسمت غربی و شمال غربی ایران توسط قراقویونلوها بنا شد. این حکومت کوتاه مدت در محدوده مکانی آذربایجان و عراق، می‌تواند در تاریخ تشیع ایران نقطه مثبتی تلقی شود.

۷.۱ - نقش قراقویونلوها در تشیع ایران


آنان با داشتن تمایلات، باورها و اعتقادات شیعی، زمینه باروری و ظهور مذهب تشیع را به منزله مذهب رسمی حکومت صفویه فراهم ساختند.
تبریز که در زمان «اولجایتو» مرکز حکومت ایل‌خانی محسوب می‌شد، با تصمیم وی به رسمی کردن مذهب تشیع، آمادگی یافت تا در زمان‌های بعد نیز مهد تشیع ایران باشد. حضور قراقویونلوها در آذربایجان و تبریز، ‌محیط مناسبی برای پذیرش شیعه فراهم ساخت.
[۱۷] دیار بکر، ص۸۹.


۷.۲ - تمایلات شیعی در قراقویونلوها


«قرایوسف» (۸۱۰ ـ ۸۲۳ ه‍. ق) بنیان‌گذار حکومت قراقویونلوها به داشتن تمایلات شیعی معروف بود و نفوذ تشیع در زمان او که حکومتش هم‌زمان با شاهرخ تیموری بود، ‌در عدم اطاعت مردم تبریز و ساوه و پیروی از قراقویونلوها در قالب سیاسی تجلی یافت. در زمان «جهان‌شاه قراقویونلو» شهرت‌شان در داشتن تمایلات شیعی چنان بود که وقتی تیمور به جانب ساوه و قم تاخت مردم این شهرها به این‌ها التجا نمودند و ترکمانان این دو شهر را به سلطه گرفتند.
[۱۸] پروین ترکمنی آذر، تاریخ سیاسی شیعیان در ایران، ص۲۳۱.




تشکیل دولت صفوی در اوایل قرن دهم ه‍. ق از رویدادهای مهم تاریخ تشیع ایران است. پیدایش این دولت که باید آن را سر‌آغاز عصر تازه‌ای در حیات سیاسی و مذهبی ایران دانست، موجب استقلال ایران بر اساس مذهب رسمی تشیع و سازمان اداری نسبتاً متمرکز شد.
قبل از ظهور صفویان گروه‌ها و اقوام مختلفی در ایران حکومت می‌کردند و هیچ‌گونه تمرکز اداری به‌عنوان دولت ملی وجود نداشت. ایجاد دولت صفوی نقطه اوج نهضت‌هایی بود که طرفداری از تشیع علیه حکومت‌های بنی‌امیه و بنی‌عباس و قدرت‌های هم‌سوی آنان صورت گرفت.

۸.۱ - شیخ صفی‌الدین و تشیع


شیخ صفی‌الدین اسحاق اردبیلی، نیای بزرگ صفویان و پیشوای فرقه صفویه، در عصر ایل‌خانی زندگی می‌کرد و معاصر غازان خان و سلطان ابوسعید بهادرخان بود. از سال ۷۰۰ ه‍. ق شیخ صفی الدین به ارشاد مردم اردبیل و اطراف پرداخت تا حدی که نفوذ وی در شهرهای گیلان، آذربایجان و آناتولی ترکیه گسترش یافت. از اوائل قرن هشتم تا ۸۳۰ ه‍. ق رهبران طریقت صفوی کوشش خود را تنها صرف تبلیغ و ارشاد مریدان خود در مناطق دور و نزدیک می‌کردند تا این‌که اعتبار و قدرت فرقه صفویه میان عشایر محروم و تهی‌دست آناتولی و شامات بالا گرفت. از سال ۸۳۵ که شیخ جنید رهبری خانقاه طریقت صفوی را برعهده گرفت خانقاه‌شان انحصاراً به تبلیغ مذهب تشیع پرداخت.

۸.۲ - تشکیل حکومت صفوی


بروز اختلاف بین حکام سلسله‌های آق‌قویونلو و قراقویونلو و موقعیت خانقاه در این کشمکش موجب شد طریقت صفوی علاوه بر ارشاد و تبلیغ به جریان‌های سیاسی و نظامی وقت کشانده شود. مبارزه شیوخ طریقت صفوی با حاکمان وقت ادامه داشت تا این‌که شاه اسماعیل در سال ۹۰۵ ه‍. ق در حالی که تنها دوازده سال داشت، ‌نهضت خود را آغاز کرد و در سال بعد شهر تبریز را فتح و دولت صفوی را تأسیس کرد.
[۱۹] هنیس والتر، تشکیل دولت ملی در ایران، ترجمه کیکاوس جهان‌داری.


۸.۳ - مذهب رسمی شدن شیعه


شاه اسماعیل بعد از نخستین حمله پیروز خود، دستور داد خطیب شهر خطبه ائمه اثنی‌عشر را بخواند و مذهب دوازده امامی به‌عنوان مذهب رسمی کشور اعلام شد.

