رسائل فارسی ادهم خلخالی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«رسائل فارسی ادهم خلخالی مشتمل بر چهارده رساله در عقاید و
اخلاق و
عرفان »، مجموعه مقالاتی از ادهم خلخالی می‌باشد که به اهتمام عبدالله نورانی، گردآوری و تنظیم شده است. کتاب، به
زبان فارسی قدیم (پهلوی) و در
قرن یازدهم هجری نوشته شده است.
کتاب با دو مقدمه از دکتر مهدی محقق و مصحح، آغاز و مطالب، دربردارنده چهارده مقاله در موضوع
اخلاق ، عرفان و عقاید می‌باشد.
در چینش مقالات، ترتیب خاصی صورت نگرفته است.
در مقدمه دکتر محقق،
فلسفه در
جهان اسلام بررسی گردیده است. به اعتقاد وی، مردم ایران زمین از دیرزمان به مباحث فلسفی و عقلی توجه داشته و به
عقل و خرد ارج می‌نهاده‌اند. وی معتقد است کتاب‌هایی که به زبان فارسی میانه؛ یعنی زبان پهلوی یا پهلوانی برای ما باقی مانده و در آنها مسائل و مباحث
انسان شناسی ،
خداشناسی و
جهان شناسی مطرح گشته، نمونه‌ای از سنت به کاربردن عقل و سود جستن از خرد است.
در مقدمه مصحح، شرح حال مفصلی از ادهم خلخالی و آثار وی ارائه شده است.
رسائل کتاب، به ترتیب عبارتند از:
«لوازم الدین:» این رساله که ترجمه و توضیح باب یازدهم از کتاب «منهاج الصلاح» (مشهور به باب حادی عشر) علامه حلی می‌باشد، مشتمل بر خلاصه مسائل کلام و
اصول عقاید امامیه است.
این رساله، مشتمل بر یک مقدمه و هفت فصل به شرح زیر می‌باشد:
در مقدمه، در آغاز، به ثناء و ستایش باری تعالی و بیان
صفات ثبوتیه ،
سلبیه ، حکمت و رحمت او پرداخته شده و در ادامه، اصول اعتقادات پنج گانه (
توحید ،
عدل ،
نبوت ،
امامت و
معاد ) و فروع دین (
نماز ،
روزه ،
حج ،
جهاد ، تکلیف عباد به احکام الهی) مورد بحث قرار گرفته است.
نویسنده در فصل اول، به اثبات وجود
خداوند پرداخته و در فصل دوم، صفات ثبوتی جمالی حضرت باری تعالی که عبارتند از: قادر مختار، عالم، فاعل مختار، حی و مرید، کاره، مدرک، قدیم ازلی، متکلم، صاحب کلام و صادق را توضیح داده است.
فصل سوم، در بیان صفات سلبی جلالی می‌باشد. این صفات، عبارتند از: مرکب، جسم و جوهر نبودن، عدم حلول و نبودن در جهتی، از لذت و الم حسی مبری بودن، متحد با چیزی نبودن، نه محل حوادث بودن و نه قابل رؤیت، شریک نداشتن، به دور از احوال و معانی و غنی و بی نیاز بودن.
در فصل چهارم، در پی اثبات صفت
عدالت در
خداوند و بحث از حسن و قبح عقلی، به این امور اشاره می‌شود: ما در کارهای خود فاعل مختاریم، از حق تعالی فعل قبیح صادر نمی‌شود، خداوند در کارهای خود، دارای غرض و
حکمت است، خداوند لطیف بوده و به بندگان خود، لطف کرده و به کارهای آنان، عوض و پاداش می‌دهد.
فصل پنجم، دارای پنج مبحث بوده که امور زیر در آنها، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است: اثبات نبوت
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ؛ معصوم بودن پیامبر از گناهان کبیره، صغیره عمدی و سهوی؛ اینکه
عصمت پیامبر، باید از اول عمر تا آخر آن باشد، نه فقط در زمان دعوت و هدایت؛ واجب است پیامبر از همه اهل زمان خود، فاضل تر و بزرگ تر باشد؛ واجب است که پیامبر منزه باشد.
فصل ششم، دارای پنج مبحث به شرح زیر می‌باشد:
امامت به حسب حکمت واجب است؛ امام، معصوم می‌باشد؛ امام، از جانب خداوند و به نص قاطع معین می‌گردد؛ امام، باید فاضل تر از سایر مردم باشد و امام پس از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، علی بن ابی طالب علیه‌السّلام است.
فصل هفتم، با ذکر دلایل عقلی و نقلی، در بیان معاد و اثبات قیامت جسمانی و روحانی می‌باشد.
«شرح اعتقادات الامامیة شیخ بهاء الدین محمد عاملی:» مقدمه این رساله، در مورد وجوب معرفت یافتن به
شیعه امامیه اثنی عشریه در برابر دیگر فرقه‌ها، مانند
زیدیه ،
واقفیه و
کیسانیه و غیر ایشان می‌باشد؛ همچنین در مورد ذکر اصول اعتقادیه و فروع عملیه است تا
اهل سنت بدانند که اعتقاد شیعه چیست. در این رساله، اعتقادات شیعه، تبیین و تشریح شده است. این اعتقادات، عبارتند از:
۱. اعتقاد درباره عالم: اعتقاد شیعه بر این است که عالم، حادث بوده و
خداوند آن را آفریده است. نویسنده در این قسمت، به بیان صفات ثبوتی و سلبی خداوند پرداخته است.
۲. اعتقاد به پیامبران: مبنی بر اینکه خداوند
پیامبران را فرستاد تا خلق را از خطا به صواب دعوت کنند و از شقاوت به سعادت راه نمایند و اول ایشان،
آدم علیه‌السّلام و آخر آنها،
حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم می‌باشد.
