• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

سم

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



سَم ماده شیمیایی است که برای بدن موجودات زنده مضرّ است.




هر ماده شیمیایى که براى‏ بافتهاى بدن موجودات زنده زیان آور باشد سم و یا زهر نامیده می‌شود.



از احکام آن در بابهاى جهاد، تجارت، اطعمه و اشربه و قصاص سخن گفته‏اند.

۲.۱ - سَم در باب اطعمه و اشربه


خوردن سم، اعم از جامد و مایع حرام است؛ چنان که خوردن حیوان داراى زهر نیز حرام مى‏باشد. اگر مادّه‏اى کم آن، زیان آور و کشنده نباشد، خوردن زیاد آن -که این ویژگى را دارد- حرام است.

۲.۱.۱ - ملاک حرمت خوردن سم


ملاک در حرمت خوردن سم، زیان آور بودن آن است، از این رو، چنانچه خوردن آن براى کسى زیان آور نباشد، حرام نخواهد بود.

۲.۲ - سم در باب تجارت


خرید و فروش سمهاى داراى منفعت حلال عقلایى و کاربردى صحیح است؛ لیکن معامله سمومى که چنین منفعتى بر آنها مترتب نیست، باطل مى‏باشد.

۲.۲.۱ - کیفر فروشنده سم


به تصریح گروهى از قدما، فروشنده سمهاى کشنده‏اى که منفعت حلال ندارند، کیفر مى‏شود و در صورت استمرار بر فروش و دست برنداشتن از آن، اعدام مى‏گردد. به قول برخى، نگهدارى سمى که منفعتى ندارد، جایز نیست.

۲.۳ - سم در باب جهاد


در جنگ با کفار، ریختن سم بر منطقه مسکونى آنان، بنابر قول گروهى حرام است.
[۱۶] إصباح الشیعة ص۱۸۹.
برخى، آن را مکروه دانسته‏اند. برخى، حرمت یا کراهت را در فرضى دانسته‏اند که پیروزى بر کفار بدون آن ممکن باشد، وگرنه در صورت توقف پیروزى بر آن، حرمت یا کراهت منتفى است. لیکن برخى در جواز آن، حتى در صورت توقف پیروزى بر آن اشکال کرده‏‌اند. البته ریختن سم بر جنگجویان کافر در جبهه جنگ جایز است.

۲.۴ - سم در باب حدود


استفاده از ابزار آلوده به سم در قصاص دو حالت دارد.

۲.۴.۱ - حالت اول قصاص اعضا


استفاده از ابزار آلوده به سم در قصاص اعضا حرام است و در صورت استفاده، چنانچه زهر به دیگر اعضا سرایت کند یا منجر به مرگ قصاص شونده گردد، قصاص کننده ضامن است.

۲.۴.۲ - حالت دوم قصاص نفس


لیکن در قصاص نفس، به کارگیرى آلت زهر آلود، در صورتى که موجب هتک قصاص شونده هنگام غسل یا دفن او گردد، مانند آنکه سبب فساد بدن و متلاشى شدن آن شود، حرام است؛ لیکن چنانچه سبب متلاشى شدن بدن بعد از دفن گردد آیا جایز است یا حرام؟ اختلاف مى‏باشد. از این رو، بر قاضى یا نایب او مستحب است، قبل از قصاص بررسى نماید که ابزار، زهر آلود نباشد.

۲.۴.۳ - ضمان در قصاص اعضا با استفاده از آلت زهرآلود


در فرض نخست (قصاص اعضا) چنانچه استفاده از آلت زهر آلود موجب مرگ قصاص شونده گردد، ولی دم که اقدام به قصاص کرده، با علم به زهر آلود بودن آلت، ضامن نصف دیه است و یا چنانچه ولى دمِ قصاص شونده بخواهد او را قصاص کند باید نصف دیه را به او برگرداند. برخى در این صورت قصاص‏ را جایز ندانسته‏اند مگر در صورتى که قصاص کننده علم به کشنده بودن سم داشته باشد.
اگر مباشرِ قصاص غیر ولىّ دم باشد، ضمان بر عهده ولی دم است، به شرط آنکه وى آلت مسموم را به مباشر داده و او نیز از زهر آلود بودن آن آگاهى نداشته باشد، و درصورت آگاهى، حکم آن، حکم صورت پیشین است.
برخى گفته‏اند: ولىّ دمِ مباشرِ قصاص، ضامن است، حتى اگر عالم به زهر آلود بودن آلت نباشد؛ لیکن اگر مباشر غیر ولىّ باشد، در فرض جهل به مسمومیت آلت، ضامن نیست؛ بلکه ضمان بر عهده ولىّ دم است، به شرط آنکه او آلت زهر آلود را به مباشر داده باشد. برخى اضافه کرده‏اند: اگر آلت از خود مباشر بوده و یا آن را غیر ولىّ دم به او داده باشد، مباشر ضامن خواهد بود.
[۳۱] کشف اللثام ج۱۱، ص۱۶۶.




 
۱. إرشاد الأذهان ج۲، ص۱۱۱.    
۲. جواهر الکلام ج۳۶، ص۳۷۰-۳۷۱.    
۳. مسالک الأفهام ج۱۲، ص۷۰-۷۱.    
۴. تحریر الأحکام ج۲، ص۲۶۴.    
۵. تذکرة الفقهاء ج۱۰، ص۳۲.    
۶. جواهر الکلام ج۲۲، ص۴۰-۴۱.    
۷. المقنعة ص۸۰۱.    
۸. المراسم العلویة ص۲۵۳.    
۹. النهایة ص۷۱۳.    
۱۰. المهذب ج۲، ص۵۳۶.    
۱۱. السرائر ج۳، ص۴۷۸.    
۱۲. الجامع للشرائع ص۵۵۸.    
۱۳. الدروس الشرعیة ج۳، ص۱۶۸.    
۱۴. غنیة النزوع ص۲۰۱.    
۱۵. السرائر ج۲، ص۷.    
۱۶. إصباح الشیعة ص۱۸۹.
۱۷. تذکرة الفقهاء ج۹، ص۷۰.    
۱۸. اللمعة الدمشقیة ص۷۳.    
۱۹. شرائع الإسلام ج۱، ص۲۳۶.    
۲۰. جامع المقاصد ج۳، ص۳۸۵.    
۲۱. الروضة البهیة ج۲، ص۳۹۲.    
۲۲. منهاج الصالحین (خوئى) ج۱، ص۳۷۳.    
۲۳. جواهر الکلام ج۲۱، ص۶۷.    
۲۴. منهاج الصالحین (خوئى) ج۱، ص۳۷۳.    
۲۵. مسالک الأفهام ج۱۵، ص۲۳۴.    
۲۶. جواهر الکلام ج۴۲، ص۲۹۴-۲۹۵.    
۲۷. تحریر الوسیلة ج۲، ص۵۳۵.    
۲۸. مسالک الأفهام ج۱۵، ص۲۳۴.    
۲۹. جواهر الکلام ج۴۲، ص۲۹۵.    
۳۰. قواعد الأحکام ج۳، ص۶۲۷.    
۳۱. کشف اللثام ج۱۱، ص۱۶۶.




فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۵۳۰-۵۳۲.    




جعبه ابزار