۸.۴ - منازعات مذهبی در دولت صفوی


پیدایش دولت صفوی و ایستادگی آن در برابر دولت سنی عثمانی سبب برافروخته شدن آتش منازعات مذهبی شد. صفویان پس از استقرار در مبارزه با اهل‌سنت به نوعی دست به انتقام‌جویی زدند زیرا قبل از آن اعدام شیعیان در قلمرو حاکمیت اهل‌سنت و عثمانی امری رایج بود.

۸.۵ - روند قبول تشیع از طرف مردم


سیاست صفویان به رهبری شاه اسماعیل در رسمیت دادن به تشیع اثنی‌عشری، با مقاومت چندانی روبرو نشد. حال این مسأله به خاطر برخورد تند شاه با مخالفان بود، یا زمینه‌های فراوانی برای تشیع وجود داشت، چندان تأثیری در نتیجه کار نداشت، زیرا مردم ایران به هر دلیل، مذهب تشیع را به راحتی پذیرفتند. التبه تشیع مردم در زمان صفویه به صورت تدریجی به تکامل رسید. این روند از زمان شاه اسماعیل آغاز شد و زمان شاه عباس نیز این حرکت تدریجی ادامه داشت به‌طوری که در دو منطقه سرخه سمنان سنگ نوشته‌هایی از شاه عباس بر جای مانده که اگر کسی شیعه شود از مالیات معاف خواهد بود.
[۲۰] رسول جعفریان، تایخ تشیع در ایران، ص۷۶۰.


۸.۶ - اقدامات شاه اسماعیل در تقویت تشیع


شاه اسماعیل صفوی برای تقویت بنیان تشیع در ایران، علمای دوازده امامی شیعه از شامات، بحرین و سرزمین‌های شمال شرقی عربستان و عراق را به ایران دعوت کرد.

۸.۷ - علت اصلی تمایل مردم به تشیع


البته موفقیت این مذهب نه فقط از قدرت سلسله صفویان بلکه از جاذبه‌های دینی ـ ذاتی خود مذهب نیز نشأت می‌گرفت.

۸.۸ - اقدامات صفویان برای تثبیت تشیع


صفویان برای تثبیت آموزه‌های شیعی در شعائر و مراسم مذهبی از خلفای نخستین با مذمت یاد می‌کردند.
در این دوره زیارت‌گاه صوفیان تخریب و زیارت‌گاه سادات و امام‌زادگان جای آن‌ها را گرفت.
مراسم سوگواری به‌صورت دسته جمعی شامل زنجیرزنی، شبیه‌خوانی و روضه‌خوانی، همگی گویای اقدامات صفویان در راستای تثبیت اعتقادی شیعی دوازده امامی است.



بعد از دولت صفوی تشیع به‌عنوان یک مذهب رسمی در چارچوب یک نظام سیاسی مورد قبول در جهان مطرح شد و با استمرار حکومت‌های مختلف مثل زندیه، افشاریه، قاجاریه و... که همگی تشیع را به‌‌عنوان یک اصل مسلم و حیاتی برای قدرت خود می‌دیدند همراه به‌عنوان یک نظام سیاسی مطرح بوده و تاکنون حضور جدی در جهان داشته است.


 
۱. بهاءالدین محمدبن حسن، تاریخ طبرستان، ج۲، ص۲۲۴.
۲. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۴۷۴.
۳. رسول جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ج۱، ص۲۹۶.
۴. تاریخ طبرستان، ص۴۴۲.
۵. بحارالانوار، ج۴۱،‌ ص۲۵.    
۶. قاضی نورالله شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۴۳۹.
۷. شیخ ‌عباس قمی، سفینه البحار، ج۲، ص۱۳.
۸. شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۲۶۳.
۹. ابن‌عماد، شذرات الذهب، ج۳، ص۴۹.
۱۰. البدایه و النهایه، ج۱۱، ص۲۴۳.    
۱۱. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۱۱، ص ۳۲۷.
۱۲. قاشانی، تاریخ الجایتو، ص۹۱.
۱۳. علامه سیدمحسن امین، اعیان الشیعه، ج۵، ص۹۹.
۱۴. علی شیرخانی، تشیع و گسترش آن در ایران، ص۱۰۷.
۱۵. نشریه دانشکده ادبیات تبریز، سال ۱۳۵۲، ش۱۰۶.
۱۶. یعقوب آژند، قیام شیعی سربدار.
۱۷. دیار بکر، ص۸۹.
۱۸. پروین ترکمنی آذر، تاریخ سیاسی شیعیان در ایران، ص۲۳۱.
۱۹. هنیس والتر، تشکیل دولت ملی در ایران، ترجمه کیکاوس جهان‌داری.
۲۰. رسول جعفریان، تایخ تشیع در ایران، ص۷۶۰.




اندیشه قم.    




جعبه ابزار