۳. جانشینان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم : اولین خلیفه بلافصل ایشان،
حضرت علی علیه‌السّلام بوده و بعد از ایشان، یازده تن از فرزندان آن حضرت.
۴. معجزات: معجزات از انبیا صادر می‌گردد و کرامات از اولیا.
۵. معاد: حشر و معاد، جسمانی و ابدانی بوده و
عذاب و راحت قبر، سؤال منکر و نکیر، پل صراط، میزان عدل،
بهشت و دوزخ، حق و صادق می‌باشد.
۶. محبت: محبت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و خاندان او، واجب است.
۷. فروع دین و برخی از احکام آن.
«مسائل نماز:» در سه فصل زیر و یک خاتمه تنظیم شده است:
فصل اول، در بیان مقدمات
نماز بوده و شش امر زیر، در آن توضیح داده شده است:
۱. طهارت: عبارت است از
وضو ،
غسل و
تیمم .
۲. مقدمات نماز: از جمله، زایل کردن نجاسات از لباس و بدن نمازگزار.
۳. پوشش.
۴. شناخت وقت.
۵. مباح و پاک بودن مکان نماز و سجده گاه نمازگزار.
۶. تعیین
قبله .
در فصل دوم، به مقارنات نماز که عبارتند از
نیت ،
تکبیرةالاحرام ،
قرائت ، قیام،
رکوع ،
سجود ، تشهد، سلام و شرایط و مسائل هرکدام از آنها، پرداخته شده است.
فصل سوم، در مورد منافیات نماز است که بیست و پنج مورد می‌باشند. برخی از آنها عبارتند از: بی وضو بودن؛ پشت به قبله کردن؛ انجام فعل کثیر؛ سکوت طولانی کردن در اثنای نماز؛ یاد نداشتن عدد رکعات نماز؛ شک در
نماز صبح ، مغرب و دو رکعت اول نمازهای چهار رکعتی؛ ترک عمدی یا سهوی یکی از ارکان نماز؛ پیش از وقت نمازگزاردن؛ نماز در لباس یا مکان نجس یا غصبی؛ عمدا دست بالای دست گذاشتن؛ به قهقهه خندیدن؛ عمدا برای امور دنیا گریستن و...
در این فصل، مطالبی نیز در مورد عواملی مانند مبطلات، سهویات، شکیات و مسائل آنها که در نماز خلل ایجاد می‌کنند، آورده شده است.
در خاتمه، مصحح، بحثی مناسب این رساله را از کتاب «سبحات الانوار» مؤلف درباره
مناظره و مباحثه غاسلین و ماسحین رجلین در وضو آورده است که صحت آن، شرط صحت نماز است و بطلان آن، علت بطلان نماز می‌باشد.
«اصول دین:» این رساله در
حقیقت ، مجهول المؤلف است، اما چون در برخی از نسخه‌ها ضمیمه رساله‌های ادهم خلخالی گردیده، در اینجا آورده شده است. این رساله، مشتمل بر فصول زیر می‌باشد:
فصل اول، در اثبات این است که واجب الوجودی که خالق عالم است، باید وجود داشته باشد.
در فصل دوم،
صفات ثبوتیه خداوند که عبارتند از: قادر مختار، عالم، مرید، کاره، حی، مدرک، قدیم ازلی، متکلم و صادق، تشریح و توضیح داده شده است.
در فصل سوم، صفات سلبیه هفت گانه، تشریح گردیده است. این صفات، عبارتند از: مرکب نبودن، جسم نبودن، متحد با مخلوق نبودن، محل حوادث نبودن، دیدنی نبودن، بی شریک بودن و از راه سبب عالم و قادر نبودن (بلکه عالم و قادر بودن بالذات).
در فصل چهارم، مباحثی پیرامون عدل
خداوند مطرح شده است. نویسنده در این فصل، در پی اثبات این امر است که خداوند، عادل بوده و کارهای او، مطابق با مصلحت است و فعل او، بیهوده و عبث نیست، بلکه نیک و بد را از روی حکمت، جزاء و پاداش می‌دهد.
فصل پنجم، پیرامون اثبات نبوت بوده و نویسنده، دلایل و براهینی مبنی بر ارسال رسل از طرف خداوند برای راهنمایی
بشر ، اقامه نموده است.
در فصل ششم، ختم
نبوت حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و رسالت ایشان برای تمام جهانیان، در تمام اعصار، اثبات گردیده است.
در فصل هفتم،
عصمت انبیاء اثبات گردیده و نویسنده، دلایلی بر این امر که تمام پیامبران، از گناهان کبیره و صغیره مبرا هستند، اقامه نموده است.
فصل هشتم و نهم، پیرامون ولایت و وجوب وجود جانشینی پس از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و ولایت و جانشینی بلافصل حضرت علی علیه‌السّلام از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم می‌باشد.
وجود یازده امام از اولاد حضرت علی علیه‌السّلام ، وجود حضرت صاحب عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ، تبری از دشمنان
اهل بیت علیه‌السّلام ، معاد و اقرار به بهشت و دوزخ، مباحثی است که در فصول بعدی، مطرح شده است.
«تفسیر فاتحة الکتاب»، «معیار العمر و العمل»، «مشرق التوحید»، «لطائف المواقف»، «مخاطبة النفس»، «سبحات الانوار»، «ذکریه الهیه»، «فقریه فخریه»، «صحائف الوداد و مکاتیب الاتحاد» عنوان سایر مقالات کتاب می‌باشد.
فهرست مطالب، در ابتدای کتاب آمده است. کتاب، فاقد پاورقی می‌باشد.
نرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
